• Nie Znaleziono Wyników

Miłość szabatu – zatrzymanie kosmosu

Raz w tygodniu – w szabat – jest weryfikowana relacja każdego Żyda do Boga.

Okazuje się wtedy, czy posiada on miłość do Niego, która przejawia się troską o zachowywanie wszystkich nakazów i zakazów dotyczących tego czasu, a skodyfikowanych w Halasze (zbiorze żydowskich praw religijnych)35.

Szabat zaczyna się w piątek, 18 minut przed zachodem słońca, a kończy następnego wieczoru wraz z nadejściem zmroku, po ukazaniu się trzech gwiazd. To najdłuższe święto żydowskie, bo w sumie trwające 52 dni w roku, a przebiegające w bardzo dokładnie określonym porządku, w którym zaakcentowany jest zakaz wszelkiej pracy (chyba że w grę wchodzi ratowanie ludzkiego życia). Owo powstrzymanie się od wykonywania większości czynności stanowi akt wiary – praca bowiem nierozerwalnie łączy się z ujarzmianiem przyrody, podporządkowywaniem natury i może prowadzić człowieka nieuchronnie ku zgubnemu poczuciu bycia panem i stwórcą. Szabat ma przypominać, że prawdziwym Panem i Stwórcą świata jest Bóg. W liryku Gdy w małym miasteczku zapada sobota... (z tomu Wieczór liryczny, 1935). Maurycy Szymel wymienia kilka przykładowych zakazów i nakazów:

[...] że nie wolno palić papierosów – I że czapkę trzeba pobożnie nałożyć, I ku niebu się modlitwą otworzyć,

I powtarzać to wszystko niezgrabnie, zabawnie Jak dawniej, jak dawniej –36

__________________

* Pierwodruk: Od sztuki interpretacji do kerygmatu. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Marianowi Maciejewskiemu. Kaczmarek W., Seweryn D. (red.), Lublin 2008.

32 W cytatach pozostawiono pisownię tego wyrazu wielką literą.

33 Tłumaczenie za: ???? ??? .????? ???? ????. ???? ????? ????. Chamisza Chumsze Tora. Chumasz Pardes Lauder. Księga Druga Szemot, przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony wyborem komentarzy rabinów oraz hebrajski tekst komentarza Rasziego z punktacją samogłoskową i Haftary z błogosławieństwem. Rabin Pecaric S. (oprac.), Pecaric S., Gordon E. (przeł.), Kraków 2003.

34 Por. HESCHEL A.J.: Szabat i jego znaczenie dla współczesnego człowieka. Halkowski H. (przeł.), Gdańsk 1994, s. 24.

35 Por. ???? ????. Bramy Halachy. Religijne prawo żydowskie. Rabin Zew Greenwald (oprac.), Białek J., Czerwińska K. (przeł.), Kraków 2005, s. 183-271.

36 Wszystkie cytaty w tym rozdziale pochodzą z książki Międzywojenna poezja polsko-żydowska. Antologia.

W prawodawstwie żydowskim pierwotną kwestią w kontekście szabatu jest zdefiniowanie pojęcia „praca”. Otóż Halacha określa ją jako działanie, które powoduje zmiany w otoczeniu37.

Szymel w liryku Świąteczny wieczór na wsi (Z wierszy rozproszonych, 1926-1939) tak oto opisuje czas bezpośrednio poprzedzający szabat:

[...]

Tymczasem w małych chałupach pachnie świąteczny już rosół;

Chłopcy czyszczą w pośpiechu ojcowe sobotnie buciory.

Matki wplatają dziewczątkom niebieskie wstążki do włosów.

Już późno. Chłopi wracają z codziennej pracy – od dworu.

Ojcowie gwarzą na przyzbach o cenie bydła, o owsie,

Co nagle spadł w tym miesiącu o jedenaście (aż!) procent – Z pobliskich łąk i znad ściernisk przynosi senny wiatr do wsi Zapachy ziemi, uśpionej szumem idącej już nocy.

[...]

Wszelkie czynności zarobkowe, a nawet jakiekolwiek dyskusje (o takich sprawach, jak cena bydła czy owsa) kończy w wierszu dźwięk młotka, który „trzykrotnie o niskie odrzwia uderza”. W liryku tym widać, iż przygotowanie dotyczy wszystkich: zarówno kobiet, jak i mężczyzn, tak chłopców, jak i dziewcząt, a nawet nie-Żydów, którzy –

choć szabat z punktu widzenia prawa żydowskiego ich nie obowiązuje – to na wzór usypiającej przyrody wkomponowują się w obraz nadchodzącego święta (warto na marginesie przypomnieć, iż w przykazaniu o szabacie padają niezwykłe, jak na drugie tysiąclecie p.n.e., słowa o prawie do odpoczynku równym dla niewolnika, jego właściciela oraz obcego).

Szabat to także dzień, gdy dzięki nieustannej ingerencji Boga w dzieje ludzkości wszystko wraca z chaosu do pierwotnej harmonii. To czas wewnętrznego odprężenia i pokoju, czego symbolem jest Sambation – legendarna rzeka, która toczy swe gwałtowne wody przez sześć dni tygodnia, by w sobotę się uspokoić. Jej nazwa pochodzi od greckiej formy słowa szabat. Według legendy żydowskiej nikt z pobożnych Żydów nigdy nie może tej rzeki przekroczyć – w dni powszednie z powodu wzburzonych wód, a w szabat ze względu na prawo zabraniające podróżowania38.

___________________

37 Na podstawie tekstów biblijnych sformułowano listę 39 prac zabronionych w szabat, po hebrajsku zwanych melahot. Są to: orka, siew, żniwa, wiązanie snopków, młocka, czyszczenie ziarna, selekcja ziarna, przesiewanie, mielenie, wyrabianie ciasta, wypiek, strzyżenie owiec, wybielanie skór, czesanie (gręplowanie) surowca, farbowanie, przędzenie, trzy operacje tkackie (rozpuszczanie przędzy, zawiązywanie węzłów, rozwiązywanie węzłów), szycie, darcie tkanin, myślistwo, zakładanie pułapek, ubój bydła, obdzieranie ze skóry, uzdatnianie skór, skrobanie skór, cechowanie, krojenie materiału, pisanie, wycieranie napisów, budowanie, burzenie, rozpalanie ognia, gaszenie ognia, kończące budowę uderzenie młota, przenoszenie ciężarów z obszaru prywatnego w miejsce publiczne i odwrotnie. Powyższy zbiór zakazanych prac został w Talmudzie poszerzony o tzw. chazerot – czynności, które same w sobie nie łamią zakazu pracy w szabat, ale są bardzo zbliżone do zakazanych i nie powinny być wykonywane, aby przez nieuwagę nie naruszyć nakazów Tory. Choć melahot w swej pierwotnej formie brzmią nieco archaicznie, to jednak ich współczesna interpretacja i poszerzenie o chazerot pozwala na skuteczne stosowanie w dzisiejszym świecie. Na przykład żniwa to praca, do której się zalicza każde usunięcie rośliny z miejsca, w którym wyrosła, do czego możemy zaliczyć: ścinanie, zrywanie kwiatów, liści, gałęzi, jagód, grzybów, owoców, wyrywanie krzewów rosnących w ziemi lub w doniczkach. Jeśli poszerzymy tę kategorię o chazerot, w jej skład będą wchodzić także np. wchodzenie na drzewo (bo można przy tym złamać gałąź, a to oznacza obrywanie gałęzi, liści), opieranie się o drzewo (bo przez to może spaść owoc, co można by uznać za zerwanie go), jazda konna (bo w jej wyniku mógłby zostać wyrwany grzyb lub strącony owoc z gałęzi) itd. Spis zajęć zabronionych zawiera też: zakaz podróżowania oraz zapalania ognia (np. papierosów, świec, kominka i kuchenki gazowej, a także używania urządzeń elektrycznych, np.

telefonów, żarówek, komputerów, wind, dzwonków elektrycznych). Zakaz zapalania ognia spowodował powstanie specjalnych przepisów kulinarnych, w których dania (np. czulent) mające być podane w sobotę na obiad, trzymane są przez całą noc w cieple. Obecnie w Izraelu w budynkach użyteczności publicznej znajdują się windy, które w okresie szabatu automatycznie zatrzymują się na każdym piętrze, dzięki czemu nie trzeba używać przycisków, czyli wykonywać pracy. Żydowskie osiedla tworzą dość zwarte skupiska domów, tak by wszyscy Żydzi mieli blisko do synagogi. W szabat bowiem zabronione jest kierowanie pojazdami, korzystanie ze środków transportu publicznego, a nawet dłuższe spacery. Por. ???? ????. Bramy Halachy, s. 220-265.

38 Według innej legendy „w sobotę rzekę zawsze spowijają opary, lecz w jej najwęższym miejscu można porozumieć się z tymi, którzy znajdują się na drugim brzegu. Kupcy zostawiają tam swój towar w piątek i wracają po zapłatę w niedzielę. Woda z Sambationu ma leczniczą moc, a jeśli przechowuje się ją w jakimś pojemniku, to burzy się przez sześć dni tygodnia i uspokaja dopiero w szabat”. Cyt. za: UNTERMAN A., Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 240-241.Ta „szabatowa rzeka” występuje w wielu

polsko-żydowskich lirykach, m.in. jest tytułową bohaterką wiersza lwowskiego poety Daniela Ihra:

W rzece dni toczysz ciężkie, wrzące trosk kamienie Boże. I dudni kipiel i płynie i płonie.

Stoim ślepi od piany, hukiem oniemieni

U brzegów. Nie masz ciszy w naszym Sambationie!

Próżno patrzą znękane oczy niewidzące –

W głuchym szumie cel ginie i przyczyna ważka.

Myśli w głąb zapuszczonej, sondzie badającej, Noc każda jest upadkiem, dzień każdy – porażką.

Lecz ty znasz także sedno serc drgające – Boże Dobry. Niesiesz kres – myślom, poradę – tęsknotom.

Jest chwila, gdy Sambation do stóp się położy Cicho: po życiu – śmierć jest, po trudzie – sobota.

Sambation (Z wierszy rozproszonych, 1929-1936)

Interpretację alegorycznego sensu Sambationu odnaleźć można w Elegii o sobotnim wieczorze z tomu O tym, co opuszczam (1932) Awrohema Hersza Fenstera (o której więcej będzie dalej):

[...]

wiem, żeśmy sambationem – my, lecz czemuż droga nasza teraz tak śliska, tak pochyła,

że nasze kości nigdy spokoju nie zaznają, że niedziela – nie niedzielą, a sobota – nie sobotą.

[...]

Szabat to dzień święty, a święty jest przecież Bóg – stąd częstokroć w tradycji żydowskiej czas ten utożsamiano z samym Stworzycielem. Możliwość wejścia w ontyczną jedność z Ha-Szem (jedno z imion Boga, które Żydzi mogli wymawiać), wyrażanie miłości do Tego, który ma być dla członków swego narodu jedynym obiektem fascynacji, sytuuje szabat na najwyższej pozycji wśród świąt żydowskich i w całym życiu religijnego Żyda.