Miasta na globalnym rynku turystycznym

Jak już wspomniano, warunkiem powstania i rozwoju metropolii jest istnienie w mieście sektora usług wyższego rzędu. Sektor ten rozumiany jest najczęściej jako ta część usług, która wymaga zaawansowanych umiejętności związanych z wiedzą, np. specjalistycznego wykształcenia, transferu wiedzy. Sektor ten tworzą pośrednictwo finansowe, obrót nieru-chomościami, obsługa firm, administracja, edukacja, ochrona zdrowia i opieka społeczna oraz kultura, działalność organizacji, działalność wydawnicza. Dodatkowo w ramy tego sektora zaliczana jest często działalność turystyczna (Śleszyński, 2007, s. 154).

— 40 —

Niezależnie od przyjętej perspektywy badawczej w rozważaniach na temat roli globa-lizacji w rozwoju turystyki nie poświęca się nadmiernej uwagi roli miast w tym procesie, skupiając się bądź na sferze mikroekonomicznej w odniesieniu do działalności i reakcji przedsiębiorstw na globalne procesy (taka perspektywa dominuje także w sekwencyj-nym modelu Hjalager) lub na zjawiskach makroekonomicznych, odwołując się – jak już wcześniej podkreślano – do kwestii ujednolicania zachowań nabywczych, intensyfikacji konkurencji, polityki turystycznej itp. Mimo tego Cooper (2008) zauważa, że wpływ glo-balnych procesów na turystykę możne być rozpatrywany zarówno w ujęciu sektorowym, jak i z punktu widzenia poszczególnych obszarów. Wang i Pizam (2011, s. ix) podkreślają, że działalność miast i regionów jest w dużej mierze zgodna z rozwojem gospodarki tury-stycznej w skali globalnej. Jenkins i inni (2011) natomiast stwierdzają, że w wyniku globa-lizacji określanie granic regionów turystycznych stało się zbędne, jednak wciąż pozostają one przestrzennymi ramami planowania i zarządzania turystyką. W największym stopniu międzynarodowe aspekty działań w odniesieniu do miast i regionów, m.in. w odniesieniu do wyboru rynków docelowych, form i kanałów komunikacji, identyfikowania istniejących różnic kulturowych, można znaleźć w literaturze z zakresu marketingu i zarządzania w tu-rystyce, a w szczególności kształtowania wizerunku i budowania marki (Avraham, 2000;

Govers, Go, 2009; Tasci, 2011).

O dużym znaczeniu miast można wnioskować pośrednio z opisywanej przez Bianchie-go (2002), Coopera (2008) oraz MilneBianchie-go i Ateljevic (2001) koncepcji turystyki jako hierar-chii ogniw łączących sferę globalną ze sferą lokalną (global-local nexus), która w wersji ogólnej (Alger, 1988) nawiązuje do koncepcji miast-bram regionalnych (Burghardt, 1971;

Short i inni, 2000) oraz teorii przepływów Castellsa (2008), o których będzie mowa w ko-lejnych rozdziałach książki.

Zgodnie z adaptacją i rozszerzeniem schematu koncepcyjnego zaprezentowanego uprzednio przez Milnego i Ateljevic (2001) turystyka stanowi dwustronny transakcyjny proces sterowany odgórnie przez priorytety i interesy sił geopolitycznych, transnarodo-wych korporacji oraz obiektywny postęp technologiczny, a oddolnie przez złożone syste-my gospodarcze funkcjonujące w miastach i regionach turystycznych, tworzone poprzez interakcje między odwiedzającymi a mieszkańcami, przedsiębiorcami, pracownikami, władzami lokalnymi. Sfera regionalna i narodowa (państwowa) stanowi ogniwa pośrednie między tymi dwoma sferami (rysunek 4). System ten jest napędzany przez nawiązywanie i wzmacnianie interakcji zachodzących w ramach poszczególnych szczebli oraz między nimi. Im silniejsze oddziaływanie procesów globalnych, tym bardziej wzmacnia się sfe-ra lokalna, a przestrzeń między nią a sferą oddziaływań globalnych ulega zmniejszeniu, co osłabia przede wszystkim szczebel państwowy, którego siła przetargowa i znacze-nie zmznacze-niejsza się. Jednocześznacze-nie zwiększa się siła szczebla lokalnego, który reprezentują

Turystyka i miasta w erze globalizacji

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

m.in. miasta. Dodatkowo w przypadku dużych ośrodków o charakterze metropolitalnym ogniwa między poziomem lokalnym a regionalnym są tak gęste i intensywne, że sfera ta ulega ujednoliceniu, co uwzględniono na rysunku.

Rys. 4. Turystyka jako hierarchia ogniw między sferą globalną a sferą lokalną Źródło: Opracowanie własne, adaptacja i rozszerzenie (Milne, Ateljevic, 2001, s. 372).

Koncepcja turystyki jako ogniwa między sferą globalną a sferą lokalną pozwala na przejście do problematyki relacji globalizacji i urbanizacji, a przede wszystkim do prob-lematyki rozwoju miast, które są drugim podstawowym zakresem przedmiotowym badań zaprezentowanych w książce.

Wielkie miasta stanowią najważniejsze ośrodki na globalnym rynku turystycznym (Aleksandrova, Rogova, Sluka, 2011; Hayllar, Griffin, Edwards, 2008; Law, 2002; Maitland, Newman, 2009; Page, Hall, 2003). Do czynników, które decydują o ich znaczeniu i sile, należą wielki potencjał ludnościowy, dziedzictwo historyczne i kulturowe, wielofunkcyj-ność miast wynikająca z ich zróżnicowanej struktury społeczno-gospodarczej, rozwinięta infrastruktura oraz dostępność komunikacyjna (Niemczyk, 2010). Do tej listy należy jeszcze dodać potencjał biznesowy miast, generujący bardzo duże strumienie osób podróżujących indywidualnie w celach służbowych oraz zbiorowych turystów biznesowych.

— 42 —

Turystyka i miasta w erze globalizacji

Miasta pełnią dwojaką funkcję na globalnym rynku turystycznym. Po pierwsze są ob-szarami generującymi gigantyczny wyjazdowy ruch turystyczny, największymi na świecie generatorami międzynarodowego i krajowego ruchu turystycznego (Matczak, 2008), sta-nowią zatem źródło popytu zasilającego wszystkie rodzaje regionów turystycznych, w du-żej części – poprzez usieciowienie – siebie wzajemnie. Po drugie stały się najczęściej od-wiedzanymi obszarami turystycznymi. Proces ten znajduje potwierdzenie w statystykach.

W tabeli 3 przedstawiono ranking dwudziestu najczęściej odwiedzanych przez turystów miast na świecie (tworzony na podstawie liczby przyjazdów turystów zagranicznych) oraz w Europie (tworzony na podstawie ogólnej liczby udzielonych noclegów turystom krajo-wym i zagranicznym).

Tabela 3. Najczęściej odwiedzane przez turystów miasta na świecie i w Europie (1) Najczęściej odwiedzane miasta

przez turystów zagranicznych (2012)

(2) Najczęściej odwiedzane turystycznie miasta Europy (2013)

Miasto Przyjazdy zagraniczne

(w mln) Nazwa Udzielone noclegi

(w mln)

1 Hong Kong 23,8 1 Londyn 53,7

2 Singapur 21,3 2 Paryż 36,7

3 Bangkok 15,8 3 Berlin 26,9

4 Londyn 15,5 4 Rzym 24,2

5 Makau 13,4 5 Barcelona 16,5

6 Kuala Lumpur 13,3 6 Madryt 14,9

7 Shenzhen 12,1 7 Praga 14,7

8 Nowy Jork 11,6 8 Istambuł 14,6

9 Antalya 10,3 9 Wiedeń 13,5

10 Paryż 9,8 10 Monachium 12,9

11 Istambuł 8,8 11 Hamburg 11,6

12 Rzym 8,7 12 Amsterdam 11,3

13 Dubaj 8,0 13 Sztokholm 11,0

14 Kanton 7,9 14 Mediolan 9,9

15 Phuket 7,2 15 Dublin 9,3

16 Mekka 6,9 16 Palma de Mallorca 7,9

17 Pattaya 6,6 17 Budapeszt 7,8

18 Tajpej 6,6 18 Frankfurt 7,5

19 Praga 6,5 19 Lizbona 7,3

20 Szanghaj 6,5 20 Kopenhaga 7,0

Uwagi: (1) Dane zebrane na podstawie różnych źródeł: dane lotniskowe, dane noclegowe, dane narodowych organizacji turystycznych, metody ankietowe. (2) Dane zebrane na podstawie różnych delimitacji przestrzennych (grani-ce administracyjne miasta/grani(grani-ce aglomeracji) oraz różnych źródeł (noclegi w hotelach/ noclegi w obiektach noclegowych ogółem).

Źródło: (1) (Euromonitor International, 2015); (2) (ECM, 2014).

Pierwotnym czynnikiem ponadprzeciętnego potencjału turystycznego miast, od po-czątku ich powstania i masowego rozwoju turystyki, jest ich niezwykle dynamicznie

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

rosnący potencjał ludnościowy. Efektem tego jest nagromadzenie materialnej spuścizny działalności ludzkiej, a także intensywność bieżących działań podejmowanych w mia-stach. Miasta są w oczywisty sposób atrakcyjne dla turystów, ponieważ stanowią tygiel społeczno-kulturowy. Law (1992) wskazuje, że miasta uzyskały swoją centralną pozycję na globalnym rynku turystycznym dzięki skali funkcjonowania, czynnikom lokalizacyjnym oraz oferowaniu zróżnicowanego wachlarza doświadczeń turystycznych: od odwiedzenia znajomych i rodziny, poprzez realizację zainteresowań, poznanie i zdobycie wiedzy z za-kresu historii, kultury, architektury itp., wzięcie udziału w wydarzeniu lub spotkaniu, po realizację interesów służbowych. Jak zauważa Mika (2011), funkcjonowanie miast zarów-no jako obszarów generujących, jak i przyjmujących ruch turystyczny sprawia, że można je uważać za „areny” stykania się społecznych migracji zarówno grupowych, jak i indy-widualnych, motywowanych potrzebami turystycznymi, przez co stanowią one nie tylko miejsca wymiany środków finansowych przeznaczonych na ich realizację, ale także dyfuzji wzorców konsumpcji turystycznej i rozwiązań organizacyjnych w zakresie obsługi ruchu turystycznego.