Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej Akademii Medycznej w Gdańsku ul. Orzeszkowej 18, 80-208 Gdańsk
Kierownik: dr hab. n. med. Barbara Kochańska
1 Zakład Mikrobiologii Jamy Ustnej Akademii Medycznej w Gdańsku ul. Smoluchowskiego 14, 80-214 Gdańsk
Kierownik: dr hab. n. med., prof. AMG Anna Kędzia
Summary
Introduction: The aim of our study was an in vitro evaluation of the susceptibility of 15 strains of microaer-ophilic bacteria isolated from the oral cavity to ozone. The susceptibility of tested strains to ozone treatment was as-sesed under various concentrations of ozone and time of its applications.
Material and methods: Suspensions with a proper amount of cells (106 cFU/mL) of the tested strains were spread onto plates with a proper medium and ozonated. Each strain was treated with gaseous ozone for 10 different periods (3, 6, 9, 10, 15, 20, 30, 40, 50, 60 s) at ten various levels of concentrations (0.5, 0.7, 1.0, 1.4, 1.7, 2.0, 2.4, 2.7, 3.0, 3.4 µg/mL). Totaly 100 marks were made for each strain. Agar plates with inoculated tested strains, which were not treated with ozone, constituted the control of growth. After incu-bation for 48 hours at 37°c in microaerophilic conditions, the results were analyzed using a 5-degree scale, specially prepared for this study. The study was conducted with an ozone delivery system DentOzon (cryoflex Poland). This apparatus, intended for local treatment, delivers gaseous ozone from the air. It enables the control of both concentra-tion and time of ozone applicaconcentra-tion.
Conclusions: The results obtained indicated that micro-aerophilic strains showed differential susceptibility to ozone under evaluated conditions. 47% of the tested strains showed a high susceptibility to ozonation. In the case of the other 53%, the microbicidal effectiveness of ozone was medium
or low, but the total lack of sensitivity to gaseous ozone under the laboratory conditions was not observed in any case of the evaluated microorganisms.
K e y w o r d s: ozone – activity – antimicrobial treatment – microaerophilic bacteria.
Streszczenie
Wstęp: celem pracy była ocena in vitro wrażliwości 15 szczepów bakterii mikroaerofilnych izolowanych z jamy ustnej na działanie ozonu. W badaniach oceniano wraż-liwość każdego szczepu na działanie ozonu, biorąc pod uwagę różne stężenia i różne czasy ozonowania.
Metoda i materiał: Badane szczepy po przygotowaniu zawiesiny zawierającej odpowiednią liczbę komórek (106 cFU/mL) posiewano na płytkę z właściwym podłożem mikrobiologicznym i ozonowano. Kontrolę wzrostu sta-nowiły płytki z posianymi szczepami, które nie były pod-dane działaniu ozonu. Wyniki oceniano po 48-godzinnej inkubacji w temperaturze 37°c w anaerostatach zawiera-jących campy Pak, wg skali przyjętej na potrzeby badań.
Dla każdego szczepu wykonano 100 oznaczeń. Badanie uwzględniało 10 różnych stężeń i 10 czasów ozonowania.
Stężenia ozonu stosowane w badaniach wynosiły: 0,5; 0,7;
1,0; 1,4; 1,7; 2,0; 2,4; 2,7; 3,0 i 3,4 µg/mL. czas przeprowa-dzanych zabiegów wynosił: 3, 6, 9, 10, 15, 20, 30, 40, 50 i 60 s. Do badań użyto aparatu DentOzon firmy cryoflex
WRAŻLIWOśĆ BAKTeRII MIKROAeROFILNYcH IZOLOWANYcH Z JAMY USTNeJ NA DZIAŁANIe OZONU 115 i czasu aplikacji ozonu, które byłyby najbardziej skuteczne w eliminowaniu patogennych mikroaerofilnych pałeczek Gram-ujemnych z miejsca zakażenia.
Materiał i metody
Materiał do badań stanowiło 15 szczepów bakterii mi-kroaerofilnych wyizolowanych z jamy ustnej: Helicobacter pylori (4 szczepy), Actinobacillus actinomycetemcomitans (3), Campylobacter sputorum (2), Campylobacter gracilis (1), Eikenella corrodens (5).
Do badań użyto aparatu DentOzon firmy cryoflex Po-land. Aparat przeznaczony jest do miejscowego stosowa-nia ozonu w stomatologii. generuje on ozon z powietrza i ma możliwość ustawienia parametrów zabiegu pod kątem stężenia ozonu i czasu aplikacji. Ozon doprowadzany jest za pomocą silikonowego rękawa do końcówki o kształcie zbliżonym do kątnicy. Na kątnicę zakładany jest silikonowy kapturek, który dzięki szczelnemu przyleganiu do ozono-wanej powierzchni zapewnia dobrą izolację od otoczenia.
Kapturki silikonowe zastosowane w badaniach miały śred-nicę 1 cm.
Materiał do badań stanowiły drobnoustroje wyizolowane z materiałów pobranych z jamy ustnej, w tym z kanałów korzeniowych oraz patologicznych kieszonek dziąsłowych.
Po aseptycznym pobraniu (sterylne sączki) materiały umieszczano w płynie transportowym (przygotowanym metodą PRAS) i w ciągu 1 godziny dostarczano do labo-ratorium. Materiały w kierunku bakterii mikroaerofilnych posiewano na agar Brucella z dodatkiem 5% odwłóknio-nej krwi baraniej. Inkubację prowadzono w anaerostatach zawierających campy Pak (BBL), w temperaturze 37°c, przez 4–5 dni. Identyfikacji szczepów dokonywano zgodnie z obowiązującymi zasadami (Bergey’s Manual). Materia-ły w kierunku Helicobacter pylori posiewano na podłoże columbia Agar i Pylori Agar. Inkubację przeprowadzono w temperaturze 37°c w anaerostatach zawierających campy Pak (BBL), przez 4–5 dni. Identyfikacji szczepów dokony-wano na podstawie cech morfologicznych i biochemicznych (m.in. na obecność oksydazy, katalazy, ureazy).
Badane szczepy, po przygotowaniu zawiesiny zawierają-cej odpowiednią liczbę komórek bakteryjnych (106 cFU/mL), posiewano na płytkę z właściwym dla danego szczepu pod-łożem mikrobiologicznym i poddawano działaniu ozonu.
Powierzchnię płytki dzielono na 6 stref. Pięć stref na płytce odpowiadało różnym czasom podaży ozonu, 6. strefa sta-nowiła kontrolę wzrostu badanego szczepu. Dla każdego ze szczepów, w celu zbadania wrażliwości na działanie ozonu w zakresie jednego stężenia, przygotowano 10 stref odpowiadających kolejnym czasom zabiegów ozonowania oraz 2 strefy, które stanowiły kontrolę wzrostu badanego szczepu (łącznie 2 płytki). Każda ze stref została podda-na ozonowaniu przez przyłożenie silikonowego kapturka do powierzchni agaru (na czas zgodny z oznaczeniem strefy).
Stężenia ozonu stosowane w badaniach wynosiły: 0,5; 0,7;
Poland, który generuje ozon z powietrza i ma możliwość ustawienia parametrów zabiegu pod kątem stężenia i czasu aplikacji ozonu.
Wnioski: Wyniki wskazują na zróżnicowaną wrażli-wość drobnoustrojów mikroaerofilnych na działanie ozonu w badanych warunkach. 47% badanych szczepów wykazało wysoką wrażliwość na ozonowanie. efektywność przeciw-drobnoustrojowego działania ozonu w przypadku pozosta-łych 53% badanych szczepów była średnia lub niska, jednak żaden ze szczepów nie wykazał całkowitej oporności.
H a s ł a: ozon – działanie – przeciwdrobnoustrojowa te-rapia – drobnoustroje mikroaerofilne.
Wstęp
Bakterie mikroaerofilne wchodzą w skład naturalnej flory jamy ustnej. Izoluje się je ze śliny i płytki nazębnej zdrowych osób [1]. Mikroaerofilne Gram-ujemne pałeczki odgrywają znaczącą rolę w etiologii niektórych schorzeń jamy ustnej. Szczepy Actinobacillus actinomycetemcomi-tans, Eikenella corrodens, Campylobacter spp. wchodzą w skład dominującej flory izolowanej w stanach zapalnych przyzębia. Wytwarzający silne leukotoksyny Actinobacillus actinomycetemcomitans jest ściśle związany z agresywną postacią zapaleń przyzębia [2]. Obecność bakterii mikro-aerofilnych stwierdzono także w kanałach zębów ze zgo-rzelą miazgi i w ziarniniakach okołowierzchołkowych (67% ocenianych zmian okołowierzchołkowych). Wśród izolowanych drobnoustrojów z ziarniniaków były szczepy z gatunku Actinobacillus actinomycetemcomitans, rzadziej Eikenella corrodens i Campylobacter spp. [3].
Poza miejscowym powodowaniem zakażeń, drobno-ustroje mikroaerofilne mogą być przyczyną infekcji ogól-noustrojowych. Potwierdzają to wyniki badań uznające choroby przyzębia, zwłaszcza przebiegające z głębokimi kieszonkami dziąsłowymi, za czynnik ryzyka choroby wieńcowej [4]. Odwrotną zależność zaobserwowano w przy-padku szczepu Helicobacter pylori, który w jamie ustnej izolowany był z miazgi zęba, błony śluzowej i przyzębia.
Głównym miejscem bytowania Helicobacter pylori jest żołądek, jednak u pacjentów z rakiem żołądka izolowano ten sam szczep H. pylori ze zmian nowotworowych w ob-rębie żołądka i współistniejących zmian nowotworowych w jamie ustnej, co wskazywałoby na wtórne infekowanie jamy ustnej [5].
Skuteczność eliminacji patogennych drobnoustrojów z jamy ustnej za pomocą dotychczasowych metod bywa ograniczona i mogą towarzyszyć jej różne efekty uboczne [6]. W leczeniu schorzeń o etiologii bakteryjnej próbuje się wykorzystać silne właściwości utleniające ozonu [7, 8, 9].
W związku z występowaniem zróżnicowanej wrażliwości drobnoustrojów na działanie ozonu i niewielką liczbą pu-blikacji dotyczących skuteczności działania ozonu na bak-terie mikroaerofilne, celowe wydaje się określenie stężenia
116 MAGDALeNA PÓŁJANOWSKA, ANNA KĘDZIA, BARBARA KOcHAŃSKA 1,0; 1,4; 1,7; 2,0; 2,4; 2,7; 3,0 i 3,4 µg/mL. czas
przepro-wadzanych zabiegów wynosił: 3, 6, 9, 10, 15, 20, 30, 40, 50 i 60 s. Łącznie dla każdego szczepu, biorąc pod uwagę 10 różnych stężeń ozonu i 10 różnych czasów ozonowania, wykonano 100 oznaczeń. Wrażliwość szczepów na działanie ozonu oceniano po 48-godzinnej inkubacji w temperaturze 37°c w anaerostatach zawierających campy Pak. Do oceny użyto 5-stopniowej skali ustalonej na potrzeby badań: (0) brak wzrostu kolonii na agarze; (0/+) 1–10 kolonii na agarze;
(+) 10–100 kolonii; (++) liczne kolonie; (+++) niepoliczalne kolonie. Odpowiednio (0) i (0/+) oznaczały wysoką wrażli-wość szczepu na działanie ozonu, (+) średnią wrażliwrażli-wość, (++) niską wrażliwość, a (+++) całkowitą oporność szczepu na działanie ozonu.
Wyniki
Szczepy mikroaerofilne cechowała zróżnicowana wraż-liwość na działanie ozonu w badanych warunkach (tab. 1).
Spośród 15 szczepów, wzrost 3 (20%) został całkowicie zahamowany po zastosowaniu ozonu. W przypadku 2 szcze-pów (Campylobacter gracilis, Eikenella corrodens No. 4)
efekt ten uzyskano przy najwyższych stężeniach ozonu (3,0 lub 3,4 µg/mL) i najdłuższym czasie ozonowania (50, 60 s). Zahamowanie wzrostu 3. ze szczepów (Eikenella corrodens No. 5) obserwowano przy różnych parametrach zastosowanych w badaniach. Widoczna była jednak wyraźna zależność między czasem ozonowania i stężeniem ozonu.
Niższe stężenie ozonu wiązało się z wydłużeniem czasu jego aplikacji dla osiągnięcia tego samego efektu, czyli całkowitego zahamowania wzrostu i odwrotnie: krótszy czas zabiegu wymagał użycia wyższych stężeń ozonu. Wysoką wrażliwość na działanie ozonu wykazało 26,6% (4) badanych szczepów, w tym Helicobacter pylori No. 1, Actinobacil-lus actinomycetemcomitans No. 2 i No. 3, Campylobacter sputorum No. 2. efekt ten uzyskano, stosując najwyższe parametry badania (50, 60 s oraz 3,0; 3,4 µg/mL). średnią wrażliwość wykazały 4 szczepy (Helicobacter pylori No.2, Actinobacillus actinomycetemcomitans No. 1, Campylobac-ter sputorum No. 1, Eikenella corrodens No. 2), a kolejne 4 szczepy (Helicobacter pylori No. 3 i No. 4 oraz Eikenella corrodens No. 1 i No. 3) niską wrażliwość. W zastosowanych warunkach ozonowania żaden z badanych szczepów bakterii mikroaerofilnych nie odznaczał się całkowitą opornością na działanie ozonu.
T a b e l a 1. Zestawienie szczepów bakterii mikroaerofilnych (n = 15) izolowanych z jamy ustnej z uwzględnieniem najbardziej efektywnych parametrów ozonowania
T a b l e 1. The list of microaerophilic bacteria strains (n = 15) isolated from the oral cavity respecting the most effective parameters of ozonation
Bakterie mikroaerofilne (No.) Microaerophilic bacteria (No.)
Najbardziej efektywne parametry ozonowania / The most effective
parameters of ozonation
Wzrost szczepów po aplikacji ozonu growth of strains after
ozone application
Kontrola wzrostu szczepów Control of the growth
of strains czas / time
(s) stężenie / concentration (µg/mL)
Helicobacter pylori No.1 60 3,0 0/+ +++
Helicobacter pylori No.2 60 3,4 + +++
Helicobacter pylori No.3 10
Actinobacillus actinomycetemcomitans No.1 50 1,7 + +++
Actinobacillus actinomycetemcomitans No.2 30
Campylobacter sputorum No.1 50 3,0 + +++
Campylobacter sputorum No.2 50 3,4 0/+ +++
Campylobacter gracilis 50 3,4 0 +++
Eikenella corrodens No.1 40
50 2,4
0,7 ++
++ +++
+++
Eikenella corrodens No.2 60 3,4 + +++
Eikenella corrodens No.3 9 3,4 ++ +++
Eikenella corrodens No.4 50
(0) brak wzrostu kolonii na agarze / lack of growth of colonies on agar plate; (0/+) 1–10 kolonii na agarze / growth of 1–10 colonies on agar; (+) 10–100 kolonii / 10–100 colonies; (++) liczne kolonie / highly numerous colonies; (+++) niepoliczalne kolonie / uncountable amount of colonies
WRAŻLIWOśĆ BAKTeRII MIKROAeROFILNYcH IZOLOWANYcH Z JAMY USTNeJ NA DZIAŁANIe OZONU 117
Dyskusja
Problem skutecznej eliminacji drobnoustrojów uzna-wanych za patogenne w obrębie jamy ustnej stanowi ciągle poważne wyzwanie. Drobnoustroje mogą nie tylko inicjo-wać różne procesy chorobowe, ale także wtórnie wikłać przebieg już trwających, co w efekcie wydłuża i utrudnia postępowanie lecznicze. W związku z tym poszukuje się nowych, skutecznych metod leczenia, które można byłoby wykorzystać w miejscowej terapii.
Możliwość efektywnej eliminacji drobnoustrojów wiąże się obecnie z ozonem. Jego silne właściwości utleniające sprawiają, że uznawany jest za bardzo skuteczny środek niszczący bakterie, wirusy i grzyby [10, 11, 12]. Badania potwierdziły skuteczność ozonu nie tylko w niszczeniu form wegetatywnych, ale i form przetrwalnikowych drobnoustro-jów [12, 13, 14].
Istnieją liczne doniesienia wykazujące różnice w stopniu wrażliwości drobnoustrojów na ozon [10, 12, 15, 16]. Wyniki badań Nagayoshi i wsp. [10] potwierdzające wysoką skutecz-ność przeciwdrobnoustrojowego działania wody ozonowanej (0,5–4 mg/L) na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne izolowane z jamy ustnej, wskazywały równocześnie większą wrażliwość na ozonowanie bakterii Gram-ujemnych niż Gram-dodatnich. Podobną zależność obserwował w swoim doświadczeniu Restaino i wsp. [16]. Badając aktywność działania wody ozonowanej m.in. na 4 szczepy bakterii Gram-dodatnich i 4 szczepy Gram-ujemnych, wykazał wyższą wrażliwość bakterii Gram-ujemnych w porów-naniu z bakteriami Gram-dodatnimi. W związku z tym, że głównym celem ataku ozonu są białka i nienasycone kwasy tłuszczowe błon komórkowych mikroorganizmów, właśnie w różnicach dotyczących struktury błon komór-kowych widzi się przyczynę oporności drobnoustrojów na ozonowanie [11].
Niejednolita wrażliwość drobnoustrojów na ozon, uwarunkowana różnicami w budowie ich ścian, może być dodatkowo modyfikowana przez wiele czynników.
Badania wykazały, że skuteczność przeciwbakteryjnego działania ozonu może zależeć od temperatury, wartości pH i obecności substancji organicznej w otoczeniu komórek [10, 17, 18, 19]. Także forma, w której ozon jest stosowany (postać gazu, wodny roztwór, maść ozonowana) i przede wszystkim jego stężenie oraz czas oddziaływania na ko-mórki bakteryjne, mają istotne znaczenie dla skuteczności działania [8, 20, 21].
Kanały korzeniowe i patologiczne kieszonki dziąsło-we, z których izolowano drobnoustroje mikroaerofilne ze względu na specyfikę wynikającą z ich budowy, stop-nia zaawansowastop-nia zmian, obecności zanieczyszczeń or-ganicznych, stanowią znaczne utrudnienie dla efektywnej eliminacji drobnoustrojów. Próba osiągnięcia właściwego statusu mikrobiologicznego w przebiegu leczenia endo-dontycznego czy periodontologicznego musi uwzględniać dodatkowo fakt, że organizmy patogenne występują tam w formie biofilmu.
Badania Hemsa i wsp. [21] oceniające przydatność ozo-nu jako czynnika przeciwdrobnoustrojowego w leczeniu kanałowym potwierdziły większą skuteczność przeciw-bakteryjnego działania na Enterococcus faecalis w formie planktonowej w porównaniu z biofilmem. Wykazały też wyższą skuteczność ozonu stosowanego w postaci wodnej niż w postaci gazowej na komórki Enterococcus faecalis w postaci biofilmu. Autorzy wynik ten wiążą z obecnością polisacharydowej masy w biofilmie, która stanowi praw-dopodobnie ochronę przed działaniem ozonu.
Podobnie ochronną rolę, potwierdzoną w badaniach Ko-manapalli i Lau [12], odgrywają proteiny wchodzące w skład płynów ustrojowych. Stanowią one dodatkowe punkty wy-chwytywania ozonu, obniżając tym samym skuteczność jego działania. Zaobserwowano, że czas potrzebny do inaktywacji bakteriofagów (bacteriofagi λ) w buforze fosforanowym był 3-krotnie krótszy niż w symulowanych płynach ustrojowych [12]. Słabszy efekt przeciwdrobnoustrojowego działania ozonu był obserwowany także w doświadczeniach Emmerson i wsp.
[22]. Autorzy wykazali, że wirusy wewnątrz komórek lub tkanek były chronione przed inaktywacją przez ozon w stę-żeniach, które były wystarczające dla inaktywacji samych wirusów. Z kolei Burleson i wsp. [23] oraz Arita i wsp. [24]
zaobserwowali wzrost skuteczności działania ozonu na badane mikroorganizmy po skojarzonym zastosowaniu ozonu i ultra-dźwięków. Wynik ten autorzy wiążą z rozbijaniem cząsteczek materii organicznej i konglomeratów bakterii pod wpływem ultradźwięków, co ułatwia dostęp cząsteczkom ozonu.
Uzyskane wyniki badań oraz dane z piśmiennictwa potwierdzają potrzebę dostosowania parametrów zabiegu do indywidualnej wrażliwości patogenów izolowanych w przebiegu schorzeń leczonych metodą ozonoterapii. Przy ustalaniu parametrów zabiegu należy też brać pod uwagę ewentualny wpływ innych wspomnianych w pracy czyn-ników modulujących przeciwbakteryjne działanie ozonu w celu zapewnienia maksymalnej skuteczności jego działa-nia. Nie można przy tym zapominać, że dawka ozonu i czas jego stosowania nie mogą być zwiększane bez ograniczeń w warunkach in vivo ze względu na możliwość uszkodzeń sąsiadujących tkanek [25].
Wnioski
Badane drobnoustroje mikroaerofilne wykazały zróżnicowaną wrażliwość na działanie ozonu. Wysoką wrażliwość wykazały szczepy z rodzaju Actinobacillus i Campylobacter.
Piśmiennictwo
Słotwińska S.M.
1. : Występowanie Porphyromonas gingivalis i Acti-nobacillus actinomycetemcomitans w patologicznych kieszonkach dziąsłowych a odporność komórkowa u osób z zapaleniem przyzębia.
czas. Stomatol. 1996, 49, 1, 13–20.
118 MAGDALeNA PÓŁJANOWSKA, ANNA KĘDZIA, BARBARA KOcHAŃSKA Dzink J.L., Tanner A.C.R., Haffajee A.D., Socransky S.
2. : Gram negative
species associated with active destructive periodontal lesions. J. clin.
Periodontol. 1998, 15, 5, 316–323.
Zedler E., Kędzia A., Zedler A., Bogusławska-Kapała A., Kochańska B.
3. :
częstość izolowanych bakterii mikroaerofilnych z ziarniniaków okołowierzchołkowych zęba. Ann. Acad. Med. Gedan. 2006, 36, 233–239.
Marzec-Koronczewska Z., Płońska E., Kaczmarek A.
4. : Przewlekłe
infekcje zębopochodne jako czynnik ryzyka chorób układu sercowo--naczyniowego. czas. Stomatol. 2001, 54, 249–253.
Wyganowska-Swiątkowska M.
5. : Helicobacter pylori w środowisku
jamy ustnej – przegląd piśmiennictwa. czas. Stomatol. 2006, 59, 4, 219–290.
Starzycki P.
6. : Działania uboczne leków stosowanych w stomatologii.
Mag. Stom. 2004, 1, 72–74.
Morawiec T., Wiesner M., Kowol I., Kostecka K., Lorencka M., Ko-7.
szowska R.: Zastosowanie ozonu w leczeniu utrudnionego gojenia ran poekstrakcyjnych oraz niektórych zmian chorobowych błony śluzowej jamy ustnej. Mag. Stom. 2006, 5, 20–24.
Ilewicz L., Kaczmarzyk A., Krynicki M.
8. : Zastosowanie ozonoterapii
w leczeniu niektórych schorzeń stomatologicznych. Mag. Stom. 1997, 7, 8, 13–15.
Wojtkowska-Wośko M.
9. : Praktyczne zastosowanie ozonu w stomatologii.
Mag. Stom. 2004, 6, 35–37.
Nagayoshi M., Fukuizumi T., Kitamura C., Yano J., Terashita M., 10. Nishihara T.: efficacy of ozone on survival and permeability of oral
microorganisms. Oral. Microbiol. Immunol. 2004, 19, 240–246.
Komanapalli I.R., Lau B.H.S.
11. : Ozone induced damage of escherichia
coli K-12. Appl. Microbiol. Biotechnol. 1996, 46, 610–614.
Komanapalli I.R., Lau B.H.S.
12. : Inactivation of bacterophage λ, escheri-chia coli, and Candida albicans by ozone. Appl. Microbiol. Biotechnol.
1998, 49, 766–769.
Young S.B., Setlow P.
13. : Mechanisms of Bacillus subtilis spore resis-tance to and killing by aqueosus ozone. J. Appl. Microbiol. 2004, 96, 1133–1142.
Ishizaki K., Shinriki N., Matsuyama H.
14. : Inactivation of Bacillus spores
by gaseous ozone. J. Appl. Microbiol. 1986, 60, 67–72.
Dyas A., Boughton B.J., Das B.C.
15. : Ozone killing action against
bacte-rial and fungal species; microbiological testing of a domestic ozone generator. J. Clin. Pathol. 1983, 36, 1102.
Restaino L., Frampton E.W., Hemphill J.B., Palnikar P.
16. : efficacy of
ozonated water against various food-related microorganisms. Appl.
environ. Microbiol. 1995, 61, 9, 3471.
Oemcke D., Van Leeuven J.
17. : Seawater ozonation of Bacillus subtilis spores: implications for the use of ozone in ballast water treatment.
Ozone Sci. eng. 2004, 26, 389–401.
Kim G., Yousef A., Dave S.
18. : Application of ozone for enhancing the
microbiological safety and quality of foods: a review. J. Food Prot.
1999, 62, 9, 1071–1085.
Wilson M.
19. : Susceptibility of oral bacterial biofilms to antimicrobial agents. J. Med. Microbiol. 1996, 44, 79–87.
Unal R., Kim J., Yousef A.E.
20. : Inactivation of escherichia coli O157:H7, Listeria monocytogenes and Lactobacillus leichmannii by combinations of ozone and pulse electric field. J. Food Prot. 2001, 64, 6, 777–782.
Hems R.S., Gulabivala K., Ng Y.-L., Ready D., Spratt D.A.
21. : An in
vitro evaluation of the ability of ozone to kill a strain of enterococcus faecalis. Int. endod. J. 2005, 38, 22–29.
Emmerson M.A., Sproul O.J., Buck Ch.E.
22. : Ozone inactivation of
cell-associated viruses. Appl. environ. Microbiol. 1982, 43, 3, 603–608.
Burleson G.R., Murray T.M., Pollard M.
23. : Inactivation of viruses and
bacteria by ozone, with and without sonication. Appl. Microbiol. 1975, 3, 340–344.
Arita M., Nagayoshi M., Fukuizumi T., Okinaga T., Masumi S., Morika-24.
wa M., Kakinoki Y., Nishihara T.: Microbicidal efficacy of ozonated water against Candida albicans adhering to acrylic plates. Oral. Microbiol.
Immunol. 2005, 20, 206–210.
Murrell G.A.C., Francis M.J.O., Bromley L.
25. : Modulation of
fibro-blast proliferation by oxygen free radicals. Biochem. J. 1990, 265, 659–665.
Komentarz
Ozonoterapia, znana od dawna, znalazła w ciągu ostat-nich lat poczesne miejsce w stomatologii. Flora bakteryjna jamy ustnej wykazuje zróżnicowaną wrażliwość na działanie ozonu. Autorzy pracy poddali ocenie wrażliwość 15 szcze-pów bakterii mikroaerofilnych izolowanych z jamy ustnej na działanie ozonu. Wnioski z badań sugerują konieczność dalszych poszukiwań optymalnych parametrów ozonoterapii w leczeniu schorzeń stomatologicznych. Praca niezwykle staranna, o wysokich walorach naukowych.
prof. dr hab. n. med. Grażyna Wilk
A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2007, 53, SUPPL. 3, 119–124
LESŁAW JACEK PYPEĆ