Metropolie turystyczne świata

Dane przedstawione w tabeli 3 stanowią uproszczone zestawienia najbardziej po-pularnych turystycznie metropolii świata. Ich uproszczenie polega przede wszystkim na tym, że obie są skonstruowane na podstawie jednego kryterium – popytu turystycznego.

Z poprzedniego podrozdziału wynika, że atrybutów, jakie posiadają miasta koncentrujące światowy ruch turystyczny, jest o wiele więcej. W celu wskazania najbardziej popular-nych miast turystyczpopular-nych świata, oprócz liczby turystów i udzielopopular-nych noclegów, należy zgromadzić informacje charakteryzujące je ze względu na ich dostępność komunikacyj-ną, bazę gastronomiczkomunikacyj-ną, atrakcyjność kulturową, sportową, natężenie branży spotkań, wysokość wydatków turystów oraz wiele innych czynników. W literaturze nie istnieje jednak klasyfikacja metropolii turystycznych, która byłaby stworzona na bazie wielu kryteriów, oparta na możliwie wiarygodnych i kompletnych źródłach oraz metodycznie poprawna. Istnieją oczywiście rankingi najbardziej popularnych lub odwiedzanych przez turystów miast świata, jednak tworzone są one zwykle na podstawie zaledwie jednego lub dwóch mierników. Liczne publikacje internetowe także zawierają wyniki najróż-niejszych plebiscytów na ten temat, jednak ich tworzeniu brakuje obiektywnego reżimu naukowego.

W związku z powyższym zasadnym pozostaje pytanie, które z miast o najwyż-szym potencjale ogólnogospodarczym są równocześnie metropoliami turystycznymi?

— 44 —

Turystyka i miasta w erze globalizacji

Aby odpowiedzieć na to pytanie, na potrzeby badań zaprezentowanych w niniejszej książce – wzorem rankingów miast przedstawionych w tabeli 2 – dokonano przeglądu różnorodnych rankingów miast w celu znalezienia możliwie kompletnych i reprezentacyjnych dla całego świata zestawień. Wzięto pod uwagę ogólnodostępne wyniki badań dotyczące poszcze-gólnych obszarów potencjału turystycznego miast, realizowanych przez publiczne i pry-watne instytuty badawcze, organizacje międzynarodowe oraz ponadnarodowe agencje konsultingowe. Do badań kwalifikowano rankingi mające zakres ogólnoświatowy (nie zaś makroregionalny, np. europejski lub amerykański), tworzone na podstawie obiektywnych mierników oraz zawierające opis metodyczny – w ten sposób odrzucono zestawienia ma-jące formę plebiscytów popularności. Dzięki temu uzyskano pięć zestawień o charakterze jednokryterialnym oraz pięć zestawień, których przedmiotem nie są miasta, ale obiekty lub podmioty charakteryzujące inne wymiary potencjału turystycznego: dostępność ko-munikacyjną, podaż usług restauracyjnych oraz sferę kultury. W stosunku do tych prze-konwertowano dane, aby uzyskać informacje w danych ujęciach według miast. W tabeli 4 zebrano wszystkie zestawienia. Ich metodyczna charakterystyka została zaprezentowana w załączniku nr 2 aneksu.

Już choćby z pobieżnej analizy zawartości tabeli 4 wynika, że najczęściej i najwyżej skategoryzowane metropolie są równocześnie najsilniejszymi gospodarczo miastami świa-ta, które zaprezentowano w tabeli 2 na stronie 38. Oznacza to, że potencjały gospodarczy oraz turystyczny miast są ze sobą skorelowane. Warto zweryfikować tę tezę, przyglądając się dokładniej temu zjawisku i tworząc listę metropolii turystycznych świata jako element wspólny obu typów rankingów. W tym celu można wykorzystać wielokryterialną metodę rangowania (Pociecha, 2002, s. 89; Sobczyk, 2002, s. 244; Stabryła, 2000), której przed-miotem nie są cechy, ale wyniki poszczególnych rankingów. Każdemu miastu z tabeli 2 i 4 można przypisać liczbę punktów odpowiednią do zajmowanej pozycji w każdym rankingu (dla zestawień w tabeli 2 liczba punktów zawiera się w przedziale 1–40, a dla rankingów w tabeli 4 w przedziale 1–20, a następnie jest podwajana dla uzyskania efektu porówny-walności). Ponadto należy policzyć częstotliwość występowania miast w poszczególnych rankingach, albowiem o potencjale gospodarczym i turystycznym świadczy nie tylko po-zycja rankingowa, ale także różnorodność oferty przejawiająca się w obecności w wielu różnorodnych zestawieniach.

W wyniku rangowania można stworzyć dwa rankingi syntetyczne – jeden charakte-ryzujący potencjał turystyczny, a drugi – gospodarczy (tabela 5). Dla uproszczenia wy-ników włączono te miasta, które są obecne w trzech rankingach dotyczących potencjału turystycznego, oraz te miasta, które są obecne w co najmniej pięciu rankingach gospodar-czych.

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

Tabela 4. Potencjał turystyczny miast światowych

1) Ranking miast turystycznych 2012 (Euromonitor International) 2) Ranking globalnych miast turystycznych 2013 (MasterCard) 3) Liczba międzynarodowych spotkań stowarzyszeń 2012 4) Liczba międzynarodowych spotkań organizacji 2012 (UIA) 5) Ranking najlepszych miast sportu 2012 (Sport Business) 6) Wielkość obsługiwanego międzynarodowego ruchu pasażerskiego 2012 (ACI) 7) Liczba międzynarodowych połączeń lotniczych 2013 (IATA) 8) Liczba restauracji 2013 (Michelin, Diners Club) 9) Liczba obiektów na Liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości 2013 (UNESCO) 10) Najczęściej odwiedzane muzea sztuki 2011 (The Art Newspaper)

1 Hong Kong Nowy Jork Wiedeń Singapur Londyn Londyn Londyn Nowy Jork Pekin Londyn

2 Singapur Londyn Paryż Bruksela Melbourne Dubaj Paryż Paryż Londyn Paryż

3 Bangkok Paryż Berlin Wiedeń Sydney Hong Kong Dubaj Tokio Rzym Nowy Jork

4 Londyn Bangkok Madryt Paryż Nowy Jork Paryż Istambuł Hong Kong Paryż Waszyngton 5 Macau Singapur Barcelona Seul Manchester Amsterdam Frankfurt Londyn Berlin Seul

6 Kuala

Lumpur Tokio Londyn Tokio Singapur Singapur Moskwa Kopenhaga Bruksela Rzym (+Watykan) 7 Szenzen Seul Singapur Barcelona Berlin Frankfurt Seul Chicago Sztokholm Madryt 8 Nowy Jork Dubaj Kopenhaga Kopenhaga Kopenhaga Bangkok Singapur Sztokholm Madryt Florencja

9 Antalya Sydney Istambuł Madryt Glasgow Incheon Bangkok San

Sebastian Seul Tokio 10 Paryż Barcelona Amsterdam Londyn Paryż Istambuł Hong Kong Kyoto Amsterdam Tajpej 11 Istambuł Istambuł Praga Sztokholm Tokio Londyn Nowy Jork Osaka Wiedeń Petersburg

12 Rzym Tajpej Sztokholm Budapeszt Vancouver Kuala

Lumpur Amsterdam Singapur Meksyk Barcelona

13 Dubaj Kuala

Lumpur Pekin Sydney Istambuł Tokio Rzym Kobe Barcelona Edynburg

14 Kanton Los

Angeles Bruksela Helsinki Dubaj Monachium Tokio Lima Nowy Jork Melbourne

15 Phuket Szanghaj Lizbona Lizbona Madryt Madryt Mediolan San

Francisco Sydney Moskwa 16 Mekka Mediolan Bangkok Genewa Amsterdam Tajpej Bruksela São Paulo Melbourne Los Angeles 17 Pattaya Vancouver Helsinki Berlin Doha Nowy Jork Monachium Bruksela Mediolan Amsterdam

18 Tajpej Rzym Seul Kuala

Lumpur Budapeszt Rzym Kuala

Lumpur Meksyk Tel Awiw Rio de Janeiro

19 Praga Amsterdam Buenos

Aires Istambuł Moskwa Barcelona Barcelona Berlin Moskwa Berlin

20 Szanghaj Miami Budapeszt Kyoto Kuala

Lumpur Zurych Berlin

Źródło: (Airports Council International, 2013; Euromonitor International, 2013; Hedrick-Wong & Choog, 2013; ICCA, 2013; Michelin, 2014; OpenFlights.org, 2013; Skeggs, 2013; Sport Business, 2013; The Diners Club, 2013;

UIA, 2013; UNESCO, 2013).

— 46 —

Tabela 5. Potencjał turystyczny i potencjał gospodarczy metropolii światowych Międzynarodowy potencjał turystyczny Międzynarodowy potencjał ogólnogospodarczy

Miasto Punkty Liczba

9 Barcelona 132 7 9 Amsterdam 228 9

10 Hong Kong 132 4 10 Chicago 228 9

11 Dubaj 130 5 11 Seul 222 10

12 Bangkok 126 6 12 Sydney 211 8

13 Amsterdam 118 7 13 Wiedeń 210 8

14 Berlin 118 7 14 San Francisco 198 8

15 Rzym 114 6 15 Waszyngton 195 8

16 Kopenhaga 108 4 16 Bruksela 177 9

17 Bruksela 104 5 17 Boston 168 8

18 Wiedeń 100 3 18 Sztokholm 160 7

19 Sztokholm 98 4 19 Melbourne 157 7

20 Sydney 90 4 20 Frankfurt 155 6

21 Kuala Lumpur 78 6 21 Berlin 152 6

22 Melbourne 66 3 22 Kopenhaga 152 6

23 Moskwa 60 4 23 Pekin 149 8

24 Tajpej 56 4 24 Zurych 148 7

25 Macau 48 3 25 Seattle 131 5

26 Budapest 40 4 26 Szanghaj 116 7

27 Praga 38 3 27 Barcelona 115 6

28 Mediolan 36 3 28 Mediolan 112 6

29 Szanghaj 16 3 29 Madryt 106 5

Uwagi: Pogrubioną czcionką zaznaczono miasta pojawiające się w obu zestawieniach.

Turystyka i miasta w erze globalizacji

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

Tabela 6. Metropolie turystyczne świata

Miejsce Miasto Wskaźnik

3 Nowy Jork 0,75 0,55 0,96

4 Singapur 0,63 0,62 0,65

5 Tokio 0,61 0,43 0,79

6 Hong Kong 0,47 0,33 0,61

7 Seul 0,47 0,38 0,56

W celu stwierdzenia związku między potencjałem turystycznym a potencjałem ogólno-gospodarczym badanych miast można obliczyć współczynnik korelacji liniowej Pearsona, który jest unormowanym miernikiem siły związku między dwiema cechami mierzalnymi i wyznaczany jest przez standaryzację kowariancji². Obliczona standaryzowana wartość

2 Współczynnik korelacji liniowej dwóch zmiennych jest ilorazem kowariancji i iloczynu odchyleń standardowych tych zmiennych:

gdzie x i y oznaczają zmienne, cov oznacza kowariancję, a s(x) i s(y) oznaczają odchylenia standardowe zmiennych x i y (Pociecha, 2002, s. 85–89; Sobczyk, 2002, s. 238).

Wskaźnik przyjmuje wartość z przedziału –1rs1, przy czym im wyższa wartość bezwzględna współczynnika i bliższa 1, tym zależność korelacyjna jest silniejsza. W przypadku badań społecznych można przyjąć, że korelacja między cechami jest słaba, jeśli współczynnik jest równy lub mniejszy od wartości 0,3; średnia, jeśli współczynnik znajduje się w przedziale między wartościami 0,3 a 0,5; wyraźna, jeśli współczynnik jest wyższy od 0,5 (Sobczyk, 2002, s. 238). Silna korelacja występuje wtedy, gdy wartość współczynnika jest wyższa od 0,7. Takie orientacyjne przedziały interpretacyjne mogą być jednak zmienione w zależności od wiedzy badacza dotyczącej natury problemu, jakim się zajmuje, oraz w następstwie uzyskanych wartości współczynnika, szczególnie kiedy pomiarowi podlega, jak jest to w przypadku przeprowadzanego w pracy badania, wiele cech, które z założenia mogą być ze sobą silnie powiązane. Z kolei znak współczynnika informuje o kierunku współzależności – dodatni oznacza zależność wprost proporcjonalną, a ujemny zależność odwrotnie proporcjonalną.

— 48 —

współczynnika wynosi aż 0,79, co jest dowodem na istnienie silnej zależności między tymi zjawiskami. Potencjał turystyczny metropolii turystycznych świata jest nierozerwalnie zwią-zany z ich potencjałem gospodarczym, przy czym związek ten jest dwustronny.

Weryfikacja korelacji między potencjałem turystycznym a gospodarczym umożliwia stworzenie rankingu metropolii turystycznych świata zaprezentowany w tabeli 6. Tworzą go te miasta, które znalazły się w obu rankingach syntetycznych – jest ich aż 22. W celu pogłębionej analizy potencjału turystycznego można określić jeszcze, jak silny jest poten-cjał gospodarczy, turystyczny, a także syntetyczny (a więc wynikający ze zsumowania obu z nich) poprzez wyliczenie wskaźnika potencjału³.

Na podstawie tych nieskomplikowanych obliczeń bazujących na dostępnych w litera-turze i internecie źródłach wtórnych można potwierdzić, że światowa turystyka wielkomiej-ska jest zdominowana przez Londyn i Paryż, dla których wartość wwielkomiej-skaźnika syntetyczne-go wynosi aż 89% i 86% potencjału maksymalnesyntetyczne-go. Są to typowe miasta wielofunkcyjne, a więc różnorodne pod względem zasobów tworzących ich atrakcyjność turystyczną. Lon-dyn znalazł się na pierwszym miejscu w czterech rankingach charakteryzujących potencjał turystyczny – jest najsilniejszym miastem sportu, muzeów sztuki współczesnej, ponadto jest największym koncentratorem transportu lotniczego, obsługującym największą liczbę połączeń oraz gromadzącym największą liczbę pasażerów. Z kolei Paryż, posiadający naj-silniejszą markę na świecie, tylko w trzech rankingach zajmuje pozycje poniżej pierwszej piątki, przy czym w zestawieniach charakteryzujących potencjał turystyczny plasuje się najczęściej na drugiej pozycji.

Nowy Jork jest trzecią metropolią turystyczną. Potencjał turystyczny buduje w zakre-sie gastronomii oraz sztuki współczesnej, jest także liderem pod względem liczby turystów oraz wielkości wydatków turystycznych w rankingu Mastercard. Warto zauważyć, że jest to jedyne miasto reprezentujące oba kontynenty amerykańskie w całym zestawieniu. Kolejne cztery pozycje zajmują miasta azjatyckie – Singapur, Tokio, Hong Kong i Seul – których potencjał turystyczny kształtuje się w przedziale od 47% do 63%. Singapur i Hong Kong zyskują swoją rangę w rankingach międzynarodowych już przez sam fakt funkcjonowania jako miasta-państwa, rejestrujące niemal w całości zagraniczny ruch turystyczny. Potwier-dzeniem tego jest ranking międzynarodowych odwiedzin turystów według Euromonitor International. Dodatkowo pozycja Singapuru jest budowana w oparciu o rozwój branży spotkań (tabela 4).

3 W tym celu dokonano normalizacji wyników poszczególnych rankingów cząstkowych w odniesieniu do potencjalnej wartości maksymalnej, wynoszącej 800 punktów (użyto bowiem 20 rankingów mierzonych w przedziale 1–40), dzięki czemu wartość wskaźnika zawiera się w przedziale 0–1 (lub, inaczej interpretując, 0–100%), co daje przejrzystość i porównywalność wyników. Wartość wskaźnika syntetycznego została wyznaczona jako suma wartości pochodzących z obu rankingów syntetycznych (przyjęto równą wagę obu potencjałów).

Turystyka i miasta w erze globalizacji

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

Na kolejnych miejscach znajduje się dziewięć metropolii, dla których wartość wskaź-nika syntetycznego wynosi powyżej 30%. Prawie wszystkie – oprócz Sydney, które zamyka pierwszą „dziesiątkę” – są położone w Europie. Wśród nich na uwagę zasługuje Wiedeń, który buduje potencjał na światowym rynku turystycznym poprzez branżę spotkań (pierw-sze miejsce w rankingu ICCA oraz trzecie w rankingu UIA). Kolejne miejsca w rankin-gu zajmują miasta charakteryzujące się relatywnym poziomem potencjału turystycznego w granicach 17–28%. Nie jest to jednorodna grupa. Obok ośrodków takich jak Mediolan, Moskwa i Szanghaj, niewyróżniających się w żadnej dziedzinie, znajduje się Dubaj, za-wdzięczający swą stosunkową wysoką pozycję w zakresie potencjału turystycznego dobrą dostępnością lotniczą, oraz Melbourne, osiągające wysoką rangę na liście światowych miast sportu. Z kolei miejsce Taipei w rankingu metropolii turystycznych świata wynika bardziej z obecności w wielu zestawieniach cząstkowych niż z wysokich pozycji w nich zajmowa-nych, co potwierdza bardzo niski wskaźnik syntetyczny.

Z 22 wyodrębnionych metropolii turystycznych świata najwięcej, bo aż 12, położo-nych jest w Europie. Kolejną grupę stanowią miasta azjatyckie, z czego sześć znajduje się w Azji Wschodniej, a jedno na Bliskim Wschodzie. Należy podkreślić potencjał turystyczny metropolii australijskich, z których aż dwa ośrodki znalazły się na liście, oraz stosunkowo niski potencjał miast amerykańskich. Tylko Nowy Jork reprezentuje tę część rynku tury-stycznego. Ponadto 15 z nich pełni funkcję stolic państwowych, natomiast cztery uznawane są jako gospodarcze kontrapunkty dla stolic.

Z dotychczasowych rozważań wynika, że turystyka i metropolizacja to równolegle rozwijające się zjawiska napędzane poprzez globalizację. Jedną z cech morfologicznych metropolizacji jest ściśle skorelowana z funkcją turystyczną wyjątkowość i specyfika miej-sca (zwłaszcza centrum miejskiego) ze względu np. na znaczenie historyczne, kulturalne czy walory architektoniczno-urbanistyczne. Elementem wspólnym obu tych procesów jest turystyka miejska, istocie której poświęcony jest kolejny rozdział książki.

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast, Proksenia, Kraków 2015