5. Charakterystyka powiatu m. Tarnobrzeg
5.3. Otoczenie systemu edukacji
Placówki edukacyjne współpracują z innymi placówkami oświatowymi (np. poradniami psycho-logiczno-pedagogicznymi, ośrodkami wychowawczymi), są także wspierane przez organizacje pozarządowe (art. 2a ust. 1 ustawy o oświacie), z którymi władze samorządowe powinny współ-pracować (ibidem, art. 2a ust. 2). Prowadzone przez JST szkoły i przedszkola mogą współwspół-pracować także z szeregiem innych podmiotów, np. uczelniami wyższymi, instytucjami kulturalnymi, mediami, przedsiębiorstwami, partnerami zagranicznymi, klubami sportowymi, czy też organami porządku publicznego11. Poniżej przedstawiono najważniejsze podmioty działające w otoczeniu systemu edukacji na terenie Tarnobrzega.
W 2012 roku podmioty z otoczenia systemu edukacji prowadziły 40 placówek edukacyjnych różnego szczebla. Ich oferta skierowana była przede wszystkim dla dorosłych (m.in. zespoły szkół ponadgimnazjalnych, technika uzupełniające, policealne szkoły i studium zawodowe), ale obejmowała również najmłodsze dzieci (przedszkola). W Tarnobrzegu działała także jedna niepubliczna szkoła wyższa: Wyższa Szkoła Handlowa w Kielcach im. B. Markowskiego Wydział Zamiejscowy w Tarnobrzegu.
W 2012 roku funkcjonowały na terenie miasta następujące placówki specjalistyczne oraz or-gany ponadlokalnego systemu oświaty: Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Ośrodek rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczy, Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli Od-dział w Tarnobrzegu, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Centrum Kształ-cenia Ustawicznego oraz Centrum KształKształ-cenia Praktycznego, Biblioteka pedagogiczna oraz Kuratorium Oświaty Oddział w Tarnobrzegu.
W obszarze infrastruktury kulturalnej na terenie miasta działał Tarnobrzeski Dom Kultury, Mu-zeum Historyczne, MuMu-zeum Polskiego Przemysłu Siarkowego. Lokalne imprezy kulturalne or-ganizowała także Miejska Biblioteka Publiczna.
Dostęp do zbiorów w bibliotekach publicznych był w Tarnobrzegu dogodniejszy niż średnio w miastach na prawach powiatu, gdzie większa liczba mieszkańców przypada na jedną bibliotekę. W Tarnobrzegu istniała dość dobrze rozwinięta infrastruktura sportowa – funkcjonował m.in.
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. W ramach dostępnej infrastruktury można wymienić rów-nież stadion miejski, halę widowiskowo-sportową, pływalnię krytą czy park rekreacyjny Nado-le. Podejmowaniu aktywności i wypoczynkowi służyło Jezioro Tarnobrzeskie.
Na terenie miasta funkcjonowało także wiele stowarzyszeń pozarządowych i religijnych. Istotną funkcję z perspektywy rozwoju lokalnego pełni Tarnobrzeska Agencja Rozwoju
Regio-nalnego S.A. zarządzająca Tarnobrzeskim Parkiem Przemysłowo-Technologicznym, ale przede wszystkim podejmująca i realizująca liczne projekty społeczno-gospodarcze (w tym związane z różnymi formami edukacji i wsparcia). TARR S.A. nie jest co prawda instytucją bezpośred-nio związaną z systemem oświaty, jednakże niemal wszystkie realizowane przez tę instytucję 11 Hernik i in., Współpraca szkół z podmiotami zewnętrznymi, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2012.
projekty zawierają komponent edukacyjny i są to najczęściej szkolenia pozwalające nabywać konkretne kompetencje oraz uprawnienia umożliwiające zdobycie pracy lub uruchomienie działalności gospodarczej. Ponadto TARR S.A. poprzez prowadzony przez siebie Regionalny Ośrodek EFS świadczy usługi szkoleniowe i doradcze, w ramach których dominującą grupę benefi cjentów stanowią nauczyciele.
Biorąc pod uwagę szerszą perspektywę otoczenia systemu oświaty, należy również podkreślić znaczącą rolę dużego międzynarodowego przedsiębiorstwa NSG Pilkington Automotive Po-land. Przedsiębiorstwo to jest potencjalnym pracodawcą dla absolwentów szkół zawodowych oraz uczestników różnego rodzaju szkoleń zawodowych. NSG Pilkington w bezpośrednim są-siedztwie granic miasta zrealizowało przedsięwzięcie uznawane w rankingu Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIZ) za największą inwestycję w Polsce w roku 2011, stwarzając kilkaset nowych miejsc pracy, głównie dla mieszkańców Tarnobrzega. Kolejne duże projekty inwestycyjne tego przedsiębiorstwa są aktualnie w fazie realizacji i prawdopodobnie w najbliższym czasie będą jeszcze bardziej ujawniać swój wpływ na lokalny rynek potrzeb, którym będzie musiał sprostać lokalny system edukacji, w tym kształcenia zawodowego.
5.4. Podsumowanie
Tarnobrzeg to średniej wielkości miasto, którego gospodarka jako głównego ośrodka Tarnobrze-skiego Okręgu Siarkowego w latach 1957–1999 była w znacznej mierze oparta na górnictwie i przetwórstwie siarki. Wskutek przemian gospodarczych i zmian technologicznych nastąpiła likwidacja większości państwowych zakładów przemysłowych działających na terenie miasta. Konsekwencją upadku wielkiego przemysłu były problemy społeczne – spadek zaludnienia oraz wysokie bezrobocie, które z czasem nabrało strukturalnego charakteru. Skutki tych zmian były też widoczne w fi nansach samorządu miasta. Od 2006 roku prawie w każdym roku dochody per capita Tarnobrzega były niższe niż średnie dochody miast na prawach powiatu, natomiast uzależ-nienie od subwencji i dotacji wyższe.
W latach 2002–2012 miasto dość wyraźnie się wyludniło, a średnia wieku jego mieszkańców wzrosła. Sytuacja na lokalnym rynku pracy była dość trudna. Przeciętna płaca w Tarnobrzegu plasowała się wyraźnie poniżej średniej krajowej, zaś odsetek gospodarstw objętych pomocą społeczną utrzymywał się na relatywnie wysokim poziomie. W roku 2012 odnotowano w Tarno-brzegu stosunkowo wysoki poziom bezrobocia. Struktura zarejestrowanych w mieście osób bez-robotnych była niekorzystna – ze znacznym udziałem ludzi młodych, a także osób długotrwale bezrobotnych. Biorąc pod uwagę niezbyt wysoką przedsiębiorczość mieszkańców miasta, wydaje się, że – mimo istnienia specjalnej strefy ekonomicznej – działania zmierzające do aktywizacji za-wodowej ludności będą w znacznej mierze obciążać lokalny samorząd. Niski status ekonomiczny
W latach 2006–2012 w Tarnobrzegu bardzo wyraźnie spadła liczba uczniów, szczególnie w gim-nazjach i zasadniczych szkołach zawodowych. Jednak ani sieć placówek, ani liczba zatrudnionych nauczycieli nie były dostosowywane proporcjonalnie do spadającej liczby uczniów. W konse-kwencji wydatki na funkcjonowanie systemu w przeliczeniu na jednego ucznia wyraźnie wzrosły. W porównaniu do innych miast na prawach powiatu subwencje oświatowe stanowiły w 2012 roku wyraźnie większą część dochodów całkowitych Tarnobrzega. Oznacza to, że obszar oświaty stanowił w roku 2012 najważniejszą kategorię zarówno wpływów, jak i wydatków samorządu. Największą część wydatków na oświatę stanowiły wydatki na wynagrodzenia, zaś stosunkowo niewielki udział przypadał na inwestycje. Ponieważ w latach 2009–2012 miasto kończyło każdy rok fi nansowy dość znacznym defi cytem, koszty związane z jego obsługą mogą w przyszłości przełożyć się na mniejszą zdolność fi nansowania przez samorząd inwestycji, w tym inwestycji w obszarze oświaty.
Oprócz problemów fi nansowych wyzwaniem dla władz miasta są problemy społeczne – zmiany demografi czne (spadek liczby dzieci i młodzieży oraz odpływ ludności), jak też wysokie bezrobocie i niezbyt wysoki poziom zamożności mieszkańców. Problem bezrobocia i statusu ekonomicznego ludności jest nie tylko ważnym problemem społecznym, obciążeniem fi nansowym JST, ale rów-nież bardzo ważnym problemem w kontekście edukacji. Zjawiska bezrobocia i związanego z nim ubóstwa wpływają bowiem na zasoby kulturowe gospodarstw, co przekładać się może na wybory edukacyjne. Z drugiej strony wysokie bezrobocie wśród młodych mieszkańców Tarnobrzega może sugerować, że system oświatowy nie pomaga im w odnalezieniu się na rynku pracy (np. poprzez tworzenie kierunków dających kwalifi kacje w zawodach, w których lokalni pracodawcy najczę-ściej poszukują pracowników, czy też efektywne doradztwo zawodowe). Istotnym problemem dla władz miasta w realizacji polityki oświatowej są także dość wysokie koszty funkcjonowania systemu edukacyjnego. W kolejnych latach wyzwaniem dla samorządu będzie dostosowywanie działającego na terenie miasta systemu edukacji do zmniejszającej się liczby dzieci i młodzieży.
Wyniki edukacyjne uczniów z Tarnobrzega kształtują się powyżej średniej krajowej – zarówno w przypadku sprawdzianu szóstoklasisty, jak i egzaminu gimnazjalnego w części humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej. Wskaźniki Edukacyjnej Wartości Dodanej pokazują, iż tarnobrzeskie gimnazja pracują z porównywalną, ponadprzeciętną efektywnością, jeżeli chodzi o wyniki części humanistycznej. W przypadku analizy wyników części matematyczno-przyrodniczej uwidocznił się wyraźny podział na dwie grupy gimnazjów – pierwsza to szkoły o niezłych wynikach (nieco powy-żej lub blisko średniej ogólnopolskiej) pracujące z przeciętną efektywnością, drugą grupę stanowią dwa niewielkie gimnazja, które nie tylko osiągają wysokie wyniki egzaminacyjne w części przyrod-niczo-humanistycznej, ale również pracują z ponadprzeciętną efektywnością. W przypadku szkół ponadgimnazjalnych widoczne jest duże zróżnicowanie wyników i efektywności, jednakże więk-szość osiąga ponadprzeciętne wyniki i pracuje z przynajmniej przeciętną efektywnością.