Wobec braku funkcjonowania w naszym kraju centralnego systemu rejestrowania przypad-ków i podejrzeń przemocy wobec dziecka obrazowanie rozmiarów występowania zjawiska przemocy nad dzieckiem w rodzinie ma charakter w gruncie rzeczy szacunkowy i można
44 ZSR/500/18/2010/AK.
45 GAB/500/4-1/2011/BS.
46 M.in. GAB/500/2/2011/BS, GAB/500/8/2011/BS, GAB/500/10/2011/BS.
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
przemocy wobec dziecka udostępnione zostały przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Ad-ministracji, Ministerstwo Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego. Głównymi źródłami danych na temat rozmiarów przestępstw są statystyki policyjne.
WYKRES 1.LICZBAPRZESTĘPSTWSTWIERDZONYCHOGÓŁEMWTYMTYCH, WKTÓRYCHPOKRZYWDZONYMIBYŁY OSOBYMAŁOLETNIEWLATACH 2006–2010 ORAZPO 1.08.2010 R.
ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWA SPRAW WEWNĘTRZNYCHI ADMINISTRACJI.
Z danych wynika, że w latach 2006–2010 systematycznie malała liczba przestępstw stwier-dzonych, natomiast liczba pokrzywdzonych małoletnich kształtowała się na podobnym po-ziomie. W okresie od 1.08.2010 r. do 31.12.2010 r. pokrzywdzonych przestępstwem było 1 102 małoletnich – nastąpił widoczny spadek.
Dla opracowania zasadnicze znaczenie mają dane dotyczące art. 207 k.k.
W przedstawionej liczbie nie wyodrębnia się informacji wobec kogo podejrzany dopuścił się czynu z art. 207 k.k. Łączna liczba podejrzanych zatrzymanych w związku z przestępstwem z art. 207 k.k. była najwyższa w 2007 roku47.
Do prokuratur w latach 2006–2010 zgłaszano wiele przypadków popełnienia przestępstwa z art. 207 k.k., dotyczących przemocy wobec dziecka w rodzinie, ich liczba na przestrzeni tych lat systematycznie malała. Po 1.08.2010 r. widoczna jest tendencja spadku liczby podej-rzanych w związku z przestępstwem z art. 207 k.k., których liczba wynosiła 2 263, a także liczby zgłoszonych do prokuratur przypadków przemocy wobec dziecka – 6 896 (co stano-wiło 16,74% zgłoszeń).
47 W policyjnych bazach danych nie gromadzi się informacji dotyczących zgłoszeń podejrzenia wystą-pienia przemocy. Wszelkie zawiadomienia związane z naruszeniem porządku prawnego uruchamiają procedurę wery ikacji zgłoszonej informacji, na podstawie której podejmuje się stosowne czynności.
Zależnie od rodzaju naruszenia oraz zagrożenia związanego z przemocą w rodzinie policjanci podej-mują interwencje policyjną, wszczynają procedurę „Niebieskie Karty”, prowadzą czynności sprawdza-jące lub też wszczynają postępowanie przygotowawcze, np. z art. 207 k.k.
30 000
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 2. LICZBAPODEJRZANYCHZATRZYMANYCHWZWIĄZKUZPRZESTĘPSTWEMZART. 207 K.K. 7 000
2006 2007 2008 2009 2010
(od 1.08.2010 do grudnia 2010) ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWA SPRAW WEWNĘTRZNYCHI ADMINISTRACJI.
WYKRES 3. LICZBAZGŁOSZONYCHDOPROKURATURPRZESTĘPSTWZART. 207 K.K. DOTYCZĄCYCHPRZEMOCY WRODZINIE, WTYMWOBECDZIECKAWLATACH 2006–2009 ORAZWTERMINIEPO 1.08.2010 R.
ŹRÓDŁO: DANE PROKURATURY GENERALNEJ.
Liczba zgłoszeń dotyczących podejrzenia wystąpienia przemocy wobec dziecka w rodzinie w prezentowanym okresie najwyższa była w 2006 r. Po 1.08.2010 r. wyniosła 6 896 zgłoszeń.
Z danych przesłanych z prokuratur apelacyjnych wynika, że najczęściej zgłoszeń o przemocy wobec dzieci dokonywały osoby najbliższe dziecku. Zgłoszenia takie były również składane przez administrację szpitali, policję, kuratorów sądowych, pracowników szkół i przedszkoli, pracowników ośrodków pomocy społecznej, a nieraz obcych ludzi. Organy prokuratury nie posiadają szczegółowych (liczbowych) danych w tym zakresie. W tym miejscu należy podkre-ślić jako niekorzystną sytuację brak prowadzenia danych dotyczących zgłoszeń pochodzących od określonych grup zawodowych i osób. Taki rodzaj statystyk może być bardzo funkcjonalny dla monitorowania zjawiska i poprawy działań w zakresie ochrony dzieci przed przemocą.
Z tego względu ten aspekt sprawozdawczości jest stosowany w innych państwach.
60 000
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
jestrowanych podejrzeń przestępstw przemocy w rodzinie będzie możliwe dopiero po upły-wie kolejnych lat sprawozdawczych. Liczba przypadków zarejestrowanych po 1.08.2010 r.
sygnalizuje jedynie możliwy wzrost zgłoszeń, co byłoby pożądanym efektem ustawy.
WYKRES 4.LICZBAZGŁOSZEŃDOTYCZĄCYCHPODEJRZENIAWYSTĄPIENIAPRZEMOCYWOBECDZIECKAWRODZINIE. 8 000
7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0
7 055 6 992 6 859 7 031
5 689
2006 2007 2008 2009 2010
(po 1 sierpnia 2010) ŹRÓDŁO: DANE PROKURATURY GENERALNEJ.
Także w przypadku powyższych danych wyciąganie wniosków o wpływie ustawy na dyna-mikę zgłoszeń przypadków jest na razie przedwczesne, choć mogą się nasuwać pierwsze ostrożne przypuszczenia co do wzrostu ich liczby.
Prokuratura po 1.08.2010 r. skierowała do sądu akt oskarżenia w 2 842 przypadkach doty-czących przemocy wobec dziecka w rodzinie.
Dzieci były poszkodowanymi w 2006 r.: 4 374 (art. 207 § 1 k.k.), 12 (§ 2), 29 (§ 3); w 2007 r.:
4 352 (art. 207 § 1 k.k.), 29 (§ 2), 31 (§ 3); w 2008 r.: 3 771 (art. 207 § 1 k.k.), 17 (§ 2), 36 (§ 3); w 2009 r.: 3 526 (art. 207 § 1 k.k.), 11 (§.2), 20 (§.3); w 2010 r.: 3 003 (art. 207
§ 1 k.k.), 1 (§ 2), 15 (§ 3). Tendencję ukazują poniższe wykresy.
Jeśli porównamy liczby obrazujące zakończone postępowanie, to kierując się liczbą małolet-nich poszkodowanych z art. 207 Kodeksu karnego (o znęcanie się nad członkiem rodziny) w latach 2006–2009 i w 2010 roku zauważa się tendencję spadkową – około 4 374 w 2006 do 3 003 w 2010 roku.
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 5. LICZBASPRAWDOTYCZĄCYCHPRZEMOCYWOBECDZIECKAWRODZINIEZAKOŃCZONYCHSKIEROWANIEM DOSĄDUAKTUOSKARŻENIAWOKRESIE 2006–2009 ORAZWTERMINIEPO 1 SIERPNIA 2010 R.
2007 2008 2009 2010
(po 1 sierpnia 2010)
2007 2008 2009 2010
ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI.
Warto także wspomnieć o procedurach dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie, które na podstawie odrębnych przepisów obowiązują funkcjonariuszy Policji oraz pracowników socjalnych48.
Liczba dzieci będących o iarami przemocy domowej według tej procedury na prze-strzeni sprawozdawanych lat maleje; o iarami przemocy domowej częściej były
dzie-48 Sposoby podejmowania czynności oraz metody i formy wykonywania zadań związanych z przeciwdzia-łaniem przemocy w rodzinie szczegółowo uregulowane są w Policji od 1998 r. w ramach procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie „Niebieskie Karty”, obecnie określonej w zarządzeniu nr 162 Komendanta Głównego Policji z dnia 18.02.2008 r. w sprawie metod i form wykonywania przez Policję zadań w związku z przemocą w rodzinie w ramach procedury „Niebieskie Karty” (Dz. Urz. KGP nr 4, poz. 30).
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
które stanowiły 9,87%.
TABELA 2. LICZBAOFIARPRZEMOCYDOMOWEJWEDŁUGPROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY”.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Liczba ofi ar przemocy domowej ogółem, w tym: 156 788 157 854 130 682 139 747 132 796 134 866
kobiety 91 374 91 032 76 162 81 985 79 811 82 102
mężczyźni 10 387 10 313 8 556 10 664 11 728 12 651
dzieci do lat 13 37 227 38 233 31 001 31 699 27 502 26 802
małoletni od 13 do 18 lat 17 800 18 276 14 963 15 399 13 755 13 311
ŹRÓDŁO: DANE KOMENDY GŁÓWNEJ POLICJI
WYKRES 7.LICZBAOFIARPRZEMOCYDOMOWEJWGPROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY”.
ŹRÓDŁO: DANE KOMENDY GŁÓWNEJ POLICJI.
Dane dotyczące dzieci–o iar przemocy domowej w statystykach procedury „Niebieskie Kar-ty” (liczba o iar małoletnich do 13. roku życia) ukazują dość systematyczny spadek: z 37 227 w 2005 roku49 do 26 802 w roku 2010.
49 Wejście w życie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
100 000 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0
2006
91 374 91 032
76 162 81 985 79 811 82 102
32 227 17 800
10 387 10 313 8 556 10 664 11 728 12 551
18 276 14 963 15 399 13 755 13 311
38 233
31 001 31 699 27 502 26 302
w tym kobiety
małoletni od 13 do 18 lat w tym mężczyźni
dzieci do lat 13
2007 2008 2009 2010
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 8. LICZBAOSÓBODNOTOWANYCHWPROCEDURZE „NIEBIESKIE KARTY” JAKOOSOBYPOKRZYWDZONE PRZEMOCĄWLATACH 2006–2010, WTYMDZIECIDOLAT 13 IMAŁOLETNIWWIEKUOD 13 DO 18 LAT.
ŹRÓDŁO: DANE KOMENDY GŁÓWNEJ POLICJI.
TABELA 3. LICZBASPRAWCÓWPRZEMOCYDOMOWEJWEDŁUGPROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY”.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Liczba sprawców przemocy domowej
ogółem 97 142 96 775 81 743 86 568 81 472 83 390
w tym: kobiety 4 153 4 074 3 632 3 942 3 926 3 981
w tym: mężczyźni 92 776 92 526 77 937 82 425 77 326 79 204
Nieletni 213 175 170 201 220 205
ŹRÓDŁO: DANE KOMENDY GŁÓWNEJ POLICJI.
Sprawcami przemocy domowej według procedury „Niebieskie Karty” w latach 2005–2010 najczęściej byli mężczyźni. Znaczną część interwencji domowych przeprowadzonych przez funkcjonariuszy Policji stanowią te dotyczące przemocy domowej, w 2010 r. interwencje te stanowiły 14,24% wszystkich interwencji domowych.
Zaznaczające się w powyższych statystykach tendencje spadkowe mają charakter stały od kilku lat. Ponadto dane za ostatni okres nie obejmują równego roku. Trudno wiązać mniej-sze wartości poszczególnych danych po 1.08.2010 roku – w porównaniu z poprzednimi okresami sprawozdawczymi, jakie się w nich ujawniają – z wpływem wejścia w życie no-welizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, w sensie wnioskowania o jej funkcjonalności w zakresie zmniejszania rozmiarów zjawiska przemocy nad dzieckiem w rodzinie. Wydaje się, że funkcjonalność ustawy w zakresie ograniczania występowania zjawiska przemocy wobec dziecka w rodzinie można będzie oceniać dopiero w perspek-tywie kilku następnych lat. Odczuwalna funkcjonalność ustawy wiązałby się w pierwszym okresie raczej ze wzrostem statystyk, taka prawidłowość wystąpiła w innych państwach w sytuacji wprowadzenia w nich zmiany prawa w zakresie wykrywalności przemocy w ro-dzinie oraz ochrony dzieci.
liczba osób odnotowaqnych w procedurze „Niebieskie Karty”
łącznie dzieci do lat 13 małoletni od 13 do 18 lat 180 000
130 682 139 747 132 796
69 425
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
kach Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej i Ministerstwa Zdrowia.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej poinformowało, iż pracownicy socjalni jednostek organizacyjnych pomocy społecznej wypełniają każdego roku „Niebieskie Karty”, dane licz-bowe prezentuje poniższy wykres.
WYKRES 9.LICZBA „NIEBIESKICH KART” WYPEŁNIONYCHPRZEZPRACOWNIKÓWSOCJALNYCHJEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCHPOMOCYSPOŁECZNEJWLATACH 2006–2010.
ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWO PRACYI POLITYKI SPOŁECZNEJ.
W statystykach Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych widoczna jest nieznaczna tendencja spadkowa dotycząca liczby wypełnionych „Niebieskich Kart” przez pracowników socjalnych:
z 18 589 w 2006 roku do 14 647 w 2010 roku. Jednak brak jest w tych danych – co należy podkreślić jako sytuację niekorzystną dla monitorowania zjawiska – specy ikacji dziecka jako o iary przemocy domowej.
Minister Zdrowia udostępnił następujące dane na temat zjawiska przemocy wobec dziecka w rodzinie dotyczące Zespołu Dziecka Maltretowanego lub z rozpoznania tego zespołu.
WYKRES 10.LICZBADZIECIBĘDĄCYCHOFIARAMIPRZEMOCYWRODZINIE.
ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWA ZDROWIA.
2006 2007 2008 2009 2010
140
2006 2007 2008 2009 2010
(po 1 sierpnia 2010)
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
Powyższe dane pochodzą z Narodowego Funduszu Zdrowia, który dysponuje jedynie danymi sprawozdawczymi przekazywanymi przez świadczeniodawców. Dane te również ujawnia-ją spadek wartości liczbowych w kolejnych prezentowanych na wykresie latach. W świetle standardów międzynarodowych pośrednimi wskaźnikami stosowanymi dla ukazania roz-miarów krzywdzenia dzieci są liczby wypadków i obrażeń, jakim uległy dzieci, oraz śmier-telność dzieci do 5. roku życia – tzw. wskaźnik U5MR (Under Five(5) Mortality Rate).
WYKRES 11. LICZBADZIECI, KTÓRYMUDZIELONOPOMOCYLEKARSKIEJZPOWODUWYPADKÓWIOBRAŻEŃ.
ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWA ZDROWIA.50
WYKRES 12. LICZBAZGONÓWDZIECIWWIEKUDO 5 LAT.
ŹRÓDŁO: DANE MINISTERSTWA ZDROWIA.
50 Przedstawione dane dotyczą liczby przypadków sprawozdanych przez świadczeniodawców w ra-mach realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne z kodami ICD 10 z zakresu S00 do Y32 wskaza-nymi na pozycji rozpoznania zasadniczego (z wyłączeniem rozpoznań T74 Zespoły maltretowania z rozszerzeniami).
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
medycznej z powodu wypadków i obrażeń – po 1.08.2010 roku udzielono pomocy 210 469 dzieciom (w tym 59 806 dzieciom do 7. roku życia), a wskaźnik śmiertelności dzieci do 5. r.ż.
wykazuje w latach 2006–2009 niewielkie wahania i wynosił od 2 626 w 2006 roku do 2 656 w 2009 roku. Niestety, nie uzyskano danych dotyczących tego wskaźnika po 1.08.2010 roku.
Również statystyki medyczne nie pozwalają na razie wnioskować o zmianach w zakresie wy-stępowania zjawiska przemocy nad dzieckiem w rodzinie pod wpływem działania ustawy.
Źródłami informacji o zjawisku przemocy w rodzinie są także dane ukazujące prowadzone rozmowy dotyczące przemocy domowej, które również mogą obrazować występowanie zja-wiska przemocy wobec dziecka w rodzinie. Od listopada 2008 r. telefon taki prowadzi Fun-dacja Dzieci Niczyje. Najczęściej od uruchomienia przez FDN telefonu do 26.062011 r. pro-wadzone rozmowy dotyczyły przemocy izycznej ze strony dorosłego.
WYKRES 13.LICZBAROZMÓWOPRZEMOCYW TELEFONIE ZAUFANIADLA DZIECII MŁODZIEŻY – DANEZAOKRES 6.11.2008-31.07.2010 R.
2 500 2 000 1 500 1 000 500 0
2 103
991 806
306
Liczba rozmów dotyczących przemocy
ze strony dorosłego
Rozmowy dotyczące
przemocy fizycznej Rozmowy dotyczące
przemocy psychicznej Rozmowy dotyczące przemocy seksualnej
ŹRÓDŁO: FUNDACJA DZIECI NICZYJE.
Z danych udostępnionych przez Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży prowadzony przez Fundację Dzieci Niczyje wynika, że w okresie 21 miesięcy (od 6.11.2008 r. do 31.07 2010 r.) liczba rozmów w poszczególnych kategoriach dotyczących przemocy (ze strony dorosłego, przemocy fizycznej, przemocy psychicznej, przemocy seksualnej) była mniej-sza niż w okresie 11 miesięcy po wejściu w życie nowelizacji ustawy (od 1.08.2010 r. do 26.06.2011 r.). Można dostrzec wzrost przypadków dzieci korzystających z tej formy po-mocy, może to być efekt nowelizacji ustawy, ale także skutek wzrostu świadomości dzieci na temat problemu czy wpływu medialnego poruszenia wokół tematu w związku z no-welizacją ustawy.
Ogólnopolskie Pogotowie dla O iar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” IPZ PTP udostęp-niło następujące dane dotyczące liczby rozmów prowadzonych w warszawskiej „Niebieskiej Linii” związanych z przypadkami przemocy wobec dziecka.
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 14. LICZBAROZMÓWOPRZEMOCY TELEFONU ZAUFANIADLA DZIECII MŁODZIEŻY – DANEZAOKRES
1.08.2010–26.06.2011 R.
ŹRÓDŁO: FUNDACJA DZIECI NICZYJE.
WYKRES 15. LICZBAROZMÓWDOTYCZĄCYCHPRZYPADKÓWPRZEMOCYWOBECDZIECKAWOKRESIE
11.06.2007–21.06.2011 R. PROWADZONYCHWWARSZAWSKIEJ „NIEBIESKIEJ LINII”.
ŹRÓDŁO: OGÓLNOPOLSKIE POGOTOWIEDLA OFIAR PRZEMOCYW RODZINIE „NIEBIESKA LINIA”.
Najczęściej tematyką prowadzonych rozmów była przemoc domowa. W świetle tych danych nie widać tendencji wzrostowej, nie widać zmian zarówno w liczbie rozmów na temat prze-mocy, kiedy dzwoniącymi były dzieci, jak i w liczbie rozmów dotyczących przemocy wobec dzieci. Podobnie nie odnotowano takiej tendencji w danych Biura Rzecznika Praw Dziecka – patrz Załącznik 1 i 2 w Aneksie, w których nie można zauważyć różnic w liczbie spraw do-tyczących przemocy ze strony osoby dorosłej, porównując rok 2010 i okres po 1.08.2010 r.
Niestety, z danych tych nie można wyodrębnić danych dotyczących przemocy domowej.
Ministerstwo Sprawiedliwości (we współpracy z sądami, prokuraturami, podmiotami podle-głymi Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej, Ministrowi Zdrowia, Ministrowi Spraw We-wnętrznych i Administracji oraz Ministrowi Edukacji Narodowej, jak również z organizacjami pozarządowymi) prowadzi w dniach 22–29 lutego „Tydzień Pomocy O iarom Przestępstw”, w ramach którego można uzyskać porady i informacje dotyczące przemocy w rodzinie, w tym
3 500
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
mach Tygodnia Pomocy O iarom Przestępstw wyniosła odpowiednio:
► w jednostkach organizacyjnych prokuratury: 2 645 (2008), 3 598 (2009), kilka tysięcy (2010),
► w sądach powszechnych: 2 907 (2008), 3 485 (2009), 2 218 (2010), w 2011 r. udzielono 1 547 porad.
Problemy, z jakimi zgłaszali się interesanci, najczęściej dotyczyły spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego i rodzinnego. Ze spraw karnych dominowała problematyka przemocy w rodzinie.