Zakład Toksykologii Klinicznej i Sądowej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie al. Powstańców Wlkp. 72, 70 -111 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Krzysztof Borowiak
1 Zakład Medycyny Sądowej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie al. Powstańców Wlkp. 72, 70 -111 Szczecin
Kierownik: dr hab. n. med., prof. PUM Mirosław Parafiniuk
2 Poradnia dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych, Centrum Psychiatryczne ul. Żołnierska 55, 71 -210 Szczecin
Kierownik: dr n. med. Karolina Korwin -Piotrowska
Summary
Introduction: For last several years popularity of sub-stances which improve concentration or/and cause hallucina-tions has considerably increased. There is a conviction that most frequent addictions among teenagers are cigarettes, alcohol or drugs of abuse. A very dangerous phenomenon has been ignored, becoming more common among scholars and students – usage of medicines available without doc-tor’s prescription (over the counter drugs – OTC). Popu-larity and fame of these specifics comes from side effects observed especially when overdosed.
Material and methods: In years 2007–2012 in Clinical Toxicology Laboratory of Medical Pomeranian University 4304 toxicological analyses was conducted with specified direction on drugs analysis (39% of all analyses made in that period). In some cases, especially of young people, a doctor ordering the analysis pointed as possible cause of intoxica-tion “recreaintoxica-tional usage” of OTC drugs. Those suspicions were confirmed by toxicological examinations.
Conclusions: It seems that dominating character feature of people who abuse psychoactive substances is emotional immaturity. Maturation process can be impaired or com-pletely inhibited by abusing psychoactive substances. This is even more complicated when some specific intra -psychical
processes are considered which enhance immaturity of per-son’s personality – so called defense mechanisms.
K e y w o r d s: over the counter drugs – side effects – per-sonality disorders.
Streszczenie
Wstęp: Ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost popu-larności preparatów poprawiających zdolność koncentracji, wywołujących często halucynacje. Panuje pogląd, iż
naj-częstsze nałogi młodych ludzi to palenie papierosów, picie alkoholu czy zażywanie narkotyków. Ignorowane do tej pory było groźne zjawisko, coraz bardziej powszechne wśród uczniów, a mianowicie stosowanie leków, które są dostępne w aptece bez recepty (over the counter drugs – OTC), a cieszą się popularnością z uwagi na efekty wywoływane po zaży-ciu dawki znacznie wyższej niż terapeutyczna.
Materiał i metody: W latach 2007–2012 w Pracowni Toksykologii Klinicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie (PUM) przeprowadzono 4303 analizy toksykologiczne w kierunku leków, co stanowiło 39% wszystkich badań przeprowadzonych w tym okresie.
W części przypadków lekarz kierujący jako podejrzenie
zatrucia zwłaszcza u młodych osób wskazywał na okazjo-nalne zażycie określane w skierowaniu jako „zażycie rekre-acyjne” leków dostępnych bez recepty, co zostało potwier-dzone badaniami toksykologicznymi.
Wnioski: Wydaje się, że dominującym rysem osób się-gających po substancje psychoaktywne jest niedojrzałość emocjonalna. Przyjmowanie środków psychoaktywnych zaburza, a nawet może całkowicie uniemożliwiać proces dojrzewania. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt istnie-nia pewnych procesów intrapsychicznych wspierających niedojrzałość osobowości, czyli mechanizmów obronnych.
H a s ł a: leki bez recepty – efekty uboczne – zaburzenia osobowości.
Wstęp
Panuje pogląd, iż najczęstsze nałogi młodych ludzi to palenie papierosów, picie alkoholu i zażywanie narko-tyków. Ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost popularności preparatów poprawiających zdolność koncentracji, wywo-łujących często halucynacje. Ignorowane do tej pory było zjawisko coraz bardziej powszechnego wśród uczniów oka-zjonalnego przyjmowania leków, które są dostępne w aptece bez recepty, a cieszą się popularnością z uwagi na efekty pojawiające się po zażyciu dawki znacznie wyższej niż terapeutyczna. Zachodzące zmiany kulturowe, społeczne i behawioralne w społeczeństwie ilustrują dane statystyczne uzyskane w latach 2007–2012, dotyczące hospitalizacji dzieci i młodzieży z powodu przedawkowania alkoholu, narkotyków i leków dostępnych w odręcznej sprzedaży, które wskazują dla województwa zachodniopomorskiego przewagę przypadków intoksykacji dziewcząt w stosunku do grupy chłopców (w przedziale wiekowym 13.–18. r.ż.
aż 65% badań zlecano u dziewczynek).
Młodzież wymienia się swoimi doświadczeniami za pośrednictwem stron internetowych: „Nadchodzi wieczór, nie mamy już nic do ćpania!, na szczęście istnieją apteki całodobowe, tylko w co się zaopatrzyć? Acatar jest drogi…
i jeszcze tyle roboty z nim. Kupujemy Acodin, stary dobry dekstrometorfan wychodzi najekonomiczniej” [1].
Wpisując do przeglądarki internetowej hasło: odlot bez recepty, można odnaleźć liczne informacje, jak zażywać dany lek, aby uzyskać pożądany efekt odurzania lub jak w prosty, domowy sposób pozyskać substancje odurzające z leków.
Przeglądając strony i fora internetowe najczęściej można znaleźć informacje dotyczące następujących preparatów:
Aviomarin (dimenhydramina) będący popularnym lekiem antyhistaminowym o działaniu przeciwwymiotnym 1.
i nasennym. W przypadku rekreacyjnego użycia najczę-ściej „zalecane jest” przyjęcie początkowo 2 lub 3 tabletek a 50 mg, a potem, jeżeli to nie spowoduje reakcji alergicznej, po kilku dniach 8–12 tabletek, aż do 15 tabletek jednora-zowo. Przy braku pożądanych efektów „można” przyjąć
nawet 20 tabletek. Po przyjęciu Aviomarinu odurzenie trwa średnio 8–12 godz., pojawiają się efekty podobne do efektów występujących po zażyciu bielunia dziędzierzawy (Datura stramonium), przede wszystkim halucynacje wzrokowe, słu-chowe i węsłu-chowe, a także zachowania irracjonalne. Spośród efektów ubocznych wymieniane są senność, zawroty głowy, wysypka, rozmazane widzenie, dzwonienie lub „bzyczenie”
w uszach, lęk, nerwice, psychozy, delirium [2, 3, 4, 5].
Acodin (dekstrometorfan)
2. jest natomiast syntetyczną pochodną morfiny o silnym działaniu przeciwkaszlowym.
W celach „rekreacyjnych” przyjmuje się początkowo 5 tabletek 15 mg, w przypadku braku reakcji alergicznych
„zalecane jest” przyjęcie 20 tabletek (4 tabletki co minutę, popijane sokiem), a następnie nawet 30–40 tabletek. Naj-większą odnotowaną była dawka 60 tabletek. Po przyję-ciu Acodinu odurzenie trwa średnio 6 godz., pojawiają się wizje i halucynacje słuchowe oraz wzrokowe. Po zażyciu 60 tabletek efekty są podobne do efektów występujących po zażyciu ketaminy (mistyczne przeżycia). Pojawiają się również efekty uboczne, takie jak: lęk, tachykardia, cał-kowite zagubienie w czasie i przestrzeni, depersonalizacja, ataki padaczki [4, 5, 6, 7].
Antidol 15 lub 20 pro (paracetamol + kodeina)
3. jest
preparatem stosowanym w przypadku bólu i stanów go-rączkowych różnego pochodzenia. Aby przyjąć ten preparat w celach niemedycznych, należy go wcześniej odpowiednio przygotować. Dlatego też 20 tabletek należy rozetrzeć na pył, dodać wodę, a uzyskaną papkę nanieść na filtr. Następnie, całość odstawić na 40 min do lodówki, uzyskany płyn jest gotowy do użytku. Po zażyciu uzyskanego specyfiku odu-rzenie trwa średnio 4 godz., a efekty są podobne do efek-tów występujących po marihuanie (radość i odprężenie, ale odczucia są bardziej subtelne). Pojawiają się również efekty uboczne, takie jaka nudności, zmęczenie, zaburzenie widzenia, uczucie gorąca [8, 4, 5].
Tantum rosa (benzydamina)
4. to preparat stosowany
miejscowo o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym, znieczulającym i antyseptycznym. Młodzież rozpuszcza saszetkę w 250 mL wody i tak przygotowany preparat przyj-muje doustnie. Po wypiciu 250 mL płynu występuje odurze-nie, które trwa średnio 12 godz. Pojawiają się halucynacje wzrokowe, słuchowe, a także pseudoomamy. Wśród efektów ubocznych wymienić można bezsenność, delirium, silne pobudzenie, a także możliwe trwałe uszkodzenie nerwu wzrokowego [4, 5, 7, 9, 10].
Tussipect (efedryna)
5. do niedawna był wydawany bez recepty. Obecnie jest to lek sprzedawany tylko z przepisu lekarza. Tussipect stosowany jest w nieżytach dróg odde-chowych. W celach niemedycznych początkowo stosuje się ½ buteleczki lub 5 tabletek a 15 mg, natomiast po dłuż-szym stosowaniu jednorazowa dawka to całe opakowanie syropu lub 7–10 tabletek. Pojawia się odurzenie trwające średnio 4 godz. – zaobserwować można euforię, pobudze-nie psychoruchowe, bezsenność. Możliwe efekty uboczne to zapaść, drgawki, arytmia, gonitwa myśli, szczękościski, silny lek, atak nerwicy i silne pobudzenie [4, 5, 11].
Sudafed (pseudoefedryna)
6. jest popularnym lekiem
stosowanym w nieżytach nosa, zapaleniu zatok i zapale-niu górnych dróg oddechowych. Jedna tabletka zawiera 60 mg substancji czynnej. W sytuacjach „rekreacyjnego”
(nie ze wskazań medycznych) użycia jednorazowo zaleca się stosowanie 2–4 tabletek, ponieważ wyższe dawki nie wywołują pożądanych efektów. Efekty zażycia pseudoefe-dryny, jak również możliwe efekty uboczne, są podobne do efedryny, ale słabsze. Odurzenie średnio trwa 8 godz., a dodatkowo występuje słabe działanie pobudzające i eu-foryzujące [4, 5, 12].
Materiał i metody
Pracownia Toksykologii Klinicznej przy Katedrze Medycyny Sądowej Pomorskiego Uniwersytetu Medycz-nego w Szczecinie (PUM) prowadzi własną elektroniczną księgę badań, w której rejestrowane są wszystkie zlecane badania toksykologiczne. Do bazy danych wprowadzano informacje dotyczące pacjenta zatrutego i podawane przez lekarza kierującego. Po wykonanym badaniu do tej samej bazy wpisywano wynik badania. Systemem zarządzania bazą danych jest program Microsoft Access. Zastosowana konstrukcja księgi badań pozwalała na wielokierunkową analizę oraz przetwarzanie danych zawartych w bazie.
Z księgi badań wyselekcjonowano analizy przeprowa-dzone w kierunku leków, dokonano ich analizy pod kątem płci oraz struktury wiekowej pacjentów. Wyszczególniono badania z ukierunkowanym podejrzeniem zatrucia dekstro-metorfanem i jak poprzednio również dokonano analizy wieku oraz płci osób badanych.
Materiał w postaci próbek popłuczyn żołądkowych, krwi i moczu zabezpieczony od pacjentów z podejrzeniem zatrucia lekami dostarczany był ze szpitali na terenie województwa zachodniopomorskiego. Procedura analizy płynów ustrojo-wych pod kątem leków składa się z dwóch etapów. Pierwszym etapem była ekstrakcja ksenobiotyków z materiału badanego metodą ciecz -ciecz (ekstrakcja chloroformowa). Ekstrakcję najpierw wykonywano w środowisku kwaśnym, a następnie w środowisku alkalicznym. Ekstrakty chloroformowe kwaśny i zasadowy były łączone, a następnie poddawane analizie metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC).
Analiza hPLC
Analiza chromatograficzna została przeprowadzona z wykorzystaniem chromatografu cieczowego Merck HITACHI LaChrom (Darmstadt, Niemcy), Diode Array Detector L -7455, Interface D -7000, Pump L -7100. Kolumna wykorzystana w analizie: LiChroCART® 125 -4 LiChro-spher® 100 RP -18 e (5 µm). Warunki analizy: faza cie-kła – mieszanina acetonitryl/bufor fosforanowy pH 3,3, przepływ 0,5 mL/min, detektor z matrycą fotodiodową (DAD) rejestruje natężenia światła w zakresie długości fal 191–366 nm. Analiza przebiegała w ciągu 30 min w
tem-peraturze pokojowej.
Wyniki
W latach 2007–2012 w Pracowni Toksykologii Klinicz-nej PUM zarejestrowano 8364 pacjentów ze wskazań toksy-kologicznych, co wymagało przeprowadzenia 11 080 analiz laboratoryjnych (ryc. 1). W kierunku leków przeprowadzono 4304 analizy (39%), przy czym w 3343 przypadkach bada-nia dały wynik pozytywny (78% analiz w kierunku leków).
Ryc. 1. Badania przeprowadzone w latach 2007–2012
W przedstawionej pracy szczegółowej ocenie poddano dane dotyczące pacjentów hospitalizowanych na oddziałach pediatrii w wieku 12–18 lat, stanowiących w analizowanym okresie 9% wszystkich badanych. Kliniczne rozpoznanie (wywiad) wskazujące na możliwość intoksykacji potwier-dzane było każdorazowo badaniami toksykologicznymi.
Analizę statystyczną danych w badanej grupie przepro-wadzono w odniesieniu do przedziałów wiekowych i płci.
Grupy wiekowe badanych dobrano na podstawie wieku szkolnego. Grupa poniżej 13. r.ż. (szkoła podstawowa), grupa 13.–15. r.ż. (gimnazjum), grupa 16.–18. r.ż. (szkoła ponad-gimnazjalna). Liczba analiz dodatnich w kierunku leków wynosiła 71–82% w poszczególnych latach (ryc. 2). Na pod-stawie oceny wyników w odniesieniu do płci pacjentów wykazano w latach 2009–2012 nieznacznie większą liczbę badań zlecanych u dziewczynek, jedynie w 2008 r. więk-szą liczbę badań zlecono u chłopców (ryc. 3). Porównanie wyników analiz dodatnich uzyskanych dla grupy dziewczy-nek i chłopców wskazuje również, że w latach 2009–2012 wyniki pozytywne badań częściej stwierdzano w grupie dziewczynek, a jedynie w 2008 r. widać wyraźną prze-wagę analiz dodatnich w grupie chłopców (ryc. 4). Zesta-wienie liczby analiz w kierunku środków farmakologicz-nych z uwzględnieniem podziału na grupy wiekowe dla dziewczynek i chłopców wyraźnie wskazuje, że zarówno w grupie gimnazjalnej (13–15 lat), jak i ponadgimnazjal-nej (16–18 lat) zdecydowanie częściej hospitalizowane były dziewczynki (ryc. 5). Jednocześnie porównując w taki sam sposób liczbę uzyskanych analiz dodatnich również można stwierdzić, że badania w kierunku leków częściej były wyko-nywane w grupie dziewczynek (ryc. 6). Wyjątkowo duża różnica w liczbie hospitalizacji odnosi się do grupy wieko-wej 13.–15. r.ż. w latach 2009–2012 (4–5-krotnie wyższa liczba analiz z wynikiem dodatnim dla grupy dziewczynek).
Ryc. 2. Badania wykonane na obecność leków w latach 2007–2012, procentowy udział badań dodatnich
Ryc. 3. Badania w kierunku leków – porównanie liczby badań zlecanych u chłopców i dziewczynek
Ryc. 4. Badania w kierunku leków – analizy z wynikiem dodatnim w grupie chłopców i dziewczynek
Ryc. 7. Badania w kierunku zatrucia dekstrometorfanem w latach 2007–2012
Ryc. 8. Badania w kierunku zatrucia dekstrometorfanem z podziałem na grupę dziewczynek i chłopców
W tym samym okresie w przedziale wiekowym 16–18 lat badania w kierunku leków były zlecane prawie dwukrotnie częściej u dziewczynek. Odrębnej analizie poddano częstość badania w kierunku zatrucia dekstrometorfanem, który stał
się zauważalnym problemem oddziałów pediatrycznych w ostatnich 3 latach. Liczba analiz, w których potwierdzono obecność dekstrometorfanu, stanowi 2% badań pozytyw-nych. Zwraca uwagę, że w latach 2011–2012 liczba zleceń
Ryc. 6. Badania w kierunku leków z wynikiem dodatnim – porównanie liczby badań zlecanych u dziewczynek i chłopców z podziałem na grupy
wiekowe
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18.
Ryc. 5. Badania w kierunku leków – porównanie liczby badań zlecanych u dziewczynek i chłopców z podziałem na grupy wiekowe
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18.
Ryc. 9. Badania w kierunku zatrucia dekstrometorfanem w poszczególnych grupach wiekowych dla dziewczynek i chłopców
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
< 13. r .ż.
> 18. r .ż.
> 18. r .ż.
> 18. r .ż.
> 18. r .ż.
> 18. r .ż.
> 18. r .ż.
13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18. 13.–15. 16.–18.
na badania w kierunku leków z podejrzeniem zatrucia Aco-dinem wzrosła dwukrotnie (ryc. 7). Również w odniesieniu do tego parametru można zaobserwować wyraźnie większą liczbę zleceń w grupie dziewczynek (w latach 2010–2011 liczba analiz była trzykrotnie wyższa, natomiast dwukrot-nie wyższa w 2012 r.) w porównaniu z grupą chłopców.
Analiza liczby zleceń w poszczególnych grupach wieko-wych dla dziewczynek i chłopców pozwala stwierdzić, że najwięcej badań w kierunku zatrucia Acodinem odno-towano u młodzieży między 13. a 15. r.ż. oraz 16. a 18. r.ż.
Dyskusja
Przeprowadzona retrospektywna analiza statystyczna wyraźnie wskazuje na wzrost zainteresowania lekami dostępnymi bez recepty przede wszystkim wśród mło-dzieży w wieku gimnazjalnym (13.–15. r.ż.), przy czym zainteresowanie to jest większe w grupie dziewcząt. Należy zwrócić uwagę na to, że wyraźny wzrost liczby przypad-ków przedawkowania leprzypad-ków OTC przypada na lata 2011 i 2012. Wydaje się, że zaobserwowana tendencja może być tłumaczona swoistą „modą” na tego typu środki wśród gim-nazjalistów oraz charakterystyczną dla tego wieku chęcią naśladownictwa i integracji środowiskowej [13].
Należałoby postawić pytanie: czy istnieją specy-ficzne predyspozycje osobowościowe sprzyjające sięganiu po powyższe substancje? Wydaje się, że dominującym rysem osób sięgających po substancje psychoaktywne jest niedoj-rzałość emocjonalna. Problemem dojrzałości psychicznej zajmowało się wielu znamienitych uczonych, przy czym każdy definiował ją nieco inaczej. Dla Zygmunta Freuda istotą dojrzałości była zdolność do miłości i efektywnej pracy, wynikająca z harmonii pomiędzy id, ego i superego.
Carl Gustav Jung uważał, że dojrzała osoba to taka, która odnalazła cel i sens swojego istnienia, a jej postępowa-nie cechuje odpowiedzialność za własne czyny. Natomiast według Ericha Fromma osobę dojrzałą cechuje zdolność do miłości własnej i kierowanie się miłością w relacjach z innymi ludźmi, umiejętność posługiwania się intelek-tem w poznawaniu i rozumieniu świata, a także gotowość do efektywnej pracy i tworzenia nowych wartości [14].
Osoby przyjmujące substancje psychoaktywne postę-pują wg całkowicie odmiennych wzorców. Zazwyczaj nie potrafią przyjąć odpowiedzialności za własne działania, a za odniesione porażki obwiniają otoczenie. Niepowodze-nia życiowe nie stają się okazją do wyciągnięcia wniosków, a jedynie pretekstem do litowania i rozżalania się nad sobą.
Plany życiowe przeważnie są szczątkowe, często czynione pod wpływem chwili, ograniczające się do „tu i teraz”. Emo-cjonalność takich osób jest powierzchowna – podobnie jak związki uczuciowe, które tworzą. W ich zachowaniu często dominuje nadmierna impulsywność, wybuchowość, niska tolerancja frustracji oraz trudności w kontrolowaniu afektu.
Trudności życiowe stanowią przeważnie tak duże obciąże-nie, że bez wspomagania się środkami psychoaktywnymi
nie są w stanie ich pokonać. Nie są zbytnio zainteresowane aktywną poprawą swojego położenia – raczej skupiają się na ucieczce w świat fantazji. Opinie odmienne od swoich odbierają jako atak, na który najczęściej odpowiadają agre-sją słowną. Całkowicie obca jest umiejętność widzenia sie-bie w kategoriach zewnętrznych – np. krytykowanie siesie-bie czy autoironia. Otoczenie jest odbierane jako „nic nierozu-miejące”, a w skrajnych przypadkach stanowi potencjalne źródło zysków, które można pozyskać, stosując różnorodne techniki manipulacji [15, 16].
Niektórzy autorzy podkreślają nieumiejętność podej-mowania decyzji – widoczną zwłaszcza w grupie pacjentów przyjmujących opioidy. Czynnikiem nasilającym wspo-mnianą nieumiejętność jest utrzymujący się wysoki poziom lęku lub lękliwość jako cecha osobowości. Obraz osób uza-leżnionych od związków opioidowych uzupełnia wysoka podatność na zranienie oraz znaczna wrażliwość na ocenę z zewnątrz. Naukowcy brazylijscy opierając się na bada-niach grupy 738 osób uzależnionych od wielu substancji psychoaktywnych, stwierdzili zdecydowanie wyższy poziom agresji wśród pacjentów używających kokainę – a konkret-nie crack. W tej grupie pacjentów odnotowano najwyższe wskaźniki pod względem kradzieży, rabunków, wyłudzeń
oraz zastraszania [17, 18].
Ciekawe wydaje się spostrzeżenie grupy autorów z Balti-more, którzy po serii badań pacjentów uzależnionych od mari-huany opisali ich jako otwartych na nowe doświadczenia – ale zdecydowanie niesumiennych i mało skłonnych do współpracy.
Jednak największym problemem tej grupy uzależnionych pozostają zaburzenia nastroju – głównie depresyjne, a także zaburzenia lękowe. Ponadto niepokojąca jest nieumiejętność rozpoznawania stanów emocjonalnych i uczuć – powszech-nie występujące wśród przyjmujących marihuanę [19].
Przyjmowanie środków psychoaktywnych zaburza, a nawet może całkowicie uniemożliwić proces kształto-wania się dojrzałej osobowości. Sytuację dodatkowo kom-plikuje fakt istnienia pewnych procesów intrapsychicznych zwanych mechanizmami obronnymi. Głównym zadaniem tych mechanizmów jest ochrona przed uświadamianiem sobie zagrożeń mogących sprawić jednostce cierpienie lub spowodować lęk i napięcie. W przypadku osób uzależnio-nych od środków psychoaktywuzależnio-nych mechanizmy obronne w dużej mierze uniemożliwiają konfrontację z nałogiem –
a tym samym hamują proces zmiany. Największe znaczenie mają: zaprzeczenie – czyli ignorowanie przykrych aspektów realnej sytuacji; oraz racjonalizacja – polegająca na uzasad-nianiu swojego postępowania pozornie racjonalnymi argu-mentami (np. „biorę, bo odczuwam ból pustej egzystencji”).
Piśmiennictwo
Odurzające OTC. nazdrowie.pl. http://www.nazdrowie.pl/artykul/
1.
odurzajace -otc (8.01.2013).
Aviomarin – pierwszy i ostatni raz. neurogroove. http://neurogroove.
2.
info/trip/aviomarin -pierwszy -i -ostatni -raz (18.06.2013).
Wieczorna aviomarianna. neurogroove. http://neurogroove.info/trip/
3.
wieczorna -aviomarianna (26.07.2013).
Pisarska A
4. .: Doświadczenia i opinie młodzieży o lekach dostępnych bez recepty. Serwis informacyjny Narkomania. 2008, 4 (43), 35–40.
Podlewski J
5. ., Chwalibogowska -Podlewska A.: Leki współczesnej terapii, Medical Tribune Polska, Warszawa 2009, 91–663.
Acoinowa destrukcja. neurogroove. http://neurogroove.info/trip/
6.
acodinowa -destrukcja (9.05.2013).
Łukasik -Głębocka M
7. .: Dekstrometorfan i benzydamina – nowe substan-cje odurzające. Serwis informacyjny Narkomania. 2008, 2, 16–19.
Dwa opakowania chilloutu, proszę – kodeina. neurogroove. http://neuro-8.
groove.info/trip/dwa -opakowania -chilloutu -prosz -kodeina (25.04.2013).
Benzydamina (tantum rosa) – jak łatwo nabawić się schizy. neurogro-9.
ove. http://neurogroove.info/trip/benzydamina -tantum -rosa -jak -nabawic -sie -schizy (25.04.2013).
Mania specyficznego postrzegania. nerogroove. http://neurogroove.
10.
info/trip/mania -specyficznego -postrzegania (25.04.2013).
Zmysłowa strona efedryny. neurogroove. http://neurogroove.info/trip/
11. zmyslowa -strona -efedryny (25.04.2013).
Wieczorny relaksik. neurogroove. http://neurogroove.info/trip/
12.
wieczorny -relaksik (25.04.2013).
Zając M
13. ., Andrzejczyk A., Kuich A., Tyrańska -Fobke A., Waldman W., Sein Anand J.: Rekreacyjne stasowanie Dekstrometrorfanu – ocena na podstawie doświadczeń internautów: Przegl Lek. 2013, 70 (8), 525–527.
Aleksandrowicz J.
14. : Psychoterapia. PZWL, Warszawa 2000.
Terracciano A
15. ., Löckenhoff C., Crum R., Bienvenu O., Costa P.: -Factor Model personality profiles of drug users. BMC Psychiatry.
2008, 8, 22.
Woronowicz B
16. .: Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia.
Media Rodzina, Poznań 2009.
Lemenager T., Richter A., Reinhard I., Gelbke J., Beckmann B., Hein-17.
rich M. et al.: Impaired decision making in opiate addiction correlates with anxiety and self -directedness but not substance use parameters.
J Addict Med. 2011, 5 (3), 203–213.
Kessler P
18. ., Terra B., Faller S., Stolf R., Peuker C., Benzano D. et al.:
Crack users show high rates of antisocial personality disorder, en-gagement in illegal activities and other psychosocial problems. Am J Addict. 2012, 21 (4), 370–380.
Dorard G., Berthoz S., Phan O., Corcos M., Bungener C.
19. : Affect
dysre-gulation in cannabis abusers: a study in adolescents and young adults.
Eur Child Adolesc Psychiatry. 2008, 17 (5), 274–282.
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2013, 59, 1, 120–3
bARTOSZ ŻOŁNOWSKI, LIDIA WRONA-ŻOŁNOWSKA, MAgDALENA gĘbSKA, ALINA WOJCIEChOWSKA, EWELINA ŻYŻNIEWSKA-bANASZAK