Ekologia informacji w wymiarze praktycznym polega na czynnej dbałości o środowisko informacyjne człowieka – zapobieganiu zagrożeniom wynikającym z nadmiaru lub niedoboru informa-cji, przeciwdziałaniu wykluczeniu cyfrowemu i usuwaniu infor-macji „szkodliwej” i „zanieczyszczonej”. Taki zakres znaczeniowy pokrywa się z wyzwaniami społecznego aspektu rewitalizacji. Jako że rewitalizacja w Polsce dotyczy głównie obszarów zurbanizo-wanych4, poruszane w niniejszym artykule zagadnienia odnoszą
4 Znajduje to umocowanie w dokumentach opracowywanych w podob-nym czasie co ustawa o rewitalizacji, np. w opublikowaw podob-nym w 2014 r.
przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju założeniu do Narodowego
150 | Wiktor Uhlig
się do miast. Ponieważ w społeczeństwie informacyjnym XXI w.
kładzie się nacisk na innowacyjność w rozwoju miast, punkt od-niesienia dla omawianego tematu stanowi ekologiczna i społeczna funkcja koncepcji smart city. Idea inteligentnego miasta jest myślą przewodnią Krajowej Polityki Miejskiej 2023. Rysuje się zatem wizja
„miasta ekologicznego informacyjnie”, czyli jednostki osadniczej z uporządkowanym, bezpiecznym, służącym społeczności lokalnej, powszechnie dostępnym i odpowiadającym najnowocześniejszym standardom systemem informacji.
Rewitalizacja w Polsce to zadanie przede wszystkim władz publicznych, w szczególności samorządów terytorialnych, przy współudziale podmiotów prywatnych i społeczności lokalnej.
Dlatego „miasto ekologiczne informacyjnie” powinno zapew-niać wszystkim interesariuszom rewitalizacji przejrzysty wgląd do informacji i jej odpowiedni przepływ. Częstym problemem jest niedostateczna lub utrudniona dostępność informacji za po-średnictwem stron internetowych gmin, a także ich nieaktualność.
W jeszcze gorszym stanie prezentuje się możliwość konsultacji społecznych za pomocą technologii informacyjnych i komuni-kacyjnych. Poniżej wypisano nieliczne przykłady, kiedy tematy będące w obrębie zainteresowań ekologii informacji występują w oficjalnym dyskursie i sygnalizują potrzebę podniesienia roli środowiska informacyjnego w rozwoju społeczeństwa.
Najważniejszym aktem prawnym dotyczącym rewitalizacji w Polsce jest Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitaliza-cji, która weszła w życie z dniem 18 listopada 2015 r. Zwraca w niej uwagę rozdział 2, poświęcony partycypacji społecznej. Zgodnie z art. 6 ust. 3. pierwszą spośród wymienionych form konsultacji społecznych stanowi „zbieranie uwag w postaci papierowej lub elektronicznej, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicz-nej, w szczególności poczty elektronicznej lub formularzy zamiesz-czonych na stronie podmiotowej gminy w Biuletynie Informacji Planu Rewitalizacji 2022 oraz Krajowej Polityce Miejskiej 2023 z paździer-nika 2015 r.
Miasto ekologiczne informacyjnie… | 151
Publicznej”. Wynika z tego, że dostęp do informacji elektronicznej powinien być ogólnodostępny, aby interesariusze byli dopuszczeni do informacji na temat planowanych działań w zakresie rewita-lizacji, umieli z tego korzystać i mogli włączać się w ów proces.
W praktyce jednak wgląd do informacji i technologii wymaga po-prawy. Działania edukacyjne i informacyjne o procesie rewitalizacji, służące wzrostowi świadomości społecznej na ten temat, stanowią jedno z ustawowych elementów przygotowywania rewitalizacji (art. 5 ust. 2. pkt 2). Ten cel pokrywa się z jednym z postulatów koncepcji ekologii informacji.
Narodowy Plan Rewitalizacji 2022. Założenia zawiera informację na temat finansowania planu ze źródeł publicznych wspólnotowych w wysokości co najmniej 25 mld zł, czyli około 9–10% alokacji ogółem na krajowe i regionalne programy operacyjne. Szacuje się, że technologie informacyjno-komunikacyjne pochłoną około 200 mln euro i jest to – obok edukacji – najniższa kwota podana w tym celu. Nakłady na środowisko i kulturę przekraczają tę sumę trzykrotnie, a na rynek pracy i przedsiębiorczość oraz włączenie społeczne (w tym dostęp do usług publicznych) – dziesięciokrotnie.
Wdrożenie odpowiednich technologii informacyjno-komunika-cyjnych pozwala prowadzić działania efektywnie i stosunkowo oszczędnie, dlatego należy je uznać zarówno za ekonomiczne, jak i ekologiczne. Ekologia informacji postuluje nadawanie informacji jak najważniejszego społecznego znaczenia przy jednoczesnym posługiwaniu się nią w sposób zrównoważony.
Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014–2020, zatwierdzone przez Minister Infrastruktury i Rozwoju 3 lipca 2015 r., wymieniają priorytety inwestycyjne obliga-toryjne dla rewitalizacji w ramach krajowych programów operacyj-nych, w tym Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa: „poszerzanie zakresu dostępności łączy szerokopasmowych oraz wprowadzanie szybkich sieci internetowych oraz wspieranie wprowadzania no-wych technologii i sieci dla gospodarki cyfrowej”, a także „wzmoc-nienie zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych dla e-administracji, e-uczenia się, e-włączenia społecznego, e-kultury
152 | Wiktor Uhlig
i e-zdrowia”. Ważniejszą rolę odgrywają jednak zagadnienia ekolo-giczne w tradycyjnym rozumieniu, takie jak efektywność energe-tyczna, promowanie strategii niskoemisyjnych czy poprawa stanu jakości środowiska miejskiego, będące również priorytetami in-westycyjnymi w ramach regionalnych programów operacyjnych.
Potrzeby rozwiązań z zakresu ekologii informacji występują przede wszystkim na poziomie lokalnym, dlatego istotne jest ob-jęcie ich planami rewitalizacji w mieście (gminie). Itak np. Załącz-nik do Uchwały Rady m.st. Warszawy z dnia 17.09.2015 w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku zawiera cel główny III – „zapobieganie i przeciw-działanie wykluczeniu społecznemu”. Jeden z jego celów szcze-gółowych to „ułatwienie dostępu do przestrzeni publicznej oraz tworzenie i wspieranie form aktywizacji dla seniorów oraz osób z niepełnosprawnościami”, dla którego z kolei wśród kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych wymienia się „Projekt «e-Senior»
i wspieranie przestrzeni coworkingowej dla kreatywnych przed-siębiorców w celu zmniejszenia wykluczenia cyfrowego seniorów i ujednolicenia systemu nauczania komputerowego na Uniwer-sytetach Trzeciego Wieku”. Przeprowadzane w ramach projektu szkolenia dla animatorów „Integracji Cyfrowej” oraz zajęcia kom-puterowe dla osób starszych realizują „ekoinformacyjny” postulat rozwijania kompetencji informacyjnych w społeczeństwie.
Mimo promocyjnej nośności (i niekiedy wręcz nadużywania) takich haseł jak smart city czy „innowacyjność” okazuje się, że w oficjalnym dyskursie rozwój technologii informacyjno-komu-nikacyjnych nie zajmuje nadrzędnego miejsca. Dofinansowanie w ramach ogłoszonego 23 kwietnia 2015 r. przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju konkursu dla samorządów pod nazwą
„Modelowa rewitalizacja miast” otrzymały głównie projekty pod-kreślające rozwój społeczno-gospodarczy. Żadne zgłoszenia z „in-nowacyjnością” w tytule nie zostały zakwalifikowane. 27 paździer-nika 2015 r. w Bytomiu odbyła się konferencja Rewitalizacja a smart city. Czy „smart” rewitalizacja się opłaca przy wykorzystaniu środ-ków RPO WSL 2014–2020?, podczas której pytano, jak skutecznie
Miasto ekologiczne informacyjnie… | 153
rewitalizować miasta w województwie śląskim i realizować filozofię inteligentnego miasta. Zaprezentowano zrealizowane w innych miastach przykłady prób połączenia rewitalizacji z koncepcją smart city poprzez stosowanie odpowiednich rozwiązań technologicz-nych, np. Centrum Kontaktu z Mieszkańcami w Urzędzie Miasta Wrocław – interaktywny system komunikacji między urzędem a mieszkańcami5. Przykładem dobrej praktyki – również z Wrocła-wia – jest rewitalizacja osiedla Nadodrze, prowadzona przez Urząd Miejski Wrocławia i spółkę miejską Wrocławska Rewitalizacja we współpracy m.in. z organizacjami pozarządowymi i przedsiębior-cami. Oprócz remontów budynków i zagospodarowania podwórek w Lokalnym Centrum Rozwoju Zawodowego „Krzywy Komin”
wykorzystuje się najnowsze technologie do rozwijania kompetencji zawodowych mieszkańców (Brzozowy i in. 2016: 51). Żeby rewita-lizacja była „ekologiczna informacyjnie”, nie wystarczą same roz-wiązania technologiczne, ani nawet samo zaangażowanie różnych interesariuszy (w tym społeczności lokalnej), lecz musi obejmować kompleksową odnowę społeczno-technologiczną, wykluczającą organizacyjny chaos w dostępie do informacji.
Dyskusja na temat innowacyjnych rozwiązań w fizycznej i społecznej odnowie miast toczy się w coraz większym stopniu, mimo że wciąż poświęca się temu za mało uwagi. W oficjalnym dyskursie pojawiają się raczej ogólniki, przy czym jeżeli już pisze się o informacji, na pierwszy plan wysuwa się właśnie temat do-stępu. Chociaż pozornie zdecydowana większość społeczeństwa ma dostęp do Internetu, takie zagadnienia jak umiejętność korzy-stania z informacji i jej przekazywania nadal wymagają poprawy.
Rozwiązania technologiczne usprawniające komunikację między samorządem a społecznością lokalną wykazują braki. Mimo po-szerzenia znaczenia rewitalizacji z odnowy wyłącznie fizycznej o społeczną i gospodarczą należy dążyć do dalszego rozwinięcia
5 Ten i inne spośród zaprezentowanych przykładów stanowią rozwiązania oferowane przez firmę Microsoft. Widać tu zatem rolę wielkich między-narodowych korporacji w realizacji idei smart city.
154 | Wiktor Uhlig
tego pojęcia. Rewitalizację powinno się pojmować nie tylko jako wyprowadzenie z kryzysu obszarów zdegradowanych, lecz także jako aktywizację, rozwój i eliminację zagrożeń.
Podsumowanie
Ekologia informacji – mimo że łączy zagadnienia z zakresu nauk humanistycznych z problematyką technologii informacyjnej – jako teoria może wydać się dosyć archaiczna. W ramach współczesnej humanistyki pod koniec lat 90. XX w. narodziła się tzw. ekoposthu-manistyka, wynikająca z posthumanistycznego zwrotu ku temu, co nie-ludzkie. Ekologia informacji ma charakter typowo humanocen-tryczny i w związku z tym Wiesław Babik środowisko informacyjne – jako ogół informacji dostępnych człowiekowi – nazywa „antropo-infosferą” (Babik 2014: 23). Tymczasem koncentracja na sprawach człowieka, zagadnieniach polityki i sprawiedliwości społecznej cechowały tradycyjne badania nad środowiskiem rozwijające się od lat 60. XX w. (Domańska 2013: 21). Uznaje się zatem, że ekologia informacji nie stanowi przełomu z teoretycznego punktu widzenia, natomiast może być interesującą propozycją w sensie praktycznym.
„Miasto ekologiczne informacyjnie” jawi się jako postulat zrów-noważonego rozwoju miast pod względem zapewnienia miesz-kańcom ogólnodostępnego, innowacyjnego i bezpiecznego środo-wiska informacyjnego. Rozwój informacji to rozwój ekologiczny, który niekoniecznie ingeruje w przestrzeń fizyczną miasta, za to ulepsza przestrzeń przepływów, przeciwdziałając i zapobiegając zagrożeniom wynikającym z nadmiaru i niskiej jakości informacji (tzw. szum lub smog informacyjny). W tym sensie rozwój miast XXI w. różni się od inwazyjnych praktyk stosowanych jeszcze w poprzednim stuleciu. Koszty inteligentnych działań mogą być mniejsze od tradycyjnej odnowy miast, a korzyści o wiele większe, co związane jest z podkreślanym w oficjalnym dyskursie społecz-nym aspektem rewitalizacji. Technologia może niszczyć różnego rodzaju „środowiska” (wodę, powietrze, zieleń, a także środowisko
Miasto ekologiczne informacyjnie… | 155
społeczne i informacyjne), ale może też je poprawiać, dlatego coraz więcej mówi się o potrzebie rozwoju miast w duchu smart city.
Niezbędne dla prawidłowego przeprowadzenia „ekologicznej informacyjnie” i innowacyjnej rewitalizacji jest spełnienie jednej z jej podstawowych zasad, za jaką uznaje się współpracę sekto-rów publicznego, prywatnego i społecznego. Władza publiczna pełni funkcję organizatora, a firmy z branży IT – wykonawcy, jednak działania mają sens przede wszystkim wtedy, kiedy pod-noszą poziom życia i stanowią udogodnienia dla mieszkańców (w czym często pomagają organizacje pozarządowe). Powinno się uwzględniać potrzeby społeczne, aktywizując defaworyzowany obszar poprzez przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu i pod-niesienie kompetencji użytkowników sieci w zakresie poruszania się w informacyjnej „mgle”. Na obecnym etapie rozwoju w Polsce zadaniami podstawowymi – opisywanymi w dokumentach – oka-zują się upowszechnienie dostępu do Internetu oraz edukacja w za-kresie korzystania z sieci. Metafora ekologii informacji – uznająca przestrzeń informacji za ekosystem człowieka XXI w. – wydaje się mieć potencjał jako idea przewodnia nowoczesnej odnowy miast i odnowy społecznej.
Bibliografia
Babik, W. (2002). Ekologia informacji – wyzwanie XXI wieku. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej, 1.
Babik, W. (2012). Ekologia informacji katalizatorem zrównoważonego rozwoju społeczeństwa informacji i wiedzy, [w:] B. Taraszkiewicz (red.), Ekologia informacji w środowisku regionalnym. Słupsk: Stowarzyszenie Biblio-tekarzy Polskich – Zarząd Oddziału Biblioteka Uczelniana Akademii Pomorskiej.
Babik, W. (2014). Ekologia informacji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Basista, A. (2003). Spojrzenie z ukosa. Dobre i złe tradycje rewitalizacji.
Autoportet, 3.
156 | Wiktor Uhlig
Brundtland, G.H. (1991). Nasza wspólna przyszłość, Raport Światowej Ko-misji ds. Środowiska i Rozwoju, przeł. U. Grzelońska, E. Kolanowska.
Warszawa: PWE.
Brzozowy, A. i in. (2016). Ludzie. Przestrzeń. Zmiana. Dobre praktyki w re-witalizacji polskich miast. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju.
Castells, M. (2007). Społeczeństwo sieci, przeł. M. Marody. Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe PWN.
Domańska, E. (2013). Humanistyka ekologiczna. Teksty Drugie, 1–2.
Domański, R. (2000). Miasto innowacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Na-ukowe PWN.
Eryomin, A.L. (1998). Information Ecology – A Viewpoint. The International Journal of Environmental Studies, 3–4.
Gądecki, J. (2016). Miasto sprytne czy inteligentne? Czyje jest smart city?
Autoportet, 1.
Główny Urząd Statystyczny (2015). Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2015 r. http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spo-leczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo -informacyjne-w-polsce-w-2015-r-,2,5.html (dostęp: 10.04.2016).
Greenfield, A. (2013). Against the smart city. New York: Do projects.
Jałowiecki, B.; Szczepański, M.S. (2010). Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej. Warszawa: Scholar.
Krzysztofek, K. (2012). Big Data Society. Technologie samozapisu i samopo-kazu. Ku humanistyce cyfrowej. Transformacje, 1–4.
Mao, Y.; Li; H.; Xu, Q. (2016). The Mode of Urban Renewal Base on the Smart City Theory under the Background of New Urbanization. Frontiers of Engineering Management, 3.
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (2012). Raport warsztatu integracja cyfrowa. https://mc.gov.pl/files/wp-content/uploads/2012/06/integracja -cyfrowa.pdf (dostęp: 10.04.2016).
Oleński, J. (2000). Elementy ekonomiki informacji. Podstawy ekonomiczne informatyki gospodarczej. Warszawa: Katedra Informatyki Gospodarczej i Analiz Ekonomicznych. Wydział Nauk Ekonomicznych. Uniwersytet Warszawski.
Postman, N. (2004). Technopol. Triumf techniki nad kulturą, przeł. A. Tanal-ska-Dulęba. Warszawa: Muza.
Miasto ekologiczne informacyjnie… | 157
Przychodzeń, J. (2012). Rola polityki środowiskowej w rozwoju ekoinnowacji – przegląd literatury. Transformacje, 1–4.
Stangel, M. (2009). Odnowa miast w społeczeństwie informacyjnym. Tech-nologie informacyjne i komunikacyjne w procesach rewitalizacji. Gliwice:
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej.
Stawicka, A. (2015). Wykluczenie cyfrowe w Polsce. Warszawa: Kancelaria Senatu. https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/133/
plik/ot-637_internet.pdf (dostęp: 10.04.2016).
Szromnik, A. (2012). Miasto innowacyjne w strategii pozycjonowania jednostek osadniczych, [w:] Z. Makieła, A. Szromnik (red.), Miasto innowacyjne:
wiedza – przedsiębiorczość – marketing. Warszawa: Komitet Przestrzen-nego Zagospodarowania Kraju PAN.
Tadeusiewicz, R. (2002). Smog informacyjny, [w:] R. Tadeusiewicz, Spo-łeczność Internetu. Warszawa: Akademicka Oficyna Wydawnicza Exit.
Wallis, A. (1979). Informacja i gwar. O miejskim centrum. Warszawa: PIW.
Węcławowicz-Bilska, E. (2012). Miasto przyszłości – tendencje, koncepcje, realizacje. Czasopismo techniczne. Architektura, 1-A/2.
Kinga Kimic, Marzena Suchocka, Gabriela Maksymiuk, Natalia Kołodyńska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego (Warszawa)