Miasta innowacyjne

W koncepcji miasta innowacyjnego ośrodki miejskie rozpatrywane są jako miejsca kreowania oraz dyfuzji innowacji. Problematykę tę w polskiej literaturze szeroko omó-wił Domański (2000), umieszczając ją w teoretycznych ramach Schumpeterowskiej teorii rekombinacji czynników produkcji oraz zapożyczonej z fizyki koncepcji układów dyssy-patywnych. Oprócz Schumpeterowskiego podejścia do natury innowacji opartej na przed-siębiorczości (Schumpeter, 1939) rozwój miasta innowacyjnego rozpatrywany jest także w odwołaniu do Marshallowskiej koncepcji akcentującej czynniki lokalizacyjne, kulturowe

Funkcja turystyczna w koncepcjach funkcjonalnych miast

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

oraz tkwiące w interakcjach i powiązaniach między przedsiębiorstwami (Marshall, 1925;

Porter, 1998), które zostały przedstawione w poprzedniej części opracowania.

Według Domańskiego (Domański, 2000) nakłady ponoszone przez wiele układów na jednym poziomie łączą się, w oparciu o nieliniowość procesów przekształceń, na wyższym poziomie tworząc nową strukturę w mieście, która może wykonywać nowe, wcześniej niewy-stępujące funkcje. Analizując te procesy, Domański określił złożoną kombinację zmienności czynników produkcji oraz ich wpływ na powstawanie innowacyjnych struktur miejskich, podkreślając przy tym, że procesy innowacyjne w miastach mogą zachodzić w różnej skali zarówno w wyniku bardzo znacznego rozszerzenia wiedzy i całkowicie nowych technologii, jak i w formie wprowadzenia nowych usprawnień w małych przedsiębiorstwach. Proces kształtowania miasta innowacyjnego należy zatem rozpatrywać od strony przekształceń jego wewnętrznej struktury, które dokonują się w nawiązaniu do współczesnych tendencji rozwoju cywilizacyjnego oraz jego relacji z otoczeniem (Zioło, 2012).

Wprowadzanie rozwiązań innowacyjnych w mieście powoduje w pierwszej fazie roz-wój kumulatywny, który zmienia ustaloną wcześniej równowagę i prowadzi do zmiany w strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta, polegającej na przyśpieszonym rozwoju nowych dziedzin gospodarki i funkcji miasta oraz kurczenia się lub upadku tradycyjnych dziedzin i funkcji. W efekcie bardziej innowacyjna i posiadająca wyższe zdolności adap-tacyjne gospodarka miasta staje się efektywniejsza, tworzy nowe zasoby wewnętrzne i jest bardziej atrakcyjna dla inwestorów (Domański, 2000).

Nawiązując do rozważań Castellsa (1992) odnośnie do warunków tworzenia miasta in-formacyjnego, idea miasta innowacyjnego odwołuje się do wiedzy jako największego poten-cjalnego zasobu warunkującego rozwój gospodarczy, natomiast innowacyjność, stanowiąca emanację wiedzy, jest głównym motorem napędowym wzrostu ekonomicznego (Marszał, 2012). Skutkiem ich wdrażania jest modernizacja oraz wzrost efektywności i konkuren-cyjności. Koncepcja miast innowacyjnych odwołuje się do wszystkich możliwych typów innowacji generowanych w mieście zgodnie z podziałem OECD (2006): produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych.

Miastem innowacyjnym można zatem określić taki ośrodek, który notuje przyspieszony rozwój społeczno-gospodarczy dzięki spełnieniu dwóch warunków: generowaniu nowych zasobów wiedzy oraz absorpcji najnowszej wiedzy w sferze praktyki gospodarczej (Marszał, 2012). Według Klasika (2008) i Marszała (2012) miasto innowacyjne powinno spełniać na-stępujące warunki: zdolność generowania nowych idei i rozwiązań, proinnowacyjną polity-kę władz miejskich, otwartość na napływ kapitału zewnętrznego (ludzkiego, finansowego itp.), stwarzanie korzystnych warunków dla inwestycji, rozwój nowoczesnej infrastruktury instytucjonalnej, stałe inwestowanie w naukę, kulturę i edukację, dbałość o sektor nauko-wo-badawczy, środowisko naturalne i kulturowe, zabezpieczenie miejsc pracy dla klasy

— 170 —

kreatywnej i lokalizacji dla przemysłów kreatywnych, prowadzenie skutecznego marketingu terytorialnego, w tym przede wszystkim rozwój marki miasta, zdolność ekspansji na rynki zagraniczne oraz zdolność tworzenia powiązań z innymi miastami o dużym potencjale in-nowacyjności. Z kolei Szromnik (2012, s. 82) definiuje miasto innowacyjne jako ośrodek,

„którego mieszkańcy oraz instytucje, w tym przede wszystkim przedsiębiorcy oraz ich fir-my, konsekwentnie i systematycznie zorientowani są na tworzenie wiedzy, dzięki czemu przy współpracy z samorządem lokalnym oraz instytucjami naukowo-badawczymi tworzą warunki do kształtowania nowych idei, pomysłów, rozwiązań organizacyjnych oraz tech-nologii i samych produktów w większym stopniu spełniających oczekiwania «przyszłości»

– oczekiwania wszystkich podmiotów miejskiego systemu społeczno-urbanistycznego”.

Koncepcja miasta innowacyjnego traktowana jest przez niektórych autorów zamien-nie z koncepcją miasta kreatywnego (Florida, 2003). Można stwierdzić, że na jej dorobku zbudowana jest koncepcja miast inteligentnych (obie zostaną scharakteryzowane w dalszej części pracy). Przykładowo definicja Szromnika posługuje się wspólnymi sformułowaniami z określeniami dotyczącymi miasta kreatywnego.

Kornecki i Markowski (2012) oraz Mydel (2012) podkreślają szczególne znaczenie uczelni wyższych w budowaniu podstaw instytucjonalnych miast innowacyjnych. Równie istotne znaczenie – zwiększone dodatkowo przez możliwość tworzenia warunków proin-nowacyjnych w mieście – mają władze miejskie. Kluczowe jest tworzenie sprzyjającego klimatu do wytworzenia wewnętrznych czynników rozwoju o charakterze innowacyjnym oraz przyciągania i wykorzystywania innowacyjnych impulsów płynących z burzliwie zmie-niającego się otoczenia (Zioło, 2012). Gaczek (2009) stwierdza, że polityka proinnowacyjna władz miasta powinna skupiać się na wywołaniu efektów aglomeracji poprzez tworzenie organizacji ułatwiających przepływ wiedzy z sektora nauki do sektora rynkowego, budowę sieci powiązań między innowacyjnymi przedsiębiorstwami w celu wywołania efektu dyfuzji wiedzy i innowacyjnych rozwiązań, tworzenie systemów wsparcia badań naukowych i kon-solidowanie środków na ten cel przeznaczanych, tworzenie możliwości absorpcji nowych technologii i rozwiązań w sferze organizacji i zarządzania oraz uruchamianie wspólnych działań na rzecz internacjonalizacji sektorów kreatywnych.

Do najczęściej stosowanych narzędzi stymulowania innowacyjności należą (Makie-ła, 2012): tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, zakładanie instytucji kreowania i dyfuzji innowacji takich jak parki naukowo-technologiczne, centra transferu technologii, inkubatory technologiczne oraz inkubatory przedsiębiorczości, zachęcanie do tworzenia centrów badawczo-rozwojowych oraz centrów zaawansowanych usług wspólnych dla bi-znesu przez korporacje transnarodowe, wspieranie rozwoju, a nawet zakładanie inicjatyw klastrowych. Domański (2000) i Marszał (2012) podkreślają, że stymulowanie innowacji powinno być skierowane zwłaszcza na małe i średnie przedsiębiorstwa oraz ułatwianie

Funkcja turystyczna w koncepcjach funkcjonalnych miast

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

nabywania i wdrażania nowych technologii poprzez tworzenie odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej. Kluczowe jest podejście systemowe i strategiczne do rozwoju miasta in-nowacyjnego, prowadzące do stworzenia sieci współpracy między instytucjami naukowo--badawczymi, instytucjami finansowymi, przedsiębiorstwami, organizacjami non profit i instytucjami publicznymi.

Koncepcja miast innowacyjnych lub szerzej rzecz ujmując – regionów innowacyj-nych – jest wkomponowana w realizację polityki rozwoju regionalnego Unii Europejskiej w formule opracowywania i wdrażania regionalnych strategii innowacji (RSI), które, jako bezpośrednie następczynie Regionalnych Planów Technologicznych zapoczątkowanych w 1994 roku, stanowią od przełomu wieków narzędzie regionalnej polityki innowacyjnej Unii Europejskiej (Klepka, 2005; Makieła, 2012). Rdzeniem RSI jest tworzenie regionalnych systemów innowacji w celu podnoszenia konkurencyjności regionów, w tym w największej mierze ich głównych ośrodków miejskich. Podstawą ich budowy i realizacji jest tzw. trójkąt strategiczny innowacji: sfera biznesu – sfera nauki – sfera administracji, definiowany jako środowisko innowacyjne (Makieła, 2012; Gorzelak, Bąkowski, Kozak, Olechnicka, 2006).

Sfera biznesu w najwyższym stopniu przesądza o konkurencyjności regionu, zatem udział przedsiębiorstw w tworzeniu strategii ma prowadzić do jak największego upraktycznienia celów strategicznych. Wpływ sfery nauki na proces innowacyjności powinien być zagwa-rantowany przez zapewnienie narzędzi dyfuzji wiedzy na linii nauka – gospodarka – spo-łeczeństwo, za które odpowiadać powinna przede wszystkim sfera administracji.

Od 2014 roku RSI stanowią narzędzie wdrażania europejskiej „Strategii na rzecz in-teligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu – Europa 2020” (Komisja Europejska, 2010) na poziomie regionalnym, a także krajowym, w ramach zintegrowanych przepisów dotyczących wszystkich programów rozwojowych. Ich główną osią jest wyznaczenie tzw. inteligentnych specjalizacji, opartych na specjalizacji i koncen-tracji rozwojowej regionów, polegających na identyfikacji indywidualnych dla każdego z regionów obszarów nauki i technologii, które, wsparte nauką i posiadające potencjał bi-znesowy, mogą generować produkty i usługi mające szansę rywalizować na rynkach mię-dzynarodowych (Foray i inni, 2012).

Analizując rolę funkcji turystycznej w koncepcji miasta innowacyjnego, należy zwrócić uwagę na trzy aspekty. Pierwszym z nich jest poszerzenie klasycznego wachla-rza typologicznego innowacji (OECD, 2006) w odniesieniu do specyfiki heterogenicznej, kompleksowej i lokalnej gospodarki turystycznej. W zależności od kontekstu prowadzo-nych badań Hjalager wyodrębnia dodatkowe kategorie innowacji spotykaprowadzo-nych w turystyce (Hjalager, 1997, 2002), jednak jej najbardziej uniwersalna kategoryzacja obejmuje inno-wacje w obrębie produktów i usług turystycznych, innoinno-wacje procesowe, innoinno-wacje orga-nizacyjne, innowacje w zakresie zarządzania i marketingu oraz innowacje instytucjonalne,

— 172 —

szczególnie istotne na szczeblu miasta i regionu. Poszerzenie wachlarza typologicznego in-nowacji zachodzących w ramach rozwoju funkcji turystycznej wiąże się z kolejnym aspek-tem, jakim jest jej rozdrobnienie podmiotowe oraz przestrzenny kontekst działania, a także bazowanie na wzajemnych powiązaniach i relacjach instytucjonalnych, które powodują, że kwalifikuje się ona do włączenia w strategiczne ramy stymulowania rozwoju regionalnych systemów innowacyjnych. W literaturze z zakresu turystyki można znaleźć takie przykłady (Gibson, Lynch, Morrison, 2005; Guia, Prats, Comas, 2006; Scott, Baggio, Cooper, 2008).

Pomimo tego, że turystyka nie jest uznawana za dziedzinę o wysokim stopniu uzależnienia od transferu wiedzy (Cooper, 2006), to konieczność współpracy pomiędzy organizacjami współtworzącymi produkt turystyczny, w połączeniu z koniecznością spełnienia oczekiwań klientów, prowadzą do powstawania wiedzy. Wymiana wiedzy między członkami lokalnych sieci turystycznych staje się kluczowym elementem procesu innowacji w branży, bowiem innowacja może być postrzegana jako stopień, w jakim nowa wiedza zostaje zintegrowana z ofertą usługową przedsiębiorstw i w sposób pośredni bądź bezpośredni przyczyniają się do tworzenia wartości dla klientów w całym mieście lub regionie (Salunke, Weerawardena, McColl-Kennedy, 2011). Ponadto, w odniesieniu do miasta, Markowski (2008) wskazuje rolę przemysłu spotkań w formie konferencji, wystaw i targów, jako tzw. węzłów wymia-ny wiedzy wpływających na dyfuzję innowacji zarówno w przypadku ich generowania, jak i kopiowania.

Warto jednak wskazać problemy towarzyszące adaptacji turystyki w ramy regional-nych systemów innowacyjregional-nych. Przeprowadzając pogłębioną analizę funkcjonowania re-gionalnego systemu innowacji w duńskich warunkach gospodarki turystycznej, Hjalager (2010) identyfikuje problemy mające swoją przyczynę w cechach turystyki: stosunkowo dużą liczbę „pasażerów na gapę”, czyli przedsiębiorstw unikających zaangażowania we wspólne projekty rozwojowe, bariery absorpcji informacji spowodowane rozdrobnieniem podmiotowym, sezonowość działalności, niski poziom kapitału finansowego oraz niski poziom przywództwa.

Trzeci aspekt rozpatrywania funkcji turystycznej w koncepcji miasta innowacyjnego dotyczy związków innowacji z internacjonalizacją. Williams i Shaw (2011) podkreślają, że innowacje i internacjonalizacja przeplatają się wzajemnie, przy czym internacjonaliza-cja jest traktowana jako forma innowacji (zob. Johanson, Vahlne, 1977) na drodze szuka-nia przewag konkurencyjnych zarówno w procesie rozwoju przedsiębiorstw, jak i funkcji turystycznej. Z drugiej strony innowacja jest uznawana jako warunek sukcesu w strategii internacjonalizacji (Gorynia, 2007; Rymarczyk, 2004). Włączenie funkcji turystycznej do regionalnych systemów innowacyjnych w celu wzmocnienia efektów dyfuzji wiedzy na drodze koopetycji podmiotów turystycznych może wywołać efekt osiągnięcia przewagi konkurencyjnej w wymiarze ponadnarodowym.

Funkcja turystyczna w koncepcjach funkcjonalnych miast

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast