• Nie Znaleziono Wyników

4. Funkcja turystyczna w koncepcjach funkcjonalnych miast

4.3. Miasta światowe

Dynamiczny rozwój urbanizacji, a w szczególności hegemonia największych ośrod-ków miejskich, rozmywanie tradycyjnych hierarchicznych systemów osadniczych i prze-nikanie sfer wpływów miast poza granice regionów, mające ponadnarodowy zasięg i sie-ciowy charakter (Maik, 1995; Parysek, 1995), a przede wszystkim uzależnienie procesów rozwoju miast od czynników zewnętrznych, mających wymiar globalny, osłabiło potencjał poznawczy tradycyjnych teorii funkcjonalnych i wymusiło poszukiwanie nowych koncepcji wyjaśniających rolę i funkcjonowanie współczesnych miast. Koncepcja miast światowych jest pierwszą próbą opisu fenomenu współczesnych miast i ich międzynarodowej dominacji.

Pierwszą próbę nazwania najsilniejszych gospodarczo i najbardziej znaczących miast na świecie podjął już w 1915 roku Geddes w książce Cities in Evolution (za: Hall, 1997), jednak pierwsza pełna definicja miasta światowego została sformułowana przez Halla (1966) poprzez określenie funkcji, jakie pełnią tego rodzaju ośrodki na arenie międzynarodowej.

Do tych ról Hall zaliczył:

• centra władzy politycznej,

• centra handlu krajowego i międzynarodowego,

• wrota do kraju, a czasem krajów ościennych,

• centra finansowe,

• centra zaawansowanych usług biznesowych,

• centra wiedzy i edukacji,

• centra gromadzenia i dyfuzji informacji poprzez wydawnictwa i media,

• centra konsumpcji dóbr luksusowych oraz masowych,

• centra sztuki, kultury i rozrywki,

• wszelkie branże wspierające i usługowe w stosunku do wyżej wymienionych.

Hall zauważył, że wszystkie wymienione role i pola aktywności zyskują na znaczeniu, dlatego w XX wieku metropolie światowe wzmacniają się dzięki swej wielofunkcyjności

— 146 —

– nawet kiedy pewne funkcje zanikają (np. przemysł ciężki, samochodowy itp.), pojawiają się inne, które szybko wzmacniają się i dołączają do wachlarza funkcji miast światowych.

Koncepcja miasta światowego (Hall, 1966) jako metropolii o międzynarodowym za-sięgu funkcji politycznych, handlowych, komunikacyjnych, finansowych, edukacyjnych, kulturowych i technologicznych, z uwagi na wyróżnioną różnorodność kryteriów, może być określona jako kosmopolityczna. W miarę rozwoju koncepcji pojawiły się inne ujęcia teoretyczno-badawcze, uwypuklające kolejne kluczowe czynniki potencjału miast świato-wych oraz wskazujące na uformowanie się globalnej hierarchii miast (Beaverstock, Smith, Taylor, 1999). W ujęciu miast światowych jako lokalizacji zarządów korporacji transnaro-dowych (multinational corporations – MNC) Hymer stwierdza, że skuteczne wykonywanie funkcji zarządczych w tych korporacjach transnarodowych wymaga lokalizacji głównych siedzib w najważniejszych miastach świata, zapewniających bezpośrednie sąsiedztwo ryn-ków kapitałowych, mediów oraz instytucji rządowych, co prowadzi do lokalnej i regionalnej specjalizacji światowej gospodarki (Hymer, 1972, za: Beaverstock i inni, 1999; Buckley, 2006). W ujęciu miast światowych jako międzynarodowych centrów finansowych uwaga skupiona jest na ich hierarchizacji i specjalizacji na podstawie zmiennych charakteryzują-cych wielkość i wartość sektorów bankowych i finansowych (Reed, 1981).

Friedmann (1986), rozwijając koncepcję miast światowych, stwierdza, że miasta te, będące wyrazem nowego, międzynarodowego podziału pracy, stanowią główne węzły prze-strzennej organizacji produkcji i rynków oraz koncentracji i akumulacji światowego kapi-tału. Tym samym stają się punktami przepływu informacji oraz miejscami wewnętrznych i międzynarodowych migracji pracowników. Zakres udziału danego miasta w gospodarce światowej oraz jego funkcje wpływają na zmiany strukturalne zachodzące wewnątrz mia-sta, w tym problemy społeczne. Obecnie miasta światowe konstytuują połączony system globalnej gospodarki, zatem ich międzynarodowa kooperacja jest równie ważna jak kon-kurencja o globalny kapitał (Friedmann, 1998). Co ważne, odwołując się do roli miast jako węzłów w sieci przepływu kapitału i organizacji produkcji, Friedmann formułuje hipotezę o istnieniu zhierarchizowanego systemu miast światowych i na tej podstawie (wykorzystując dane empiryczne) tworzy ich pierwszą hierarchię (Friedmann, 1986), dzieląc je na ośrodki pierwszorzędne i drugorzędne zarówno w państwach wysokorozwiniętych, jak i półpery-feryjnych. Aby tego dokonać, stosuje kryteria lokalizacyjne (lokalizacja centrów finanso-wych, siedzib korporacji transnarodofinanso-wych, instytucji międzynarodofinanso-wych, ważnych zakła-dów produkcyjnych, węzłów komunikacyjno-transportowych) oraz zasobowe (wskaźnik rozwoju sektora wysoko wyspecjalizowanych usług biznesowych, potencjał ludnościowy).

Miejsce zajmowane przez miasto w rankingu nie jest stałe, zależy od zdolności miasta do przyciągania inwestycji bezpośrednich, generowania i adaptacji innowacji i nowych tech-nologii oraz zdolności do zmian społecznych i politycznych (Friedmann, 1995). W miarę

Funkcja turystyczna w koncepcjach funkcjonalnych miast

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

rozwoju swojej koncepcji Hall (1997) także dokonuje hierarchizacji miast, dzieląc je na międzynarodowe (globalne), jak Paryż i Londyn, miasta subglobalne, jak pozostałe sto-lice europejskie, i wyspecjalizowane ośrodki, jak Barcelona, Genewa, Mediolan, Zurych i Frankfurt, oraz miasta regionalne.

W pierwszej, przytoczonej powyżej definicji miast światowych Halla turystyka nie zo-stała literalnie wymieniona w kontekście pełnionych przez nie funkcji, można się jedynie domyślać, że jest jedną z działalności wspierających funkcje światowe. Hymer, Reed i Fried-mann także nie zauważają roli funkcji turystycznej. Jednak w miarę rozwoju koncepcji miast globalnych Hall podkreśla znaczenie turystyki w strukturze funkcjonalno-przestrzennej współczesnych wielkich miast. Podkreśla on przede wszystkim rolę turystyki biznesowej, twierdząc, że jest ona jedną z najszybciej rozwijających się funkcji tych miast, w najwyż-szym stopniu synergiczną z innymi funkcjami (Hall, 1997). Zdaniem autora w miastach globalnych turystyka biznesowa sprzęga się z turystyką poznawczą i wypoczynkową (czasu wolnego), ponieważ obie ciążą do nich z uwagi na ich znaczenie kulturowe, co ma wpływ na system transportowy, komunikację, obsługę mieszkańców i turystów (hotele, gastrono-mia, bary i inne usługi) oraz sektor kultury i rozrywki.

Zwracając uwagę na rolę globalizacji w budowaniu znaczenia współczesnych miast, Hall określa miasta globalne jako ośrodki, których gospodarka opiera się przede wszystkim na świadczeniu zaawansowanych usług opartych na gromadzeniu i przepływie informacji, takich jak usługi finansowe, prawne, rachunkowe, ubezpieczeniowe, marketingowe i public relations, informatyczne, a także obsługę mediów, edukację, ochronę zdrowia i turystykę, z podkreśleniem turystyki biznesowej. Jednocześnie jednak, zgodnie z teorią ośrodków centralnych Christallera, wypełniają one funkcje niższego rzędu na szczeblu narodowym oraz w stosunku do swoich mieszkańców, a więc wzmacniają swoją więź z gospodarką lokalną (Hall, 1997). Co więcej, w miarę rozwoju swojej koncepcji Hall (2001) wymienia turystykę – zarówno biznesową, jak i czasu wolnego – już jako jeden z czterech obszarów skupień (innymi słowy funkcję) zaawansowanych usług globalnych regionów miejskich, wchodzących w relacje synergiczne z trzema pozostałymi sferami funkcyjnymi: zarządzania i kontroli, usług finansowych i biznesowych oraz kultury i branż kreatywnych. Jest zatem oczywiste, że hotele i centra kongresowe tworzą jednocześnie zarówno część sfery turysty-ki, jak i usług biznesowych, natomiast muzea i galerie są częścią sfery turystyturysty-ki, ale także branż kreatywnych i kultury. Oznacza to, że nie tylko każda z tych sfer charakteryzuje się silnymi tendencjami aglomeracyjnymi określonymi przez potrzeby przetwarzania i wymia-ny informacji, ale występują między nimi silne mechanizmy aglomeracyjne (Hall, 2002).

Zdaniem Halla (1997) wzrost znaczenia informacji jako głównego czynnika produkcji oraz rozwój informatyzacji zwiększają rolę turystyki w internacjonalizacji miast. Pomimo tego, że informacja i informatyzacja są współcześnie prawie scalone, to wciąż informacja

— 148 —

jest przekazywana dwiema drogami: wirtualną oraz twarzą w twarz w trakcie bezpośrednich spotkań. Skutkiem tego jest wzmocnienie efektów aglomeracyjnych w miastach globalnych ze względu na nagromadzenie w czasie aktywności opartych na gromadzeniu i wymianie informacji oraz ich znaczeniu jako węzłów międzynarodowego ruchu pasażerskiego, szcze-gólnie połączeń lotniczych i kolejowych (Hall 1997). Z rozważań Halla wynika zatem, że rozwój turystyki jest wtórny w stosunku do pierwotnych czynników rozwoju miast świa-towych. Turystyka biznesowa, podejmowana w celu wymiany informacji, tworzy stałe powiązania między miastami, istniejące tylko dzięki ich potencjałowi i znaczeniu gospo-darczemu, politycznemu i administracyjnemu, a nie jako wynik ich atrakcyjności w odnie-sieniu do turystyki czasu wolnego (kulturowej i wypoczynkowej). Efekty metropolitalne są wzmacniane przez rozwój branż związanych ze sztuką, kulturą, rozrywką, przy dalszym pochodnym rozwoju branż obsługowych – hoteli, restauracji, pubów i obiektów pokrewnych.

Ciążą one do centrów miast, ale ich efekty lokalizacji mogą być modyfikowane poprzez działania rewitalizacyjne. Hall wskazuje, że wraz z postępem technologicznym wzrasta nie tylko wielkość międzynarodowego rynku podróży służbowych, ale także przemysłu spotkań.

Wielkie centra kongresowe budowane są w centrach miast, obok skupisk hoteli, restaura-cji i obiektów związanych z tzw. życiem nocnym. Tworzą one znaczącą część fenomenu turystyki biznesowej, która jest jedną z najszybciej rozwijających się funkcji w strukturze gospodarczej miast światowych.