Na tym etapie analizy należy zwrócić uwagę na następujące procesy i działa-nia w ONZ, które można uznać za charakterystyczne i symptomatyczne zarówno dla dotychczasowej, jak i przewidywanej roli Organizacji dla prawnomiędzyna-rodowej roli mórz i oceanów.
Po pierwsze, należy wyraźnie podkreślić, że problematyka „morska” była i – wydaje się, że w coraz większej mierze jest – zintegrowana z horyzontal-nym zagadnieniem zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Nie moż-na nie dostrzegać roli kolejnych szczytów Narodów Zjednoczonych w spra-wie zrównoważonego rozwoju (Sztokholm – 1972 r., Rio de Janeiro – 1992 r., Johannesburg – 2002 r., Rio+20) i ich wpływu na tematykę mórz i oceanów w ONZ. Przykładowo, Deklaracja sztokholmska z 1972 r.139 (a w szczególno-ści jej Zasada 7) miała wpływ na sposób uregulowania problemu zanieczysz-czenia mórz w UNCLOS. W wyniku tej konferencji powołano również Program Narodów Zjednoczonych w sprawie Środowiska (UNEP), pod którego auspicja-mi w 1974 r. rozpoczęto Program Mórz Regionalnych (obecnie: 18 programów dla poszczególnych regionów oraz 14 przyjętych konwencji140). Z kolei na szczy-cie w Rio w 1992 r. przyjęto m.in. dokument programowy „Agenda 21”, którego Rozdział 17 dotyczy problematyki morskiej, a pod jego wpływem Zgromadzenie Ogólne ustanowiło Nieformalny Proces Konsultacyjny. W następstwie szczytu
138 Symptomatyczne jest tu dość nietypowe stwierdzenie Rady Bezpieczeństwa, że jej decyzje dotyczące zwalczania piractwa u wybrzeży Somalii nie mogą prowadzić do powstania prawa zwycza-jowego. Zob. rezolucja Nr 2020 z 22.11.2011 r., ust. 11; zob. też rezolucja Nr 2312, ust. 8.
139 Tekst dostępny np. w: M.M. Kenig-Witkowska, Międzynarodowe prawo środowiska, Warszawa 2009, s. 53. Zob. też https://sustainabledevelopment.un.org/ (dostęp: 22.12.2017 r.).
140 Zob. http://drustage.unep.org/regionalseas/who-we-are/regional-seas-programmes (dostęp:
22.12.2017 r.).
Wydawnictwo
C.H.Beck
w Johannesburgu w 2002 r. Zgromadzenie Ogólne zdecydowało m.in. o powoła-niu Regularnego Procesu.
Szczyt „Rio+20” w 2012 r. nie tylko zintensyfikował działania na forum ONZ związane z negocjacjami dotyczącymi bioróżnorodności morskiej141, ale też za-decydował o wzmocnieniu struktury instytucjonalnej UNEP przez powołanie Zgromadzenia Środowiskowego Narodów Zjednoczonych (UNEA)142.
Także w związku ze szczytem Rio+20, Zgromadzenie Ogólne przyję-ło Agendę zrównoważonego rozwoju do roku 2030143, która przewiduje osią-gnięcie 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals, tzw. SDGs), z czego cel 14 to: „Ochrona i zrównoważone wykorzystanie oce-anów, mórz oraz zasobów morskich dla zrównoważonego rozwoju”144.
Po drugie, w pewnym związku z powyżej opisanymi tendencjami, któ-re pozwalają unaocznić, że problematyka mórz i oceanów jest obecna w agen-dach wielu organów i innych instytucji oenzetowskich, pewnej reformy wyma-gała także wewnętrzna struktura ONZ. Jak już wzmiankowano, centralną rolę w Sekretariacie ONZ jeśli chodzi o większość procesów „morskich” odgrywa na-turalnie DOALOS. Niemniej jednak liczba zaangażowanych podmiotów i zakres prac wymagał lepszej koordynacji „wewnątrz” systemu ONZ. Stąd też, zresztą pod wpływem szczytu w Rio w 1992 r., powołano jednostkę koordynującą za-gadnienia „morskie”145, która następnie – po reorganizacji w 2003 r. – została przekształcona w UN-Oceans146. Obecny mandat tej jednostki147 przewiduje, że stanowi ona „międzyinstytucjonalny mechanizm” mający na celu wzmocnienie współpracy, spójności oraz efektywności działań właściwych organizacji ONZ oraz ISA. Punktem kontaktowym dla działalności UN-Oceans jest DOALOS.
Już sama lista podmiotów w rodzinie ONZ, która pozostaje w tym mechani-zmie, pozwala uświadomić, jak horyzontalna i wielowymiarowa – i konsekwent-nie trudna do koordynacji – jest tematyka mórz i oceanów. Można tu wskazać, że w UN-Oceans są zarówno: 1) właściwe jednostki organizacyjne Sekretariatu
141 Por. supra, przypis Nr 135 i tekst mu towarzyszący.
142 Z czego pierwsze decyzje UNEA dotyczyły kwestii morskich: rezolucja UNEA Nr 1/6 (2014):
„Marine plastic debris and microplastics”; UNEA Nr 2/10 (2016): „Oceans and seas”. Zob. http://web.
unep.org/unea (dostęp: 22.12.2017 r.).
143 Rezolucja Nr A/RES/70/1 z 25.10.2015 r.
144 Działania podjęte dla osiągnięcia tego celu dostępne w powyżej cytowanej rezolucji oraz także na stronie https://sustainabledevelopment.un.org/sdg14 (dostęp: 22.12.2017 r.).
145 W 1993 r. powstał Sub-committee on Oceans and Coastal Areas of the Administrative Committee on Coordination (ACC SOCA).
146 Zob. http://www.unoceans.org/about/en/#c267737 (dostęp: 22.12.2017 r.).
147 Rezolucja Nr A/RES/68/70 z 9.12.2013 r., ust. 279 oraz Aneks.
Wydawnictwo
C.H.Beck
ONZ (a więc, poza DOALOS, m.in. Departament Spraw Gospodarczych i Społecznych, Biuro ds. Rozbrojenia, Biuro Przedstawiciela ONZ ds. państw naj-słabiej rozwiniętych, Biuro Przedstawiciela ONZ ds. Uchodźców); 2) programy i fundusze ONZ (m.in. Konferencja NZ ds. Handlu i Rozwoju, Program NZ ds.
Rozwoju, Program NZ ds. Środowiska); 3) jednostki edukacyjne (Uniwersytet ONZ); 4) ciała doradcze; 5) Komisje Regionalne; 6) organizacje wyspecjali-zowane ONZ (m.in. FAO, IOC UNESCO, IMO, Światowa Organizacja Pracy, Światowa Organizacja Meteorologiczna, Bank Światowy); oraz 7) właściwe kon-wencje i ich Sekretariaty (np. Sekretariat Konwencji o różnorodności biologicz-nej oraz ISA).
Po trzecie wreszcie, należy podkreślić, że z perspektywy prawnomiędzynaro-dowej niewątpliwie najważniejszym współczesnym procesem oenzetowskim są negocjacje dotyczące ochrony i zrównoważonego wykorzystania morskiej róż-norodności biologicznej poza granicami jurysdykcji państw. Praca, początkowo Grupy BBNJ, następnie Komitetu Przygotowawczego oraz – jeśli Zgromadzenie Ogólne tak zadecyduje – negocjacje międzyrządowe – mogą doprowadzić do po-wstania trzeciego już Porozumienia implementacyjnego do Konwencji o prawie morza. Może ono, z uwagi na potencjalnie szeroki zakres tematyczny oraz fakt, że będzie ono miało zastosowanie do istotnej części naszej planety, mieć istotne znaczenie dla rozwoju międzynarodowego prawa morza.
II. Podsumowanie
Na podstawie powyższych rozważań należy sformułować następujące wnio-ski dotyczące prawnomiędzynarodowej regulacji mórz w systemie ONZ.
Po pierwsze, należy odnotować niewątpliwie priorytetową rolę Zgroma-dze nia Ogólnego w inicjowaniu i prowaZgroma-dzeniu wysiłku kodyfikacyjnego.
Zmaterializował się on w szczególności w trzech konferencjach prawa morza, z których pierwsza i trzecia doprowadziły do przyjęcia ważnych umów między-narodowych w omawianej dziedzinie. Pierwotnie duże znaczenie miała KPM, jednak od czasu I Konferencji i przygotowań do niej w istocie nie podejmowa-ła ona już żadnych zagadnień z tematyki prawnomorskiej148. Jak pokazuje też
148 Poza fundamentalnym projektem Komisji, który doprowadził do przyjęcia projektu Artykułów o prawie morza w 1956 r., Komisja zajmowała się jedynie tematem „Statusu prawnego wód historycznych, w tym zatok historycznych” (w latach 1959–1968). Prace te zostały jednak za-rzucone. Z kolei w 2012 r. do długoterminowego programu prac Komisji zaproponowano temat:
„Własność i ochrona wraków statków poza granicami jurysdykcji państw”. Żadnych prac w tym za-kresie (jeszcze) jednak nie podjęto.
Wydawnictwo
C.H.Beck
ostatni przykład prac dotyczących bioróżnorodności morskiej, zachowuje ono funkcję „inicjującą” kolejne negocjacje w sprawie prawa morza.
Dodatkowo, Zgromadzenie Ogólne stanowi najważniejsze globalne forum debaty dotyczące problematyki morskiej, w szczególności przez corocznie przyj-mowaną rezolucję „Oceany i prawo morza”. Mimo więc formalnie istniejące-go spotkania państw – stron UNCLOS, to z uwagi na jeistniejące-go ograniczony man-dat i funkcję, to jednak Zgromadzenie Ogólne należy postrzegać jako centralny ośrodek debaty i inicjowania nowych procesów dotyczących kwestii morskich.
Wreszcie, to powołane przez Zgromadzenie ciała pomocnicze (m.in.
Nieformalny Proces Konsultacyjny, Regularny Proces) przyczyniają się do in-tegracji problematyki „morskiej” z szerszymi zagadnieniami zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska morskiego.
Po drugie, należy podkreślić istotną rolę Sekretarza Generalnego (oraz Sekretariatu). Nie tylko wykonuje on szereg zadań wynikających wprost z UNCLOS, ale – zwłaszcza za pośrednictwem DOALOS – stanowi bardzo ważne zaplecze merytoryczno-administracyjne. Odnotować tu trzeba zarówno wartościowe, coroczne raporty Sekretarza Generalnego dotyczące prawa mo-rza i oceanów, jak i rolę DOALOS w przygotowaniu spotkań SPLOS, obsługę prac CLCS czy odnotowanych powyżej inicjatyw Zgromadzenia Ogólnego i ciał przez nie utworzonych. Wreszcie, to także za pośrednictwem DOALOS, w ra-mach UN-Oceans, odbywa się wewnętrzna koordynacja ONZ.
Z tej perspektywy, po trzecie, rola Rady Bezpieczeństwa dla rozwoju między-narodowego prawa morza jest dość ograniczona. Aczkolwiek niewątpliwie nie-które z jej decyzji bezpośrednio lub pośrednio wpływają na nie.
W czwartej kolejności należy podkreślić fakt rosnącej integracji polityki ONZ w kwestiach morskich z innymi politykami – w szczególności zrównowa-żonego rozwoju oraz ochrony środowiska. Symptomatyczny jest tu związek ure-gulowań prawnomorskich z kolejnymi szczytami dotyczącymi środowiska i roz-woju (zwłaszcza w latach 1972, 1992, 2002 oraz 2012). Można uznać, że ostatnio przyjęte SDGs (zwłaszcza cel 14) wpisują się w tę tendencję.
Naturalnie, nie można też nie zwrócić uwagi na fakt, że Polska zawsze w ak-tywny sposób brała udział we wszystkich wzmiankowanych procesach negocja-cyjnych i pozostałych. Również aktualnie uczestniczy zarówno w negocjacjach dotyczących bioróżnorodności morskiej, a jej reprezentanci uczestniczą w róż-nych procesach zainicjowaw róż-nych przez Zgromadzenie Ogólne. Polska jest również reprezentowana we wszystkich instytucjach utworzonych na mocy UNCLOS.
Na zakończenie należy jednak zauważyć, że nie wszystkie aspekty oraz in-stytucje międzynarodowego prawa morza pozostają w systemie ONZ lub są
Wydawnictwo
C.H.Beck
z nim związane. W szczególności należy tu zwrócić uwagę na fakt, że tzw. sys-tem antarktyczny, z Układem Antarktycznym na czele149, pozostaje poza syste-mem oenzetowskim oraz Konwencją150. Podobnie, Międzynarodowa Konwencja o uregulowaniu połowów wielorybów z 1946 r.151 stanowi relatywnie samodziel-ne uregulowanie traktatowe. Nie zmienia to jednak ogólsamodziel-nej konkluzji, że praw-nomiędzynarodowa regulacja mórz i oceanów była i pozostaje ważnym aspek-tem działalności ONZ.
149 System tworzą przede wszystkim: Układ Antarktyczny z 1.12.1959 r. (Dz.U. z 1961 r. Nr 46, poz. 237 ze zm.) oraz Protokół o ochronie środowiska do Układu Antarktycznego z 4.10.1991 r.
(Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 52 ze zm.). Dodatkowo, system obejmuje: Konwencję o ochronie fok an-tarktycznych z 1.6.1972 r. (Dz.U. z 1980 r. Nr 28, poz. 119 ze zm.) oraz Konwencję o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki z 20.5.1980 r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 61, poz. 314 ze zm.). Szerzej na ten temat: K.J. Marciniak, System Ukadu Antarktycznego: uwagi z perspektywy prawa międzyna-rodowego, w: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Układ Antarktyczny. Wybór dokumentów z wpro-wadzeniem, Warszawa 2017, s. 17–61.
150 W istocie, Konwencja nie odnosi się ani do Arktyki, ani Antarktyki. Zawiera jedynie enigma-tyczny art. 234 UNCLOS, dotyczący „obszarów pokrytych lodem”.
151 Międzynarodowa Konwencja o uregulowaniu połowów wielorybów, sporządzona w Waszyngtonie dnia 2.12.1946 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 143, poz. 1165).