• Nie Znaleziono Wyników

Badanie zasad funkcjonowania mózgu wymaga wyspe-cjalizowanych narzędzi badawczych, co jest nieustająco wielkim wyzwaniem dla nauki i techniki. Odkrycia naukowe niosą ze sobą potrzebę transformacji w obrębie technik i metod badawczych, umożliwiających weryfikacje sta-wianych hipotez i rewidowanie istniejących teorii nauko-wych. każda metoda badawcza posiada pewne ogranicze-nia. Jednym z zarzutów w stosunku do metod badawczych mózgu jest ich zbyt mała „czułość”, polegająca na trudno-ści w precyzyjnym określeniu badanych struktur mózgo-wych – w odpowiedzi na analizowaną aktywność. Inny związany jest z faktem, iż złożone zachowania i przeżycia psychiczne powstają wskutek skoordynowanej aktywno-ści wielu obszarów mózgu, więc pobudzenie pojedynczej struktury mózgowej prowadzi częstokroć do sztucznych, nienaturalnych reakcji. Zatem łatwiej jest odkryć, że jakiś obszar mózgu jest odpowiedzialny na przykład za widzenie, ruch, niż dowiedzieć się, w jaki sposób wytwarza on zna-czący wzorzec aktywności60.

Nowoczesne metody badania mózgu – całkowicie niein-wazyjne, a więc niewymagające umieszczania instrumentów pomiarowych bezpośrednio w tkance nerwowej – umoż-liwiają uzyskiwanie dość precyzyjnych obrazów aktyw-nych obszarów mózgu. W ich przypadku najtrudniejszym

58 http//marcinmilkowski.pl/downloads/pawel -gladziejewski.pdf

59 http://marcinmilkowski.pl/Filozofia -kognitywistyki/Marcowe -posie-dzenie -seminarium.html

60 Kalat J.W.: dz. cyt., s. 76.

zadaniem jest interpretacja owych obrazów, zważywszy, iż wymaga ona skomplikowanych procedur obliczeniowych oraz technicznych i matematycznych opracowań w oparciu o wyspecjalizowane programy komputerowe. Metody obra-zowania mózgu dają spektakularny efekt – kolorowe plamy widoczne na monitorze urządzeń pomiarowych.

kolorowe plamy pojawiające się na trójwymiarowym obrazie czaszki mogą stwarzać iluzję, że bezpośrednio obserwujemy pobudzone do myślenia partie mózgu badanej osoby. A przecież tak nie jest. Między pomiarem a gotowym obrazem na ekranie komputera leży bardzo zaawansowany technicznie i matematycznie proces obróbki danych, łącznie z wszystkimi rodzajami błędów pomiarowych, zaokrągle-niami, uśredniezaokrągle-niami, interpolacjami itd.61.

Reasumując, metody i techniki badawcze na gruncie neurobiologii posiadają pewne ograniczenia, a także nara-żone są na trudności interpretacyjne. Zatem wszelkie pły-nące z nich wnioski są w dużej mierze przypuszczeniami, weryfikowanymi w trakcie kolejnych badań naukowych, przy użyciu innych metod i udziale różnych populacji.

Podsumowanie

Intensywny rozwój neuronauk przyczynia się do pogłę-biania wiedzy na temat istoty ludzkiej oraz rozmaitych aspektów jej człowieczeństwa. Jednym z nich jest moral-ność.

Pojęcie moralności wydaje się być tożsamym z poję-ciem człowieczeństwa. Wszak człowiek jest istotą w naj-wyższym stopniu moralną. Posiada wrodzoną zdolność do rozróżniania dobra i zła. Badacze ewolucyjni wskazują na biologiczne uwarunkowania moralności. Zmysł moralny – jako cecha wrodzona – jest dany każdemu człowiekowi,

wykształcił się bowiem w toku ewolucji. Znakomita część psychologów oraz filozofów stoi na stanowisku, iż podstawą moralności jest zdolność do współodczuwania, szerzej rozu-miana jako empatia. Przełomowym odkryciem ostatnich lat stało się ukazanie związku pomiędzy strukturalnymi i funkcjonalnymi częściami mózgu a procesem empatii i współodczuwania.

Badania neurobiologów – dokonane podczas „dekady mózgu” i w pierwszej dekadzie obecnego stulecia – dowio-dły istnienia w mózgu małp i w mózgu człowieka neuronów lustrzanych, czyli takich komórek nerwowych, które ulegają aktywacji zarówno podczas wykonywania określonej czyn-ności, jak i obserwowania jej u innego osobnika. W następ-stwie licznych eksperymentów wysunięto przypuszczenie, że wzór aktywności neuronów jest reprezentacją czynności niezależnie od tego, kto ją wykonuje – osoba obserwująca bądź wykonująca działanie.

W oparciu o dalsze badania naukowe sformułowano hipotezę, iż system neuronów lustrzanych umożliwia czło-wiekowi rozpoznawanie i interpretowanie intencji drugiego

61 Urchs M.: dz. cyt., s. 229–230.

człowieka oraz stanowi podstawę zdolności do rozpozna-wania cudzych stanów afektywnych i intencji wyrażanych niewerbalnie, a więc jest biologicznym podłożem współ-odczuwania i empatii. Zatem można z dużym prawdopo-dobieństwem stwierdzić, że to właśnie neurony lustrzane odgrywają fundamentalną rolę w ludzkiej moralności, będąc jej współczuciowym podkładem.

Neurony lustrzane zaangażowane są w procesy regu-lujące zachowania człowieka w odpowiedzi na zachowa-nia innych ludzi. Dzięki nim człowiek posiada zdolność do wyczuwania zamierzeń drugiej osoby, zdolność do roz-poznawania i dostosowywania się do emocji drugiej osoby oraz zdolność do współodczuwania i okazywania empatii.

Procesy te przebiegają nieświadomie, na poziomie podpro-gowym. Czasami określane są mianem „szóstego zmysłu”, ponieważ zachodzą w sposób bezrefleksyjny, spontaniczny, są tak samo automatyczne jak oddychanie.

Działanie neuronów lustrzanych jest podstawą umie-jętności społecznych. To właśnie one stanowią pomost interpersonalnego porozumienia, zalążek dalszych kon-taktów, pierwszą, nieświadomą pętlę komunikacyjną między dwiema osobami. Owo pierwsze porozumienie może być jednak oparte na błędnych lub nie do końca właściwych przesłankach odnośnie afektów i intencji drugiej osoby.

Dlatego też istotną rolę w tym zakresie odgrywają procesy mentalne, racjonalizujące ludzkie zachowania.

Fakt istnienia neuronów lustrzanych w znaczącym stopniu wyjaśnia przebieg wielu mechanizmów interper-sonalnych, aczkolwiek nie bez nuty wątpliwości. Wyniki badań naukowych wymagają powtarzalności. Być może – obecnie – neuronom lustrzanym przypisuje się zbyt silny wpływ na procesy rozpoznawania cudzych intencji i pro-cesy reakcji empatycznych, prowadząc do nadinterpretacji ich aktywność w tym zakresie. Jak zauważają filozofowie, człowiek jest kontekstualny, istnieje w określonym środo-wisku i ono w dużej mierze kształtuje wrażliwość istoty ludzkiej – na bazie cech, zdolności i umiejętności wrodzo-nych. Holistyczne postrzeganie natury człowieka równoważy uwarunkowania biologiczne i środowiskowe zarazem.

Szerokie perspektywy rozwoju neuronauk niosą nadzieję na bliższe określenie roli neuronów lustrzanych w kontek-ście społecznym oraz doprecyzowanie dzisiejszego stanu wiedzy na ten temat.

Piśmiennictwo tematu wykorzystane i sugerowane

Bauer J.

1. : empatia. Co potrafią lustrzane neurony. PWN, Warszawa 2008.

Blakemore S.J., Frith U.

2. : Jak uczy się mózg. Wyd. Uniw.

Jagielloń-skiego, kraków 2008.

Davis M.H.

3. : empatia. O umiejętności współodczuwania. GWP, Gdańsk 1998.

Gaarder J.

4. : Świat Zofii. Jacek Santorski & Co, Warszawa 1995.

Gerrig R.J., Zimbardo P.G.

5. : Psychologia i Życie. PWN, Warszawa

2009.

Goleman D.

6. : Neurony, które łączą ludzi. Charaktery. 2007, 5.

Hofman M.L.

7. : empatia i rozwój moralny. GWP, Gdańsk 2006.

Jankowiak -Siuda K., Siemieniuk K., Grabowska A.

8. : Neurobiologiczne

podstawy empatii. Neuropsychiat Neuropsychol. 2009, 2.

Kalat J.W.

9. : Biologiczne podstawy psychologii. PWN, Warszawa 2011.

Mizerski S.

10. : Przygody człowieka na ziemi niczyjej. Polityka. Wydanie specjalne. 2010, 6.

Rizzolatti G., Fogassi L., Gallese V.

11. : Zwierciadła umysłu. Świat Nauki.

2006, 12.

Rotkiewicz M., Brzezicka A.

12. : Porządek w głowie. Polityka. Wydanie

specjalne. 2010, 6.

Rotkiewicz M., Brzezicka A.

13. : Śmierć duszy. Polityka. 2010, 6.

Tatarkiewicz W.

14. : Historia filozofii, t. 1–3. PWN, Warszawa 1978.

Tavris C., Wade C.

15. : Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Zysk i S -ka, Poznań 2008.

Urchs M.

16. : O procesorach i procesach myślowych. elementy kogni-tywistyki. Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja kopernika, Toruń 2009.

Vetulani J.

17. : Lustrzana moralność. Polityka. 2008, 10.

Vetulani J.

18. : Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice. Homini, kraków 2010.

Vetulani J.

19. : Neurobiologia moralności. Wiedza i Życie. 2010, 5.

Wenner M.M.

20. : Moralne zwierzęta. Świat Nauki. 2010, 9.

http://marcinmilkowski.pl/downloads/pawelgladziejewski.pdf 21.

http://marcinmilkowski.plFilozofia -kognitywistyki/Marcowe-22.

-posiedzenie -seminarium.html

http://marcinmilkowski.pl/downloas/dylematy -moralne.pdf 23.

33–35

doRoTA koREnICkA