Nowa definicja wartości godziwej

Obecna definicja wartości godziwej o dużym stopniu ogólności i w konse-kwencji szerokiej interpretacji operacyjnej rzutuje na przydatność informacyjną, jak również wiarygodność tej zasady wyceny oraz sprawia, że informacja z ra-chunkowości zbudowana na wartości godziwej może być niezrozumiała dla części jej twórców i użytkowników.

W celu rozwiązania powyższego problemu kilka lat temu RMSR zainicjo-wała projekt, a w 2011 roku wydała standard rachunkowości MSSF 13 Wycena w wartości godziwej¹³, który ma na celu dostarczenie jednostkom gospodarczym jednolitych wytycznych interpretowania kategorii wartości godziwej, wymaga-nej przez określone standardy. Żadna dotychczasowa zasada wyceny nie docze-kała się tak wyczerpującego opracowania, i to na poziomie regulacji międzyna-rodowych. Można to oczywiście traktować jako dowód potwierdzający przewagę jej przydatności nad innymi zasadami wyceny, ale równocześnie jako dowód na jej wysokie skomplikowanie i małą zrozumiałość.

Powyższy standard proponuje przyjęcie określonej definicji wartości go-dziwej, która będzie miała zastosowanie w każdej sytuacji wymagającej wyceny według tej zasady, a mianowicie pod pojęciem wartości godziwej należy rozu-mieć „cenę, która byłaby uzyskana ze sprzedaży składnika aktywów lub zapła-cona w celu transferu zobowiązania w normalnej transakcji pomiędzy uczestni-kami rynku na moment wyceny”¹⁴. Nowa definicja wartości godziwej nawiązuje jednoznacznie do bieżącej ceny sprzedaży. Ponadto podkreśla ona, że cena ta powinna być ustalona z perspektywy niezależnego uczestnika rynku, a nie jak dotychczas przy założeniu, że dokonująca wyceny jednostka gospodarcza jest stroną hipotetycznej transakcji. Wymaga to – w procesie ustalania wartości go-dziwej – antycypowania założeń, jakie powzięliby uczestnicy rynku i jednocze-śnie wyeliminowania czynników specyficznych dla przedsiębiorstwa¹⁵.

Zaproponowana definicja wartości godziwej jest niewątpliwie węższa i bar-dziej precyzyjna od dotychczasowej. Jednakże analiza szczegółowych

13 International Financial Reporting Standard IFRS. Fair Value Measurement. IASB, London, May 2011.

14 Ibid., par. 9 (tłumaczenie własne).

15 Ibid., par. 22.

Marta Gawart 36

nych ustalania wartości godziwej, zawartych w MSSF 13 oraz dyskusji towarzy-szących pracom nad projektem standardu¹⁶ upoważnia – jak sądzę – do wyraże-nia wątpliwości, czy twórcom standardu udało się zawęzić i uprościć definicje operacyjne wartości godziwej.

Z jednej strony, standard prezentuje nową definicję wartości godziwej, któ-ra odwołuje się jedynie do bieżącej ceny sprzedaży. Z drugiej strony, standard nakazuje jednostkom gospodarczym zastosować w procesie szacowania wartości godziwej „techniki wyceny, które są odpowiednie w danych okolicznościach¹⁷”, wskazując jednocześnie, że powszechnie w tym celu wykorzystuje się tak zwa-ne: podejście rynkowe (the market approach), podejście kosztowe (the cost approach) i podejście dochodowe (the income approach)¹⁸. Oznacza to – w opi-nii autorki – że w określonych okolicznościach wartość godziwą składnika ak-tywów lub zobowiązania mogą odzwierciedlać, poza bieżącą ceną sprzedaży, również: bieżąca wartość odtworzeniowa (bieżąca cena nabycia) oraz wartość bieżąca netto.

Niewątpliwie pewnym novum w odniesieniu do aktualnie obowiązujących wytycznych ustalania wartości godziwej jest w MSSF 13 koncepcja niezależne-go uczestnika rynku, z pespektywy któreniezależne-go jednostka niezależne-gospodarcza szacuje war-tość godziwą określonego składnika aktywów lub zobowiązania. W szczególno-ści w sytuacji braku odniesienia do aktywnego rynku dla danego składnika aktywów lub zobowiązania, kiedy jednostka gospodarcza jest zmuszona do wy-korzystania odpowiedniego modelu wyceny, ustalenie wartości godziwej ozna-cza obliczenie hipotetycznej ceny sprzedaży opartej na hipotetycznych założe-niach hipotetycznego niezależnego uczestnika rynku. Zatem efektem procesu wyceny według wartości godziwej nie byłaby wówczas wartość bieżąca netto, ale nowa kategoria, która zdaniem autorki powinna być określana mianem skal-kulowanej godziwej ceny rynkowej.

Wprowadzając tę koncepcję, RMSR dążyła do oczyszczenia procesu usta-lania wartości aktywów i zobowiązań z parametrów specyficznych dla danej jednostki gospodarczej i tym samym do zobiektywizowania wartości godziwej.

Tymczasem można – jak się wydaje – zaryzykować stwierdzenie, że wymaganie zastosowania koncepcji niezależnego uczestnika rynku może się okazać jednym z najbardziej kontrowersyjnych i kłopotliwych w całym standardzie, a wiary-godność i wykonalność tego ćwiczenia pozostaje przynajmniej kwestią dysku-syjną. Najprostszym rozwiązaniem powyższego problemu wydaje się przyjęcie

16 Por. Fair Value Measurement. Staff Analysis of Comment Letters. Information for Observers, Agenda paper 2C, IASB, 17 October 2007, London, www.iasb.org, s. 16-17.

17 International Financial Reporting Standard IFRS. Fair Value Measurement, op. cit., par. 61 (tłumaczenie własne).

18 Ibid., par. 62.

Wartość godziwa – nowa zasada wyceny? 37

założenia, że niezależny uczestnik rynku przyjąłby dokładnie takie same założe-nia, jak sama jednostka gospodarcza. Takie działanie może jednak – w opinii autorki – doprowadzić do włączenia do wyceny aktywów i zobowiązań parame-trów uwzględniających specyfikę jednostki gospodarczej i tym samym oznacza przywrócenie wartości bieżącej netto jako jednej z możliwych operacyjnych interpretacji wartości godziwej.

Z analizy treści MSSF 13 wyraźnie wynika, że w całej dyskusji nad warto-ścią godziwą zatoczono koło i powrócono do rozwiązań już istniejących; zostały one jedynie uporządkowane i zebrane w jednym miejscu – w postaci odrębnego standardu. Tym samym stwierdzenia autorki, że zasady wyceny w wartości go-dziwej nie należy określać mianem nowej zasady wyceny w rachunkowości, jak również mianem systemu opartego na jednej kategorii wartości, zachowują swo-ją ważność również w odniesieniu do nowej definicji wartości godziwej.

Podsumowanie

Począwszy od lat 90. XX wieku można zaobserwować powrót teoretyków i praktyków rachunkowości do dyskusji nad prawidłowymi zasadami wyceny aktywów i zobowiązań przedsiębiorstwa. Dyskusje te są niewątpliwie inspiro-wane przez uczestników rynków kapitałowych, nie tylko o zasięgu krajowym, ale również o zasięgu międzynarodowym. Zdaniem niektórych teoretyków i praktyków rachunkowości to, czego nie udało się osiągnąć do końca lat 80. XX wieku, udało się opracować obecnie. Tym „remedium” na problemy wyceny w rachunkowości miała być zasada wartości godziwej.

Zmiany zaproponowane w projekcie nowych Założeń koncepcyjnych RMSR oraz zmiany wprowadzane do MSSF mogą świadczyć o tym, że twórcy standar-dów rachunkowości zamierzają przekształcić rachunkowość, wykorzystującą obecnie różne zasady wyceny, w system sprawozdający o jednej wartości akty-wów i zobowiązań jednostki gospodarczej, to jest o ich wartości godziwej.

Tymczasem analiza treści obecnie obowiązującej i przyszłej definicji war-tości godziwej wraz z wytycznymi jej operacyjnego ustalania prowadzi do wnio-sku, że wartość godziwa nie jest nową zasadą wyceny, jak również nie jest sys-temem wyceny opartym na jednej kategorii wartości. Praktycznym rozwinięciem zasady wyceny w wartości godziwej są trzy podstawowe zasady wyceny w war-tości bieżącej, które były już stosowane w rachunkowości, to jest bieżąca cena nabycia, bieżąca cena sprzedaży oraz wartość bieżąca netto. W konsekwencji przydatność informacyjna i wiarygodność zasady wyceny w wartości godziwej jest różna i kształtuje się odpowiednio do przydatności i wiarygodności każdej z zasad wyceny budujących operacyjnie zasadę wyceny w wartości godziwej.

Wartość godziwą – w opinii autorki – należy zinterpretować nie jako za-sadę wyceny, ale raczej jako koncepcję wyceny, która pozwala na wybór

najbar-Marta Gawart 38

dziej odpowiedniej kategorii wartości bieżącej dla wyceny określonego składni-ka aktywów lub zobowiązań, w zależności od celu wyceny i okoliczności jej towarzyszących. Mówiąc o najbardziej odpowiedniej kategorii wartości bieżą-cej, autorka ma na myśli zarówno jej przydatność, jak i wiarygodność w realiza-cji określonych potrzeb informacyjnych użytkowników rachunkowości. Być może wówczas kontrowersje wokół wartości godziwej przynajmniej częściowo ucichną.

Literatura

A Comprehensive Business Reporting Model. Financial Reporting for Investors. CFA Institute Centre for Financial Market Integrity, July 2007.

Bonham M., Curtis M., Davies M., Dekker P., Denton T., Moore R., Richards H., Wil-kinson-Riddle G., Wilson A.: Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Fi-nansowej w interpretacjach i przykładach. Tom 1. Założenia ogólne. Zastosowanie po raz pierwszy. Ernst & Young, Warszawa 2006.

Camfferman K., Zeff S.A.: Financial Reporting and Global Capital Markets. A History of the International Accounting Standards Committee 1973-2000. Oxford Universi-ty Press, New York 2007.

Conceptual Framework for Financial Reporting 2010. IASB, London, September 2010.

Conceptual Framework, Phase B: Elements & Recognition. Information for Observers, Agenda paper 2, IASB, Norwalk, 20 October 2008; www.iasb.org

Cwynar A., Cwynar W.: Zarządzanie wartością spółki kapitałowej. Koncepcje – systemy – narzędzia. FRRwP, Warszawa 2002.

Fair Value Measurement. Staff Analysis of Comment Letters. Information for Observers, Agenda paper 2C, IASB, London, 17 October 2007; www.iasb.org

Gawart M.: Pomiar wartości w rachunkowości – historia i perspektywy. Praca doktor-ska. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Zarządzania i Finansów, Katedra Rachunkowości, Warszawa 2010.

Information for Better Markets. Measurement in financial reporting. Institute of Charte-red Accountants in England & Wales 2006.

International Financial Reporting Standard IFRS. Fair Value Measurement. IASB, London, May 2011.

Możliwe podstawy wyceny aktywów i zobowiązań w momencie ich początkowego ujęcia.

„Rachunkowość” 2007, nr 4.

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 1999. IASB, London.

Walińska E.M.: Wartość bilansowa przedsiębiorstwa a alokacja podatku dochodowego.

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.

Wartość godziwa – nowa zasada wyceny? 39