• Nie Znaleziono Wyników

Rozdział 3. Przedsiębiorstwa międzynarodowe a „nowa gospodarka”

3.3. Rola „nowej gospodarki” we współczesnym przedsiębiorstwie międzynarodowym

3.3.2. Otoczenie zewnętrzne przedsiębiorstwa

R.W. Griffin [1996, s. 103] uważa, że do otoczenia zewnętrznego należy „wszystko to, co jest na zewnątrz organizacji i może na nią wpływać”. G. Gierszewska i M. Romanowska [2003, s. 34] dzielą otoczenie na: makrootoczenie i otoczenie konkurencyjne. Makrootoczenie można zdefiniować jako warunki funkcjonowania przedsiębiorstwa, które wynikają z faktu, iż firma obecna jest w danym państwie, regionie, strefie klimatycznej oraz w określonym układzie systemowym, prawnym, politycznym itp. Jak zauważają

126

autorki, makrootoczenie w ostatnich 15-20 latach naznaczone zostało dużą dynamiką zmian. Należą do nich m. in.:

- postępująca integracja państw w gospodarce światowej78;

- zastąpienie krajowych walut 20 państw wspólną walutą i powstanie Unii Gospodarczo-Walutowej w Europie79;

- narastanie globalnych nierównowag80;

- wzrost znaczenia Chin na arenie międzynarodowej81;

- niestabilność cen ropy naftowej (w tym rekordowe wzrosty);

- zwiększanie antagonizmów społecznych szczególnie o podłożu religijno-kulturowym82; - konflikty zbrojne83;

- światowe kryzysy gospodarcze84; - katastrofy naturalne85;

- dynamizacja postępu technologicznego;

- liberalizacja przepływów kapitałowych i handlu86.

78

Na przykładzie Unii Europejskiej zauważyć można kierunek zmian. W latach 1992-2012 doszło do trzech rozszerzeń w wyniku, których przyjętych zostało 15 nowych państw (1995 r. - Austria, Finlandia, Szwecja, 2004 r.- Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta, Cypr, Litwa, Łotwa, Estonia, 2007 r. - Bułgaria, Rumunia). Innym ważnym ugrupowaniem integracyjnym jest powstałe w 1994 r. Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA).

79 Obecnie 23 państwa uznają euro za swoją walutę. Oprócz 20 państw (Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Monako, Niemcy, Portugalia, San Marino, Słowacja, Słowenia, Watykan, Włochy), które spełniły kryteria konwergencji i formalnie stały się członkami strefy euro, wspólną europejską walutą posługują się również: Andora, Kosowo i Czarnogóra. W przypadku tych trzech państw dokonana została tzw. „jednostronna euroizacja”.

80 Jako przyczynę globalnych nierównowag ekonomiści najczęściej przytaczają deficyt na rachunku obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych, głównie w handlu z Chinami. Konsekwencją są zgromadzone przez chińskie władze monetarne ogromne ilości rezerw walutowych w USD. Szerzej o problemie globalnych nierównowag patrz: Rybiński [2007, s.186-220].

81

Gospodarka chińska, po reformach Xiaopinga w 1978 r. (m. in. liberalizacja napływu kapitału i intensyfikacja eksportu), osiągnęła w 2009 roku status największego eksportera na świecie. Całkowita wartość eksportu China w 2009 r. wyniosła 1202 mld USD (9,6% udział w globalnym eksporcie). Należy jednak pamiętać, że wartość ta spadła o 16% w porównaniu z rokiem 2008 z powodu światowego kryzysu finansowego [WTO 2010, s. 30].

82

Szczególnym wyrazem były ataki terrorystyczne na: World Trade Center (1993, 2001), moskiewski teatr na Dubrowce (2002), pociągi w Madrycie (2004), autobusy w Londynie (2005).

83 M. in. w: Bośni i Hercegowinie, Czeczenii, Rwandzie, Afganistanie, Iraku, Gruzji.

84 Do najważniejszych należą: azjatycki kryzys finansowy (1997), kryzys na rynku przedsiębiorstw związanych z „nową gospodarką” (2000) oraz światowy kryzys finansowy (2008).

85 M. in. huragany: Katrina (2005) i Sandy (2012) w Stanach Zjednoczonych, tsunami w Azji Południowo-Wschodniej (2004) i Japonii (2011), trzęsienia ziemi na Haiti (2010).

86

W tym m.in.: powstanie w 1995 r. Światowej Organizacji Handlu (WTO) w miejsce Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), zakończenie Rundy Urugwajskiej i rozpoczęcie Rundy Katarskiej (od 2001 r. runda niezakończona).

127

Ponieważ „nowa gospodarka” ma wysoki potencjał do globalizacji wymienione czynniki stanowią istotny element ją kształtujący.

Drugi typ otoczenia to otoczenie konkurencyjne, którymi są przedsiębiorstwa posiadające z danym podmiotem powiązania kooperacyjne lub konkurencyjne. Najważniejsze z nich to: nabywcy, dostawcy, obecni i przyszli konkurenci [Gierszewska i Romanowska, 2003, s. 35].

Otoczenie wpływa na przedsiębiorstwo w zależności od udziału firmy na rynku, jej pozycji konkurencyjnej (wynikającej z poziomu zaawansowania procesu produkcyjnego,

stylu zarządzania lub jakości dóbr) oraz sytuacji majątkowej

i finansowej [Żurek 2003, s. 258]. Według G. Yipa [2004, s. 78] globalizacja i Internet mają obecnie największy wpływ na przedsiębiorstwo. Należy zauważyć, że w „nowej gospodarce” te dwa oparte na sieci elementy są kluczowymi ogniwami. Zależność między Internetem a potencjałem do globalizacji przedstawiono na rysunku 39.

Rysunek 39. Wpływ Internetu na potencjał globalizacyjny sektora

Siła czynników globalizacji

Źródło: Yip [2004, s. 79]

Z analizy rysunku 39 wynika, że dzięki wykorzystaniu narzędzi internetowych przedsiębiorstwo jest w stanie w szerszym zakresie uczestniczyć w procesie globalizacji i osiągać z tego tytułu korzyści.

Wszechobecny wpływ globalizacji wywiera zasadniczy wpływ na przedsiębiorstwa, co więcej podmioty uczestniczące w tym procesie są jej aktywnymi jednostkami. W „nowej gospodarce”, opartej na przesyle informacji, dawne problemy

P

otenc

jał globaliza

cyjny

se

ktora korzystania Efekt

128

geograficzne związane z odległością ulegają zmniejszeniu87

. Ponadto przedsiębiorstwa intensywnie lokują swoje filie i oddziały za granicą. Proces ten szczególnie przybrał na sile w latach 80. XX wieku. Mierzenie umiędzynarodowienia przedsiębiorstw można dokonać m. in. według takich kryteriów jak [Rymarczyk 2012, s. 235]:

- liczba zagranicznych filii oraz ich rozmiary;

- liczba państw, w których prowadzona jest działalność gospodarcza; - wartość zagranicznych aktywów do całkowitej wartości aktywów;

- stosunek przychodów generowanych na rynkach zagranicznych do całkowitych przychodów;

- stosunek zysków zagranicznych do całkowitych zysków;

- udział działalności B+R podejmowanej za granicą w jej całkowitej wartości;

Alternatywny sposób pomiaru internacjonalizacji może być dokonany za pomocą poniższych mierników:

- wskaźnik sieciowej dyfuzji korporacji (stosunek liczby krajów, w których dany podmiot jest obecny do liczby państw, do których skierowane zostały bezpośrednie inwestycje zagraniczne w danym roku; od pierwszej i od drugiej wielkości odejmowany jest kraj, który stanowi siedzibę centrali przedsiębiorstwa);

- indeks internacjonalizacji (stosunek liczby filii zagranicznych do liczby wszystkich filii przedsiębiorstwa);

- indeks transnacjonalizacji (średnia ważona z trzech relacji: zagranicznych przychodów do całkowitych przychodów, aktywów zagranicznych do całkowitych aktywów i zatrudnienia zagranicą do całkowitego zatrudnienia).

Wpływ „nowej gospodarki” na otoczenie przejawia się również w rosnącej zmienności i niepewności działań rynkowych, co wynikać może ze świadomych działań administracyjnych podejmowanych przez państwo, bądź jest skutkiem zachowań strategicznych podmiotów konkurencyjnych. Ponadto czynnikiem dynamizującym otoczenie jest postęp technologiczny i preferencje konsumentów. J. Butra [1999, s. 132] nazywa takie otoczenie burzliwym. Zjawisko zmienności otoczenia eksponuje również J. Penc [1994, s. 54], który stwierdza: „Zmieniające się otoczenie w mniejszym lub większym stopniu oddziałuje na każde przedsiębiorstwo i wymusza powstawanie nowych wzorców funkjconowania (...)”. W tabeli 27 pokazano podstawowe typy otoczenia

87

Czas i przetrzeń ulegają „kurczeniu się”, a dynamiczny proces innowacyjny powoduje, że niegdyś odległe od siebie rejony „przybliżają się do siebie” [Zajączkowska-Jakimiak 2002, s. 85-86].

129

w zależności od stopnia jego zmienności (w tym otoczenie burzliwe, utożsamiane z otoczeniem charakterystycznym dla „nowej gospodarki”).

Tabela 27. Typy otoczenia konkurencyjnego

Otoczenie stałe Otoczenie zmienne Otoczenie burzliwe

Wyroby i usługi nie ulegają częstym zmianom;

Występuje stały zbiór konkurentów i klientów, z nielicznymi nowo przybywającymi i ubywającymi; Konsekwentna polityka władz państwowych, dotycząca regulacji prawnych i podatków;

Brak nowości technicznych w konkurencyjnych dziedzinach;

Poprawność stosunków między kierownictwem a pracownikami;

Stabilne warunki społeczne i polityczne

Wyroby lub usługi ulegają umiarkowanym zmianom; Występuje względnie stały

zbiór większych konkurentów;

Regulacje państwowe zmierzają w możliwym do przewidzenia kierunku (na ogół w stronę ścisłej kontroli);

Występują umiarkowane oraz stopniowe innowacje techniczne;

Występują ewolucyjne tendencje w stosunkach pracodawców z robotnikami, w dziedzinie polityki i spraw społecznych.

Występują ciągłe zmiany wyrobów i usług;

Występuje stale zmieniający się układ konkurentów oraz wkraczanie na rynek dużych przedsiębiorstw;

Występują nieprzewidywalne działania władz państwowych, stanowiące odbicie politycznych interakcji między społeczeństwem i różnymi grupami promującymi ochronę konsumentów, ochronę środowiska i prawa obywatelskie;

Pojawiają się zasadnicze innowacje techniczne obejmujące wprowadzenie radykalnie zmienionych technologii;

Występują gwałtowne zmiany wartości i zachowań dużych grup obywateli

Firmy działające w takim otoczeniu rutynizują swoją działalność, wprowadzając sformalizowane i scentralizowane struktury.

Firmy funkcjonujące w takim otoczeniu będą prawdopodobnie w dość dużym stopniu sformalizowane i będą miały scentralizowany system decyzji.

Otoczenie to wymaga zdecentralizowanej struktury, elastycznego systemu łączności oraz struktury, która szybko potrafi dostosować się do nowych warunków

Źródło: Butra [1999, s. 132-133]

W „nowej gospodarce” charakterystycznym procesem jest wzajemne przenikanie się konkurentów wraz z ich ofertą produktowo-usługową z różnych branż. Skutkiem jest zacieranie się granic między branżami. Zjawisko to dotyczy zarówno przedsiębiorstw

130

z tradycyjnych branż, jak i z branż związanych z „nową gospodarką” i określane jest mianem business migration. W tabeli 28 przedstawiono przykłady firm, które zdecydowały się na rozwój swojej działalności poza rynek macierzysty.

Tabela 28. Angażowanie się przedsiębiorstw w działalność usługową na bazie koncepcji business migration

Firma Tradycyjna branża (rynek) Nowe usługi

Tchibo Rynek kawy Handel tekstyliami

British Petroleum Stacje benzynowe Sprzedaż lekarstw bez recepty Home Depot Artykuły dla majsterkowiczów Przebudowa i odnawianie domów

Sony Przemysł elektroniczny Usługi finansowe, w tym

ubezpieczeniowe

Lufthansa Przewoźnik lotniczy Usługi kulinarne oraz

informacyjne

Volkswagen Przemysł motoryzacyjny Usługi finansowe, w tym leasingowe

Źródło: Tubielewicz [2004, s. 49]

Jedną z cech współczesnej gospodarki jest rozszerzanie oferty produktowej i usługowej poza główny obszar działalności, bądź poza własną branżą. W „nowej gospodarce” dochodzi do zjawiska scalania branż, co jest szczególnie silnie zauważalne w branży ICT. Poza tym, wiele rynków bazujących na ICT skłania się ku strukturze monopolistycznej, co wynika z faktu występowania korzyści skali, zewnętrznych efektów sieci i dodatniego sprzężenia zwrotnego [Goban-Klas 2005, s. 114].