GALERII AKADEMICKIEJ ATH Ernest Zawada* Po co tworzyć kolejną w mieście galerię? Przecież te, które już istnieją, cieszą się ugruntowaną renomą. Jakim celom ma służyć galeria sztuki w uczelni w gruncie rzeczy o profilu technicznym? Te i inne pytania nurtowały sceptyków krytycznie oceniających pomysł założenia Galerii Akademickiej ATH. Po czterech latach jej funkcjonowania jest ich już chyba coraz mniej. W Galerii co miesiąc w trakcie trwania roku akademickiego prezentowane są wystawy, zarówno obrazów malowanych tradycyjnie, jak i grafik warsztatowych, cyfrowych oraz fotografii.
Paweł Jarodzki w artykule Okna w rzeczywistości pisze:
Obraz jest oknem. Oknem, przez które twórca pokazuje widzowi inny świat. Oczywiście świat nieprawdziwy, iluzoryczny. Świat cudowny i magiczny, bo też powstały w sposób trudny do zrozumienia dla przeciętnego odbiorcy1.
Galeria Akademicka ATH działająca pod patronatem rektora ATH prof. Ryszarda Barcika promuje sztukę współczesną wśród społeczności akademickiej, jedno-cześnie przyczyniając się do poszerzenia oferty kulturalnej Bielska-Białej.
Wcześniej w byłej filii Politechniki Łódzkiej oraz Akademii Techniczno-Huma-nistycznej działalność wystawienniczą prowadziła Galeria 3-2-0, kierowana przez znanego filmowca i fotografa Franciszka Dzidę. W nowej Galerii odbywa-ją się cykliczne wystawy znanych artystów polskich i zagranicznych. Jednocześnie w ramach działalności promocyjnej wystawia się prace młodych twórców z terenu Podbeskidzia, doktorantów uczelni wyższych, studentów ATH, a nawet słuchaczy
*Dr hab. Ernest Zawada – artysta malarz, absolwent warszawskiej ASP, kurator Galerii Akademickiej ATH. Zajmuje się malarstwem sztalugowym, grafiką warsztatową, rzeźbą i instalacją. Jest autorem happeningów w przestrzeni publicznej (m.in. Drabiny do nieba 2000, Eurokoronka 2004). Swoje prace prezentował podczas 70 wystaw indywidualnych i 75 zbiorowych. Publikacje: Nauka rysunku: ucz się od polskich mistrzów, Warszawa 2007.
1 P. Jarodzki, Okna w rzeczywistości, „Relacje – Interpretacje” 2014, nr 1(33).
Uniwersytetu Trzeciego Wieku. W trakcie trwania wernisaży odbywają się wy-kłady dotyczące sztuki i kultury prowadzone m.in. przez historyków sztuki:
mgr Małgorzatę Skrzypek oraz Michała Kawuloka z Muzeum Regionalnego w Wiśle. Imprezom towarzyszą występy młodzieżowych zespołów muzycznych, solistów, a także chóru ATH. W ramach współpracy z Katedrą Literatury i Kultury Polskiej Wydziału Humanistyczno-Społecznego ATH Galeria cyklicznie ogłasza konkurs na recenzje z wystaw, który adresowany jest do studentów ATH i uczniów szkół średnich. Przewodniczącą komisji konkursowej jest prof. Anna Węgrzyniak.
Galeria, mająca siedzibę na IV piętrze gmachu głównego uczelni, rozpo-częła działalność 26 stycznia 2012 roku, prezentując prace jednego z najbardziej znanych przedstawicieli malarstwa współczesnego w Polsce, profesora ASP w Warszawie Jarosława Modzelewskiego. Wojciech Włodarczyk, charakte-ryzując jedno z dzieł Modzelewskiego znajdujące się w stołecznym Muzeum Narodowym, trafnie spostrzega:
Jarosław Modzelewski, członek „Gruppy”, uczeń Gierowskiego, bada wiarygodność malarskiego przekazu. Najprostsze sytuacje (…), podstawowe tradycje (…) i elementarne gry form i barw tworzą rodzaj rekonstruowanego z uporem nowego już słownika.
Modzelewski tropi każdą odkrytą dwuznaczność (…) i symbolikę, doprowadzając je do granic interpretacyjnej wytrzymałości2.
W Galerii Akademickiej artysta zaprezentował pięć płócien wielko-formatowych, malowanych temperą żółtkową, które w syntetyczny sposób przedstawiają kadry oczyszczone z detali. Najważniejsze miejsce zajmuje w nich postać człowieka uwikłana w różnorodne, niejednokrotnie trudne i skompli-kowane sytuacje życiowe. Modzelewski w katalogu zatytułowanym Nie należy myśleć tylko o jednym pisze:
Każdy obraz, który maluję, powstaje z poczynionych gdzieś obserwacji. Czasem zobaczony motyw wymaga bardzo długich przygotowań, prób i przemyśleń, zanim powstanie obraz.
(…) Ale zawsze przechodzenie od obserwacji do rzeczywistości obrazu jest tym, co w malowaniu jest najwspanialsze. W końcu z farby, kilku kolorów odpowiednio użytych powstaje światło, przestrzeń, jakiś wyraz emocjonalny, który jest śladem lub czasem nawet silnym wspomnieniem tej przeżytej kiedyś obserwacji. Nie wiem, dlaczego ta, a nie inna obserwacja musi zamienić się w obraz, może chodzi o pewne odczucie jakiejś jedno-rodności zdarzenia i przestrzeni, może o jakieś szczególne złożenie kolorów, światło?
Odpowiedź jest prawdopodobnie ukryta w osobowości malarza, jego doświadczeniu, stanie ducha. Zastanawiające jest, że tej odpowiedzi szuka się już tylko w sobie, w świadomości,
2 W. Włodarczyk, Sztuka Europy Środkowo-Wschodniej i Polski, w: Sztuka świata, Warszawa 1996, t. 10.
w podświadomości. W reakcji na dane zmysłowe, filtrowane i polaryzowane przez siatkę kształtującej artystę jego własnej przeszłości3.
W marcu 2012 roku w Galerii odbył się wernisaż prac graficznych prof. Eugeniusza Delekty związanego z filią Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie.
Delekta współorganizował Instytut Wychowania Plastycznego, był również dyrektorem Instytutu Sztuki oraz dziekanem Wydziału Grafiki w Cieszynie.
Artysta, znany z tworzenia klasycznych grafik warsztatowych, zaprezentował druki cyfrowe, charakteryzujące się specyficznym metaforyczno-poetyckim na-strojem i multiplikacją form rytmicznych.
W ramach Beskidzkiego Festiwalu Nauki i Sztuki od 18 maja do 12 czerwca 2012 roku trwała wystawa prac prof. Stanisława Rodzińskiego z krakowskiej ASP. Malarstwo artysty wywodzi się z tego nurtu w sztuce, który za pomocą niewielkiej liczby elementów kompozycyjnych wyodrębnia mistyczną materię koloru z jego fakturowością i ekspresją. Jerzy Nowosielski w katalogu prac artysty pisał:
Rodziński jest indywidualnością. Jak każda indywidualność artystyczna, jest na tle swej epoki i swego otoczenia pozycją niezależną i również przez nie niesłychanie zdetermino-waną. Ale nie tylko przez swój czas i swoje bezpośrednie otoczenie. Zależny i niezależny jest również od historii malarstwa. Ponieważ taka zależność i niezależność od swego bezpośredniego „tła” byłaby niemożliwa, gdyby artysta korzeniami swymi nie sięgał szerzej i głębiej. (…) Trzeba zdać sobie sprawę, że malarstwo Rodzińskiego posiada dwa nurty: pejzaż i dramat chrystologiczny. Ten drugi nurt jakby dominuje i stanowi ogniwo wiążące z historycznym malarstwem tradycji europejskiej4.
Wystawa prac prof. Eduarda Ovčáčka i prof. Zbynka Janáčka odbyła się w Galerii we wrześniu 2012 roku. Artyści reprezentujący Uniwersytet w Ostrawie przedstawili prace nawiązujące stylistyką do poezji konkretnej i nurtu mini-malistycznego. O twórczości Ovčáčka w katalogu z wystawy czytamy:
Grafika, malarstwo, kolaż przepalany, rzeźba, poezja wizualna i konkretna, fotografia lettrystyczna, akcje i instalacje to media, które przeważają w jego twórczości5.
Prace Zbynka Janáčka, oszczędne w formie, zostały wykonane techniką sitodruku. Artysta odwołuje się jednocześnie do doświadczeń sztuki optycznej.
3 J. Modzelewski, Nie należy myśleć tylko o jednym, Sopot 2011.
4 S. Rodziński, Malarstwo / Painting, Kraków 2007.
5 Zbynek Janáček, Eduard Ovčáček; katalog wystawy, Bielsko-Biała 2012.
Związany z Podbeskidziem, pochodzący z Łodygowic pierwszy rektor ASP w Katowicach prof. Michał Kliś dwukrotnie w Galerii prezentował swoje pla- katy. Zaskakuje w nich „lapidarność i szkicowość »śladu«, kreski, pociągnięcia, indywidualnego gestu autora, który w ten sposób wzmaga ekspresję wyrazu przedstawień”6.
W maju 2013 roku Galeria Akademicka zaprezentowała wystawę małych form graficznych autorstwa prof. Andrzeja Gieragi, przez szereg lat związanego z łódzką ASP. Bożena Kowalska w artykule zatytułowanym O świetle i barwach Andrzeja Gieragi pisze:
Od początku twórczości i do dziś głównym medium jego prac – tworzywem i wątkiem jest światło. Zmienia się tylko z latami i kolejnymi fazami rozwoju jego charakter i sposób jego użycia. (…) Proces ten jest szczególnie wyraźny w stworzonym przez artystę w połowie lat osiemdziesiątych oryginalnym rodzaju twórczości, jakim stały się miniatury graficzne, dwanaście razy piętnaście centymetrów. (…) W pracach Andrzeja Gieragi geometria jest
„artystycznym porządkiem”, do którego dąży on przez strukturę i kompozycję obrazu stanowiącą jedność przeciwstawnie powiązanych elementów. Im większa jest zależność tych przeciwstawnych elementów, tym większa jest ich jedność. To pojęcie „jedność” może być użyte w stosunku do samego bytu i według tego rozstrzyga się tutaj, czy światło w obrazach Andrzeja Gieragi odbierane jest jako światło fizyczne, czy metafizyczne7.
Osobowość artystyczna Gieragi przyciąga innych twórców z kręgów akademickich. Podczas wystaw zbiorowych tytułowanych lakonicznie Symetria – asymetria, Konstrukcja i dekonstrukcja, Układ otwarty – układ zamknięty swoje prace prezentują znani i uznani twórcy sztuki polskiej i światowej, m.in.
Lidia Choczaj, Ryszard Gieryszewski, Ingo Glass, István Haász, Aleksandra Jachtoma, Jo Kuhn, Jan Pamuła, Reinhard Roy, Jerzy Treliński, Stanisław Wieczorek, Jagoda Adamus, Piotr Kwaśny i Ernest Zawada. Wystawy można zwiedzać m.in. w Łodzi, Szczecinie, Koszalinie, Radomiu, Kielcach i Przemyślu, cyklicznie goszczą też one w Galerii Akademickiej ATH.
Prof. Witold Jacyków związany z Instytutem Sztuki Wydziału Artystycznego Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie przedstawił w Galerii cykl fotografii aktów kobiecych, które zostały poddane chemicznej obróbce technologicznej, dzięki czemu obraz końcowy odbiega zdecydowanie od typowego zdjęcia.
Malarstwo Alfreda Biedrawy, nestora bielskich artystów, zaistniało w Galerii w związku z obchodami podwójnego jubileuszu: dziewięćdziesięciolecia urodzin
6 M. Łukaszuk, Wystawa papieskich plakatów prof. Klisia, „Akademia” 2014, nr 3.
7 B. Kowalska, O świetle i barwach Andrzeja Gieragi, Koszalin 2010.
i siedemdziesięciolecia pracy twórczej artysty. Jego figuratywna sztuka dotyka problemów politycznych i społecznych, ale przede wszystkim przedstawia zmysłową postać kobiety.
Rok 2014 w Galerii zaowocował ciekawymi prezentacjami prac Małgorzaty Dobrzynieckiej-Kojder, plakatów Józefa Hołarda, a także klasycznego malarstwa Stanisława Mazusia. O twórczości tego ostatniego Izabela Kania pisze:
Jego zainteresowania malarskie skupiają się na pejzażach, wnętrzach, martwych naturach, portretach i autoportretach. Największym mistrzem jest dla niego natura, do której ma stosunek uczuciowy, wręcz panteistyczny. Obcując sam na sam z przyrodą, wybiera jej szczególnie urokliwe fragmenty i poświęca całą uwagę krajobrazowi – bez postaci, bez sztafażu. Maluje szybko, wrażeniowo, jak impresjoniści, pośpiesznie, żeby uchwycić w obrazie właściwy moment i nie uronić tego, co w przyrodzie jest tylko krótką chwilą i przemija wraz ze zmianą pory dnia i oświetlenia. Skala barw Mazusia obejmuje kolory pastelowe, rozbielone, złamane zielenie, błękity, brązy i tak charakterystyczne dla artysty subtelne róże i srebrzyste szarości. Obraz buduje szerokimi płaszczyznami barw, kładzio-nymi na płótno gładko, czasem posługując się impastem dla wzbogacenia faktury, nie używa kontrastów barwnych, stosuje natomiast subtelny, światłocieniowy modelunek8.
Sam artysta tak charakteryzuje swoją twórczość:
Maluję wybrane formy malarskie, drzewa, zarośla, mury, chwytam kolory, zmieniam grę światła, na które jestem szczególnie uwrażliwiony. Staram się łapać zjawisko, które mnie pobudziło, na gorąco. Za chwilę może być za późno. Wszak natura, podobnie jak niebo, jest w stanie ciągłego ruchu, niepokoju9.
Prezentacja dorobku artystycznego zasłużonego dla ATH Franciszka Dzidy, który był pierwowzorem tytułowego bohatera filmu Krzysztofa Kieślowskiego Amator, odbyła się w pierwszą rocznicę jego śmierci, tj. na przełomie listopada i grudnia 2014 roku. Dzida działał głównie na niwie sztuki filmowej, był jednak również malarzem i fotografem. Ekspozycja w Galerii dotyczyła wszystkich jego działań twórczych. Szczególnie poruszająca była jej część dokumentująca niejako odchodzenie artysty – znalazły się tu prace z ostatnich miesięcy, tygodni i dni jego życia.
W grudniu 2014 roku Galeria Akademicka zaprezentowała fragment dorobku malarskiego prof. Elżbiety Kuraj, znanej z malarstwa materii wyrażającego się subtelną kolorystyką abstrakcyjnych form, będących często indywidualnym prze-tworzeniem krajobrazu. Bogdan Wegner pisze:
8 I. Kania, Stanisław Mazuś: malarstwo, katalog wystawy, Katowice 1997.
9 Cyt. za: Malarskie refleksje: Stanisław Mazuś, katalog wystawy, Bielsko-Biała 2014.
Elżbieta Kuraj niewątpliwie wpisuje się w historyczny ciąg malarstwa, dla którego nad-rzędną wartością był kolor, jego brzmienie, a w konsekwencji aura i tajemnica obrazu10.
Rok 2015 w Galerii rozpoczął wernisaż prac prof. Ryszarda Pielesza z Uniwersytetu Śląskiego. Artysta, wykorzystując techniki cyfrowe, obrazuje w transpozycjach strukturę materii graficznej gór, głównego źródła jego inspiracji.
Z kolei pedagog z Instytutu Sztuki w Cieszynie Józef Knopek przedstawił w Galerii autorskie formy graficzne wykonane w technice bliskiej wklęsło-drukowi, które stanowią minimalistyczną transpozycję przestrzeni światła i materii. Ekspozycji tej towarzyszyła wystawa grafik i ekslibrisów Pawła Delekty.
W Galerii prezentowane są również prace artystów, których twórczość dokumentuje tradycję kulturową regionu. Dzięki współpracy z Muzeum Historii Katowic, posiadającym największy zbiór grafik Pawła Stellera, Galeria zapre-zentowała drzeworyty tego artysty. Steller, zwany też śląskim Dürerem, pochodził ze Śląska Cieszyńskiego. Był uczniem Władysława Skoczylasa. Zawodowo związany z Górnym Śląskiem, należy do najwybitniejszych twórców polskiej szkoły drzeworytu, podobnie jak pochodzący z Istebnej-Andziołówki Jan Wałach, którego wystawę zorganizowano w Galerii w listopadzie 2012 roku. Pejzaże beskidzkie oraz życie codzienne górali, kameralne portrety i sceny we wnętrzach chat stanowiące bogaty dokument historyczno-etnograficzny zaprezentowano dzięki uprzejmości córki artysty Barbary.
W ramach współpracy z młodszym pokoleniem artystów, czyli absol-wentami bielskiego Liceum Plastycznego, Galeria organizuje wystawy zbiorowe pt. Spotkania, których kuratorem jest Piotr Tomalik. Współpraca z Klubem Inteligencji Katolickiej w Bielsku-Białej zaowocowała z kolei wystawami przygotowanymi przez IPN w Katowicach. W części promocyjnej Galerii pre-zentowano dotychczas dwie ekspozycje: Za Marksem bez Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce Ludowej w latach 1945–1989 oraz Trudne lata – wielkie dni.
Galeria Akademicka ATH działa w strukturze Działu Promocji Uczelni.
Funkcję jej kuratora pełni prof. ATH dr hab. Ernest Zawada. Specjalistą ds. galerii jest mgr Małgorzata Skrzypek.
10 B. Wegner, Elżbieta Kuraj: malarstwo, katalog wystawy, Kielce 2009.
Adres Galerii:
43-309 Bielsko-Biała, ul. Willowa 2 (budynek L, IV piętro) e-mail:galeria@ath.bielsko.pl
www.galeria.ath.bielsko.pl
Eye curator of the gallery – presentation of the exhibition activities of the Academic Gallery ATH
The reality of promotion visual arts in Poland, looked at from the perspective of a not very big city of Bielsko-Biala, might leave an ambivalent impression of cacophonic mosaics of proposals for exhibitions. From one side, there is a clearly isolated trend promoted by curators and critics, and illustrating the complexity of creative attitudes, often pseudo- avant-garde, on the other , commercial galleries promote an aestheticizing art which is performed just to please the nouveau riche customers.
Considering the Academy of Science and Humanities in Bielsko-Biala, Academic Gallery of Art offers in its art exhibitions an "academic" art being a consistent continuation of the Polish and European artistic experiences, recognized as growing out of traditions – the art which is both innovative and stylistically diverse. In times of crisis of the authorities, it gives you an opportunity of having direct contact with work of art and its creator. Its significant characteristic is its specific kind of “quality”, which consists of exporing the works of “masters”, well-known in Poland and abroad. It is a place of confrontation, sometimes of different artistic personalities, expressing itself in a pictorial language of figuration , expression or abstraction.
In the promotional part of the Gallery there are presented works by young artists, mainly coming from the region of Podbeskidzie.
Direct sphere of influence of works stimulates the audience, mostly students of ATH, to intellectual perception of what is visible in terms of its structure, and it deepens the sensual experience related to what they express. Reality discovered in a work of art forces to reflection, causes aesthetic experience and definitely enriches the personality of its viewers.
Key words: art gallery, exhibition, painting, art presentation
1. Wernisaż wystawy prof. Jarosława Modzelewskiego w Galerii Akademickiej ATH. Z archiwum Galerii Akademickiej ATH
2. Wernisaż wystawy prof. Antoniego Cygana w Galerii Akademickiej ATH.
Fot. Małgorzata Skrzypek
ROZDZIAŁ XIV
GAJDOSZOWANIE – ZANIKAJĄCA KULTURA LUDOWA