Ocena skuteczności realizacji zaleceń odnośnie do edukacji zdrowotnej wynikających

podstawowych w opinii badanych dyrektorów placówek

Analizując kolejny problem badawczy, warto jeszcze raz zaznaczyć, że do zadań dyrektora placówki należy nie tylko skuteczne dbanie o wysoki poziom dydaktyczny oraz wychowawczy placówki, ale również troska o jej dobry wizerunek. Ponadto odpowiednio zaplanowane działania związane z monitorowaniem przez dyrekcję realizacji treści z zakresu edukacji zdrowotnej pozwolą na uzyskanie szeregu informacji niezbędnych do podnoszenia jakości pracy nauczycieli oraz całej placówki. Aby uzyskać odpowiedź na pytanie, jak skutecznie realizowane są zalecenia odnośnie do edukacji zdrowotnej wynikające z podstawy programowej, przeprowadzono wywiady swobodne z osobami pełniącymi w placówkach funkcje kierownicze. Podczas wywiadu każdy z dyrektorów zapewniał, że realizacja powyższych zaleceń w jego placówce odbywa się na jak najwyższym poziomie zarówno na etapie wychowania przedszkolnego, jak i edukacji wczesnoszkolnej.

W trakcie wywiadu z dyrektorami zapytano ich o znajomość warsztatu dydaktycznego w zakresie edukacji zdrowotnej dzieci oraz uczniów w placówce, w której pełnią funkcje kierownicze (aneks nr 3 pyt. 5, aneks nr 4 pyt. 5). Podczas wywiadu zaznaczono, że warsztat ten dotyczy zarówno warsztatu pracy nauczyciela, jak i zaplecza materialno-technicznego. Warto wskazać, że przez warsztat pracy rozumie się na ogół zespół metod organizacyjnych oraz treściowych stosowanych przez nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowawczym oraz warunki techniczne, które umożliwiają optymalne sterowanie tym procesem, czyli pracownie oraz klasy wyposażone w pomoce i środki dydaktyczne⁴³⁴. Ponadto zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej⁴³⁵ szkoły powinny być wyposażone w pomoce dydaktyczne i sprzęt umożliwiający realizację zadań dydaktycznych, wychowawczych oraz opiekuńczych. W rozporządzeniu określono także to, że szczegółowy wykaz materiałów powinien ustalić dyrektor, uwzględniając zapotrzebowanie zgłoszone przez nauczyciela.

Jak wynika z badań własnych, warsztat dydaktyczny w placówkach kierowanych przez respondentów jest im dobrze znany i jest na dobrym poziomie.

W większości badanych przedszkoli oraz szkół, jak twierdzą dyrektorzy, pracownicy sami podejmują inicjatywy samodoskonalenia swojego warsztatu dydaktycznego oraz

434 E. Stucki, Warsztat pracy nauczyciela klas I-III, „Życie Szkoły” 1980, nr 10.

435 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 grudnia 2010 r. w sprawie podstawowych warunków niezbędnych do realizacji przez szkoły i nauczycieli zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz programów nauczania (Dz.U. z 2011 r. Nr 6, poz. 23).

188

poprawnie potrafią go tworzyć. Podczas wypowiedzi dyrektorzy nie przywoływali jednak konkretnych przykładów.

„Nauczycielki na pewno biorą udział w różnych kursach, szkoleniach, warsztatach. Same się też doskonalą. My bierzemy udział w różnych takich programach edukacyjnych, ogólnopolskich. Też wtedy otrzymują materiały, szkolą się same. (…)

– dyrektor przedszkola w gminie miejskiej W swoich wypowiedziach dyrektorzy skupili się głównie na przedstawieniu zaplecza, jakim dysponują placówki, takiego jak dobrze wyposażone sale, sprzęty, zabawki, dywany edukacyjne i inne pomoce dydaktyczne.

Nie ulega wątpliwości, że pomoce naukowe oraz materiały dydaktyczne stanowią główne narzędzie dydaktyczne pracy każdego nauczyciela, a umiejętność odpowiedniego ich wdrożenia w przebiegu procesu edukacji może zaważyć na stopniu przyswajania informacji przez uczniów. Dlatego też każdy nauczyciel powinien stworzyć, a następnie doskonalić swój warsztat i metody pracy w zakresie edukacji zdrowotnej w taki sposób, aby jego praca przyniosła zamierzony efekt. Dyrektor z kolei w porozumieniu z nauczycielami powinien podejmować trafne decyzje co do wyboru przedszkolnych/szkolnych pomocy dydaktycznych oraz sprawować nadzór nad ich prawidłowym wykorzystaniem. Ponadto w ich wyborze powinien zasięgnąć opinii specjalisty z zakresu edukacji zdrowotnej, aby w jak najlepszy sposób umożliwiały realizację programu.

Odnośnie do opinii na temat stwarzania odpowiednich warunków do edukacji zdrowotnej w placówkach (aneks nr 3 pyt. 6, aneks nr 4 pyt. 6) wszyscy dyrektorzy badanych przedszkoli oraz szkół podstawowych twierdzili, że ich placówka stwarza takie warunki. Wśród uzasadnień często podawano prowadzenie różnego typu akcji dotyczących tematyki zdrowia na terenie placówki. Ponadto często zwracano uwagę na podejmowaną współpracę z rodzicami. Twierdzono, że rodzice chętnie współuczestniczą w akcjach prowadzonych przez przedszkola. Rodzice angażują się w ich organizację oraz biorą w nich udział.

„Tak. My właśnie jakby najbardziej, jeszcze w porozumieniu z rodzicami. My robimy bardzo dużo zajęć otwartych dla rodziców i oni w tym uczestniczą”

– dyrektor przedszkola w gminie miejskiej

189

W tym miejscu warto podkreślić, że efektywna praca wychowawcza to również ścisła współpraca między rodzicem a nauczycielem oraz dyrektorem placówki. Skuteczność przedszkolnej/szkolnej edukacji zdrowotnej zależy od tego, w jakim stopniu placówka będzie współdziałała z rodzicami dzieci oraz uczniów. Ponadto, jak twierdzi M. Tarka, spośród wielu zadań dyrektora oraz nauczycieli najważniejszym jest współpraca z rodzicami. Jest to jedno z najtrudniejszych zadań, jakie wskazuje praktyka⁴³⁶.

Pojawiła się również wypowiedź, że to, czego brakuje w procesie edukacji zdrowotnej, znajduje się na zewnątrz szkoły. Mowa tu o braku kontynuacji zachowań i przyzwyczajeń szkolnych poza jej murami.

„Myślę, że tak, tylko brakuje nam trochę takiego wsparcia ze strony domu czy środowiska. My ich czegoś uczymy i oni u nas tego wszystkiego przestrzegają, znają, ale widać, że w domu jest inaczej albo gdzieś w tym środowisku pozaszkolnym, że jest inaczej. Owszem, na potrzeby naszej szkoły oni się potrafią przystosować, bo pani tak mówiła, czy tak ustaliliśmy, raczej się tego starają trzymać, tego, czego się nauczyli, ale widać, że to nie jest takie pełne”

– dyrektor szkoły w gminie wiejskiej Wydaje się, że hasło lansowane przez WHO „zdrowie zaczyna się w domu” dalekie jest od rzeczywistości. Zdaniem wielu autorów⁴³⁷ to właśnie rodzice powinni przekazywać swoim dzieciom wiedzę, przekonania, wartości oraz postawy wobec zdrowia i zachowań prozdrowotnych. Ponadto powinni dawać swoim dzieciom przykład własnym postępowaniem oraz je wspierać i wzmacniać ich aktywność. Niestety często rodzice prezentują zachowania antyzdrowotne i nieświadomie przekazują je swoim dzieciom. Wyniki badań⁴³⁸ wskazują na stosunkowo małe znaczenie rodziców jako atrakcyjnego źródła informacji zdrowotnej dla badanych uczniów. Zważywszy na powyższe, można wskazać na bardzo ważną rolę współpracy szkoły/przedszkola z rodzicami. Współpraca ta powinna polegać na zachęcaniu do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dziecko wyniosło z zajęć, oraz udzielaniu wsparcia poprzez oferowanie programów treningowych dla rodziców jako promotorów i edukatorów zdrowia swoich dzieci.

436 M. Tarka, Jak dobrze zacząć współpracę z rodzicami, „Dyrektor Szkoły” 2013, nr 9.

437 J.F. Sallis, J.J. Prochaska, W.C. Taylor, A review of correlates of physical activity of children and adolescents, „Medicine & Science in Sports & Excercise” 2000, 32(5), s. 963-975.

438 M. Charzyńska-Gula, M. Jaworska, R. Bogusz, A. Bartoszek, Rodzina i szkoła jako źródła informacji zdrowotnej – opinie uczniów, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2013, t. 19, nr 3, s. 242-250.

190

Dyrektorów placówek zapytano również, czy ich zdaniem, aby skutecznie kształtować zdrowy styl życia, należy stworzyć ku temu odpowiednie warunki, i czy stanowią one gwarancję powodzenia edukacji zdrowotnej (aneks nr 3 pyt. 8, aneks nr 4 pyt. 8).

Zdaniem wszystkich dyrektorów przedszkoli, aby skutecznie kształtować zdrowy styl życia u dzieci w wieku przedszkolnym, należy stworzyć ku temu odpowiednie warunki. Nie są one jednak gwarancją powodzenia edukacji zdrowotnej.

„Jeżeli nie będziemy im pokazywać na naszym wzorze, jeżeli nie będę miała tu warunków – nie będzie sprzętu sportowego, pomocy dydaktycznych i kontaktów ze środowiskiem zewnętrznym – no to nie ma dobrego wzorca, no to nie ma takich zachowań”

– dyrektor przedszkola w gminie miejskiej Pojawiały się opinie, że do osiągnięcia sukcesu potrzebna jest współpraca z rodzicami i aprobata poprawnych zachowań nie tylko w przedszkolu, ale także w domu przez rodziców.

Tak jak wcześniej wspomniano, tylko ścisła współpraca między placówką a rodzicami stwarza szanse na osiągnięcie sukcesu w sferze zdrowia. Ponadto powodzenie edukacji zdrowotnej zależy też od jej realizacji na dalszych etapach kształcenia.

„Wszystko zależy od tego, jak te cele są realizowane na dalszych etapach edukacji, ale my współpracujemy ze szkołą, i na pewno nauczyciele na wyższych etapach nauki powinni znać podstawę programową wychowania przedszkolnego i tak naprawdę wiedzą, co my robimy, mamy bliziutko sąsiadów i na pewno będą kontynuować te działania”

– dyrektor przedszkola w gminie miejsko-wiejskiej To właśnie na szkole spoczywa w największym stopniu obowiązek prowadzenia efektywnej edukacji zdrowotnej, a jej skuteczność zależy nie tylko od prawidłowej realizacji zagadnień wynikających z podstawy programowej, ale również od opracowanych na jej podstawie programów nauczania. Warto podkreślić również rolę nauczyciela, mającego obowiązek znać treści z zakresu edukacji zdrowotnej zawarte nie tylko w podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej, lecz również wychowania przedszkolnego.

Zdaniem dyrektorów szkół odpowiednie warunki to podstawa skutecznego kształtowania zdrowego stylu życia u dzieci. Wszystkie badane szkoły, zdaniem rozmówców,

191

spełniają takie warunki, jednak nie jest to gwarantem sukcesu. Połowa dyrektorów przyznała, że mimo stworzenia odpowiednich warunków na terenie placówki – niezbędna jest współpraca z rodzicami. Bez kontynuacji w domu treści realizowanych w szkole – skuteczność kształtowania zdrowego stylu życia byłaby znacznie niższa.

„Na pewno trzeba stworzyć warunki. Nie wiem, czy te warunki stworzą stuprocentową gwarancję, bo zawsze jest ktoś, kto się wyłamie. Nie można powiedzieć, że na sto procent, ale powiedzmy, że jeżeli już nawet osiemdziesiąt procent tych dzieci będzie wiedziało, jak ma siedzieć, co ma jeść i jak ma się zachowywać, bezpiecznie, zdrowo, to myślę, że to już będzie duży sukces”

– dyrektor szkoły w gminie miejskiej

„Widzę, że u rodziców, jak ich tak pytamy o tematy, które chcieliby, żebyśmy z dziećmi poruszali, takie prozdrowotne, to nikt nie mówi o takim zdrowiu fizycznym, typu higiena itd. Jakby dla rodziców to nie było ważne, może nie ważne, ale nie przywiązują do tego wagi. Owszem, oni piszą też o przemocy, żeby dziecko się czuło dobrze w grupie, żeby się nie bało. Raczej zwracają uwagę na takie rzeczy”

– dyrektor szkoły w gminie wiejskiej Po raz kolejny poruszona została bardzo ważna kwestia kontynuacji zachowań prozdrowotnych dzieci w domu. Rodzice są najważniejszym ogniwem procesu edukacji, ponieważ w rodzinie następuje tzw. socjalizacja pierwotna. W związku z tym zarówno rodzina, jak i szkoła powinny być siedliskami, które wspierają umacnianie zdrowia i realizowanie procesu edukacyjnego. Tylko celowa i dobra współpraca w tym zakresie obu środowisk może utwierdzić dziecko w przekonaniu o słuszności podejmowanych działań zdrowotnych. W przeciwnym razie wszelkie sprzeczności mogą budzić niepokój i wątpliwości, co może stanowić zagrożenie i być punktem wyjścia do zachowań inicjacyjnych⁴³⁹.

Dyrektorów poproszono również o wskazanie, jakie programy profilaktyczne z zakresu edukacji zdrowotnej zostały włączone do programu dydaktyczno-wychowawczego (aneks nr 3 pyt. 9, aneks nr 4 pyt. 9). Dyrektor przedszkola w dużym

439 D. Lizak, Szkoła jako środowisko wspierające kształtowanie prozdrowotnych postaw – kontekst pedagogiczno-zdrowotny, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” („Polish Review of Health Sciences”) 2014, nr 1 (38), s. 69-74.

192

mieście podał, że jest to program zdrowotny dla przedszkolaków. W gminie miejskiej wskazano na „Akademię Aquafresh” i programy realizowane we współpracy z sanepidem.

W gminie miejsko-wiejskiej – programy napisane przez nauczycieli oraz zagadnienia zawarte w programie wychowawczym ujmującym treści zdrowotne. W przedszkolu usytuowanym w gminie wiejskiej nie ma programów, które zostałyby włączone do programu dydaktyczno-wychowawczego.

Część dyrektorów szkół podstawowych nie była w stanie odpowiedzieć na pytanie, jakie programy profilaktyczne z zakresu edukacji zdrowotnej zostały włączone do programu dydaktyczno-wychowawczego szkoły. Tylko w gminie miejsko-wiejskiej podano, że na terenie placówki od lat funkcjonuje program „Spójrz Inaczej”, który polega na wyrabianiu zachowań społecznych dziecka i jest programem rekomendowanym przez ORE. Odpowiedź dyrektorów na to pytanie obnażyła nieco ich poziom wiedzy, sugerując, że nie są zorientowani, jakie programy faktycznie realizowane są w placówkach, w których pełnią funkcje kierownicze. Nie ulega jednak wątpliwości, że odpowiedni wybór programów z zakresu edukacji zdrowotnej wymaga od osób decyzyjnych znajomości ich treści, ponieważ tylko wtedy przyniosą one oczekiwany efekt. Przede wszystkim programy te powinny mieć solidną podstawę teoretyczną oraz powinny być naukowo sprawdzone, a przed ich wyborem należy wziąć pod uwagę ich jakość. Warto po raz kolejny zwrócić uwagę na fakt, że większość z wymienianych programów zawiera w sobie po prostu lokowanie produktu, które jest nową formą promocji działającą na postawy odbiorców wobec marki, mającą zachęcić do jej wyboru podczas zakupów.

Dyrektorzy zostali także poproszeni o określenie cech dobrego programu profilaktycznego w ich mniemaniu (aneks nr 3 pyt. 15, aneks nr 4 pyt. 15). Nie ulega wątpliwości, że program taki powinien zawierać zestaw działań profilaktycznych dla całej placówki oraz musi być skorelowany z programem wychowawczym placówki. Ponadto program profilaktyczny powinien być dostosowany do problemów, jakie zaistniały na terenie placówki oraz do potrzeb rozwojowych uczniów. Większość dyrektorów była zdania, że dobry program to taki, który jest prosty do wdrożenia, a jego realizacja niesie za sobą widoczne skutki. Ponadto program powinien mieć jasno sprecyzowane cele.

„Tzn. wydaje mi się, że powinien być taki program, który jasno ma sprecyzowane cele i to cele w takim języku zrozumianym dla ucznia. Żeby dzieci po prostu wiedziały, żeby cokolwiek miało sens, żeby to robić, a nie odfajkować, nie zaliczyć

193

kolejną rzecz. (…) Przede wszystkim taka jasność, sprecyzowanie tych celów w języku ucznia”

– dyrektor szkoły w dużym mieście Pojawiła się także opinia, że program powinien być dostosowany do możliwości szkoły, tzn. nie powinien przewidywać działań, które są trudne w realizacji, ze względu na ograniczone warunki.

„Żeby był skuteczny, a jednocześnie żeby był możliwy do przeprowadzenia w placówce. Bo program może być doskonały, ale czasami środki nie pozwalają nam na to, żebyśmy go realizowały. W związku z tym, żeby to był z jednej strony prosty program i możliwy do realizacji w szkole. Myślę, że to jest podstawa, bo już co do kwestii zajęć i kwestii tematów to myślę, że może być bardzo szeroki zakres tego”

– dyrektor szkoły w gminie miejskiej Pojawiła się także opinia, że skuteczność programu uzależniona jest od prowadzonej kontroli nad nim. Nie ulega wątpliwości, że za zorganizowanie kontroli, a także za należyte wykorzystanie jej wyników odpowiedzialny jest dyrektor placówki. Powinien on czuwać nad prawidłowym przebiegiem profilaktyki w placówce, kontrolować realizację zadań profilaktycznych przez pracowników oraz reagować, jeżeli w jego ocenie realizacja treści programu profilaktycznego nie przynosi zamierzonego efektu lub treści te są przekazywane w nienależyty sposób.

„Przede wszystkim [należy] go cały czas kontrolować, realizować, poprawiać.

Reagować na odpowiedź uczniów. I nasze dzieci, że tak powiem, reagują, bo jeśli im się coś nie podoba, to przyjdą i powiedzą, że mogłoby być coś tak, a możemy to zrobić inaczej”

– dyrektor szkoły w gminie wiejskiej Powyższe wypowiedzi ukazują, że dyrektorzy mają wiedzę odnośnie do tego, jak powinien wyglądać dobrze skonstruowany program profilaktyczny i jakie powinien posiadać cechy, aby przyniósł określony cel. Dyrektorzy placówek w swoich wypowiedziach nie zwrócili jednak uwagi na istotny aspekt, jakim jest dokonywanie diagnozy przed stworzeniem programu profilaktycznego. Prowadzenie działań profilaktycznych w placówce musi być

194

poprzedzone diagnozą, czyli rozpoznaniem obecnego stanu zagrożenia niepożądanymi zjawiskami w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym oraz uczniów szkoły. Stworzony na podstawie dobrze przeprowadzonej diagnozy program profilaktyczny ma szansę na przyniesienie oczekiwanego efektu profilaktycznego oraz można uznać, że zawierać będzie wszystkie cechy dobrego programu.

Niewątpliwie ważną osobą w przedszkolnej/szkolnej edukacji zdrowotnej jest również koordynator do spraw promocji zdrowia. Koordynator pełni rolę lidera (przewodnika, przywódcy) i „agenta” (promotora, rzecznika) zmian, inicjuje i ułatwia ich dokonywanie, stwarza warunki do pracy przynoszącej sukcesy⁴⁴⁰.

Odnośnie do powołania koordynatora do spraw promocji zdrowia (aneks nr 3 pyt. 13, aneks nr 4 pyt. 13) – tylko w jednym spośród badanych przedszkoli wyznaczona została osoba, która nadzoruje tworzenie odpowiednich programów profilaktycznych (w dużym mieście). Natomiast w innym przedszkolu koordynacją projektów zajmują się nauczyciele poszczególnych grup, w których te programy są realizowane. W kompetencjach opiekunów grup leży tworzenie zestawień podsumowujących programy, trafiających do dyrekcji placówki, a stąd na zewnątrz. W pozostałych badanych przedszkolach przyznano, że nie wybrano osoby do koordynacji realizowanych programów. Bardziej optymistycznie wygląda ta kwestia w szkołach podstawowych. W prawie wszystkich badanych placówkach został powołany koordynator do spraw edukacji zdrowotnej, który nadzoruje tworzenie programów profilaktycznych. W jednej z nich za realizację badań odpowiada nie jedna osoba, a cały zespół, składający się m.in. z pedagoga i psychologa. Tylko w jednej placówce nie powołano takiej osoby – w gminie miejsko-wiejskiej.

Z punktu widzenia skuteczności działań zaleca się, aby koordynatorem w placówce została osoba, która jest z nią związana, np. kompetentny nauczyciel przygotowany do realizacji zadań edukacji zdrowotnej lub członek dyrekcji, który w sposób kompleksowy może wpływać na politykę szkoły.

Pytano też o kwestię współpracy placówki z higienistką lub pielęgniarką (aneks nr 3 pyt. 14, aneks nr 4 pyt. 14), która to powinna nie tylko uczestniczyć w realizacji edukacji zdrowotnej w placówce, ale również pełnić funkcję konsultanta medycznego dla dyrektora szkoły i nauczycieli. Większość badanych przedszkoli nie podejmuje współpracy z higienistką ani pielęgniarką. Bilans dzieci jest przeprowadzany w przychodni, do której rodzice mają obowiązek zaprowadzić dziecko. Tylko w jednym przedszkolu (w gminie

440 B. Woynarowska, Szkoła promująca zdrowie. Poradnik dla szkół i osób wspierających ich działania w zakresie promocji zdrowia, ORE, Warszawa 2016, s. 14.

195

wiejskiej) opiekę nad dziećmi w tym zakresie prowadzi higienistka z pobliskiego gimnazjum.

W jej kompetencjach znajduje się wykonanie bilansów, przekazanie rodzicom kart zdrowia oraz prowadzenie pogadanek na temat zdrowia z dziećmi. W niektórych przedszkolach podstawy edukacji zdrowotnej przekazują rodzice wychowanków, którzy zawodowo pracują w roli ratowników lub pielęgniarek.

Jedna z badanych placówek nie współpracuje z higienistką ani pielęgniarką, jednak zatrudnia ratownika medycznego na basenie, który częściowo sprawuje opiekę medyczną nad dziećmi w razie konieczności udzielenia pierwszej pomocy. Pozostałe placówki współpracują na stałe z higienistką, która odwiedza szkołę raz w tygodniu lub częściej – występują różnice w zależności od placówki. Ponadto w jednej ze szkół pielęgniarka prowadzi zajęcia w formie pogadanek z uczniami.

„Nie mamy od roku pielęgniarki, ponieważ nie działa gabinet. Zostały wycofane pielęgniarki. Natomiast (…) w funkcji pielęgniarki my mamy basen, mamy ratownika wodnego, który jest ratownikiem medycznym, w związku z tym wiele funkcji on też przejął”

– dyrektor szkoły w dużym mieście

„Tak, przychodzi pani pielęgniarka. Prowadzi pogadanki, spotkania, o bezpieczeństwie, o opatrywaniu ran, o myciu zębów, rąk”

– dyrektor szkoły w gminie miejskiej

„My tu mamy w szkole higienistkę, na miejscu, jest trzy razy w tygodniu na parę godzin. Nie jest to często, brakuje nam tego. Łączy etaty z gimnazjum i kilka jeszcze innych gmin”

– dyrektor szkoły w gminie wiejskiej Jak wynika z innych dostępnych wyników badań, również nauczyciele pozytywnie oceniają ogólny stan współpracy z pielęgniarkami szkolnymi w placówkach, w których są zatrudnieni. Ponadto współpracę z pielęgniarką uważają za efektywną oraz konieczną w kontekście możliwości realizacji szkolnej edukacji zdrowotnej⁴⁴¹. Z kolei pielęgniarki wskazują na główne trudności, z jakimi spotykają się w procesie edukacji zdrowotnej

441 R. Bogusz, M. Charzyńska-Gula, A. Grzesiak, E. Gałęziowska, Współpraca pielęgniarek szkolnych z nauczy-cielami wychowania fizycznego w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, t. 19, nr 4, s. 413-419.

196

w szkole. Należą do nich m.in: brak godzin lekcyjnych przeznaczonych na realizację edukacji zdrowotnej, wielość zadań wypełnianych przez pielęgniarki w szkole, ograniczony czas pobytu pielęgniarki w placówce szkolnej oraz utrudniona współpraca z rodzicami⁴⁴².

Dyrektorzy przedszkoli zostali poproszeni o określenie, czy zakres kształcenia zdrowotnego dzieci jest wystarczający w badanych placówkach (aneks nr 3 pyt. 20, aneks nr 4 pyt. 20) oraz czy edukacja zdrowotna realizowana jest w sposób efektywny (aneks nr 3 pyt. 21, aneks nr 4 pyt. 21). Wszyscy dyrektorzy byli przekonani o tym, że w ich placówkach kształcenie w tym zakresie przebiega w sposób odpowiedni.

„Myślę, że bardzo dużo robimy, zawsze coś jest do poprawki”.

„Wszystkie cele zawsze są zrealizowane, a jeśli coś np. jest niezrealizowane, to zawsze są wnioski, wnioski do dalszej pracy. Wypracowaliśmy taki styl pisania sprawozdań, realizacji, jeżeli coś jest niezrealizowane, to jest we wnioskach.

Oczywiście z tych wniosków nauczyciele są rozliczani”

– dyrektor przedszkola w gminie miejsko-wiejskiej Pojawiły się też opinie, że efektywność ta zależy od podejścia, zaangażowania oraz kompetencji nauczycieli.

„Mam kadrę, bazę doskonałą i wykształconą, taką bardzo starającą się, mam doświadczonych nauczycieli i też takich nauczycieli młodszych”

– dyrektor szkoły w gminie wiejskiej Niewątpliwie podstawowym elementem systemu edukacji zdrowotnej jest nauczyciel, a w szczególności jego poziom gotowości do realizacji zadań tej edukacji. W związku z tym

– dyrektor szkoły w gminie wiejskiej Niewątpliwie podstawowym elementem systemu edukacji zdrowotnej jest nauczyciel, a w szczególności jego poziom gotowości do realizacji zadań tej edukacji. W związku z tym