• Nie Znaleziono Wyników

Późna epoka brązu trwała na Bliskim Wschodzie w latach 1600–1200 p.n.e. W środkowej epoce brązu dominowały dynastie amoryckie, a w późnej żaden lud nie zdobył już takiej domi-nacji. Sąsiadujące krainy łączą się ze sobą ściślej, kontakty kulturowe i dynastyczne sięgają do Egiptu. Hattuşa, Aszur, Babilon, Egipt i państwa Syrii prowadziły intensywną koresponden-cję, a także zawierały małżeństwa królestwa. Wytworzyła się “dworska kultura późnego brązu na Bliskim Wschodzie”. Egipski uskrzydlony dysk rozszedł się na całym Bliskim Wschodzie stając się symbolem epoki. Upowszechniło się pismo klinowe, które dotąd znane było tylko w Mezopotami i w Ebli – wysepce na niepiśmiennym morzu. Rozpowszechniło się w Anato-lii, Elamie i wszędzie tam, gdzie dotarli Amoryci. W późnej epoce brązu cały Bliski Wschód posługiwał się już pismem klinowym z wyjątkiem Wyżyny Armeńskiej.

XV i XIV wiek p.n.e. to okres istnienia państwa Hetytów sięgającego północnej Mezo-potamii, Egiptu sięgającego aż po Eufrat oraz państwa Mitanni, czyli Imperium Huryckiego

z ośrodkiem władzy nad Chaburem. W XIV wieku p.n.e. zrekonstruowała się niezależna Asy-ria, założona wcześniej przez amorycką dynastię Szamsi-Adada. W wiekach XIII-XII p.n.e. dominowało ponownie Imperium Asyryjskie, które uniezależniło się od Hurytów.

Być może już u schyłku III tys. p.n.e. Hetyci pojawili się w środkowej Anatolii. W tekstach asyryjskich z Kanesz udowodniono ich istnienie. Opisano podboje władcy Anitty. Około 1650 roku p.n.e. władca Labarna (lub Tabarna) założył stolicę w Hattuşa i przyjął od nazwy miasta nowe imię Hattušili. Dotarł do Cylicji, tworząc państwo starohetyckie, które przeżywało okres swojego rozkwitu w I połowie XVI wieku p.n.e. Najważniejszym dokonaniem Hetytów było obalenie I dynastii babilońskiej przez Mursilisa I w 1595 roku p.n.e. Władca zabrał z Babilonu posągi Marduka i jego małżonki Sarpanitu. Władca, po powrocie do Hattuşa został zamordowany, a państwo hetyckie popadło w intrygi i uzurpację. Dopiero Telipinu zapoczątkował średnie państwo hetyckie.

W XIV wieku p.n.e. na tron wstąpiła nowa dynastia, która doprowadziła do podbojów i największej potęgi państwa Hetytów. Hetyci nie prowadzili kronik historycznych, dlatego ich datowanie opiera się na inskrypcjach egipskich. Suppiluliuma I. panujący w I połowie XIV wieku p.n.e., doprowadził do walk między Hetytami a Egiptem i Hurytami. Chciał wyprzeć Hurytów z Calicji. W 1274 p.n.e. miała miejsce bitwa pod Kadesz w Syrii, w której Ramzes II odniósł rzekome zwycięstwo. Hetyci jednak również przypisywali sobie zwycięstwo. Późna epoka brązu była okresem, w którym spisywano liczne traktaty międzynarodowe. Najsłyn-niejszy traktat został spisany po bitwie pod Kadesz między Egiptem a Hetytami. Zapisano tam zobowiązanie do sojuszu wojskowego i wzajemnej pomocy militarnej, a także wzajemnego ścigania spiskowców.

Hattuşa (Boğazkale), stolica Hetytów składa się z Dolnego Miasta, Górnego Miasta i Wielkiej Cytadeli. W Dolnym Mieście znajdowała się kolonia kupców Asyryjskich zamieszkana przez 60 osób, Pierwsza Świątynia oraz prywatna zabudowa. Kale po turecku oznacza zamek. Büyükkale to Wielka Cytadela położona w centrum miasta. Na południe od niej znajduje się Górne Miasto z bogatą zabudową świątynną. Krajobraz w Hattuşa jest wyżynno-pagórkowaty. Miasto nie ma zwartej zabudowy. Południowy mur dołączono do zabudowy dopiero w XIII wieku p.n.e., ostatnim wieku istnienia imperium. Wielka Cytadela od południa jest otoczona murem komorowym – kazamatowym2, a od północy murem jednolitym. Na terenie cytadeli znajdowała się zabudowa zachowana jedynie na poziomie fundamentów i cokołów. Największą izbą była tam Wielka Sala Ceremonialna (D), czyli sala tronowa, podzielona kolumnami. Na cytadeli znajdowały się też pomieszczenia archiwalne. Architektura Hattuşa ma charakter pawilonowy, znacząco odbiega od architektury mezopotamsko-syryjskiej np. z Mari. Wynika to z odmiennej tradycji architektonicznej.

Z Büyükkale widać Dolną Wielką Świątynię (Świątynię I) w Dolnym Mieście. Świą-tynią była centralna jej część z wybrukowanym dziedzińcem, zawierającym dwa sanktuaria – celle pełniące funkcje adytonów. Wokół znajdowały się pomocnicze zabudowania. Inne sanktu-aria hetyckie z Górnego Miasta z XIII wieku p.n.e., Świątynie II-V, były budowane podobnie, zawierały także w swoim planie dziedziniec i celle.

Masywne mury zostały częściowo zrekonstruowane. Brama Królewska (Wschodnia) i Brama Lwów (Zachodnia) miały bogatą dekorację rzeźbiarską. Bramę Królewską zdobi wizerunek wojownika będącego bogiem burzy. Relief przedstawiający mężczyznę z toporem w hełmie, z dwoma rogami powstał w XIII wieku p.n.e. Bóstwo burzy, wbudowane w konstrukcję bramy, lekko uśmiecha się. Bramę Lwów zdobią dwa lwy wychodzące z potężnych węgarów. Górna część bramy zbudowana była z cegły suszonej. Brama zwieńczona była fałszywym łukiem. Może

2Mur komorowy – najpierw budowany jest kamienny szkielet muru z poprzecznymi licowaniami, a następnie komory są wypełniane żwirem i innym spoiwem

przypominać bramy z Myken lub Tirynsu. W Hattuşa po raz pierwszy dekoracje rzeźbiarskie, lwy oraz bóstwo, są wmontowano w architekturę bramy.

Yazilikaya (tur. zapisana skała) jest formacją skalną wykorzystaną w XVII wieku p.n.e. do usytuowania sanktuarium. W XIII wieku p.n.e. umieszczono tam bogatą dekorację relie-fową. Wykonał ją władca Tuthaliyas IV, który został przedstawiony na reliefie jako kapłan, z atrybutami hetyckiego władcy, z zakrzywioną laską. Towarzyszy mu edikula (kartusza) będąca obramieniem dla zapisu jego imienia. Władca stoi na dwóch górach, co oznacza, że preten-duje do bycia władcą. Widać też motyw półksiężyca pełniącego funkcję broni ręcznej. Główne przedstawienie reliefowe ukazuje bogów. W dwóch procesjach, usytuowanych na dwóch prosto-padłych do siebie płaszczyznach, skały idą procesje bogów i bogiń. Spotykają się na narożniku, prowadzone przez dwoje najważniejszych bóstw. Znajdują się tam bóg burzy kraju Hatti, Te-szub, stojący na dwóch górach i jego małżonka Hebat, bogini hurycka, stojąca na lwie. Na reliefie w Yazilikaya pojawia się dwugłowy orzeł. Symbol ten pojawił się u Hetytów już w środkowej epoce brązu i funkcjonował nieprzerwanie do czasów Bizancjum.

Alaca Höyük jest miejscem odkrycia starszych groby oraz zabudowań hetyckich, w tym monumentalnej bramy miejskiej z potężnymi sfinksami i rzeźbami datowanymi na XV/XIV wiek p.n.e. Oryginalna nazwa miasta nie jest znana. Sfinksy są motywem egipskim. Znajdują się na niewielkich blokach. Kolejne partie ścian złożone z poszczególnych bloków nie tworzą spójnej całości. Król i królowa są ukazani w czasie składania ofiary bogowi burzy kraju Hatti, przedstawionemu jako byk na postumencie. Bogowie burzy na Bliskim Wschodzie często byli przedstawiani jako byki. Władcy noszą charakterystyczne obuwie z podniesionymi noskami. Zachowały się ceramiczne naczynia butokształtne naśladujące wygląd obuwia.

Inne ortostaty w Alaca Höyük są blokami kamiennymi o zróżnicowanej tematyce przed-stawień. Przedstawiono na nich m. in. króla jako kapłana w kapłańskich sztach i zwierzęta w scenach rodzajowych. Na jednej ze scen mężczyzna wchodzi na drabinę, a drugi trzyma sztylet w kształcie półksiężyca. Może być to przedstawienie oblężenia miasta lub igrzysk sportowych. Reliefy mają konturowy, surowy styl.

Religia hetycka miała wiele bóstw. Była związana ze środowiskiem naturalnym. Ofiary składano często do źródeł wody. Przy źródłach konstruowano sztuczne stawy służące do tego celu. Przykładem powiązania religii z przyrodą jest Eflatun Pinar, nazywane “Źródłem Pla-tona”, nad jeziorem Beyşehir. Jest to masywny cokół, kamienna platforma opatrzona bogatym programem reliefowym, na której znajdowały się dwa posągi bóstw – boga burzy kraju Hatti, Teszub, i bogini słońca z miasta Arinna, Arinniti. Podesty bóstw są flankowane przez lwy. Przedstawienia są powtórzone na cokole, na którym ponownie przedstawiono uskrzydlony dysk słoneczny. Jednym z tytułów króla hetyckiego było “słońce kraju Hatti ”. Motyw ten i ty-tulatura pochodziły z Egiptu. Na cokole przedstawiono ludzi oraz demony o lwich głowach. Interpretacja przedstawienia jest niejednoznaczna.

Brązowy grot Anitty zapowiadał już, że Hetyci będą posługiwali się pismem klinowym i zapisywali nim własny język hetycki, zwany też nesyckim, należący do rodziny indoeuropejskiej. Hetyci wymyślili także swoje własne pismo luwijskie, którego przykładem jest obrazkowy zapis złożony z hieroglifów hetyckich na przedstawieniu króla w jego kartuszy Yazilikaya. Pismo to nie jest związane z hieroglifami egipskimi. Hetyci produkowali głównie pieczęci stemplowe, a nie cylindryczne. Na pieczęciach królów i urzędników pojawiało jest jednocześnie pismo klinowe i hieroglificzne. Dwa rodzaje pisma sąsiadowały ze sobą. W Nişantepe znaleziono tabliczki ostemplowane pieczęciami królewskimi.

Na przełomie XIII/XII wieku p.n.e. kończy się późna epoka brązu. Następuje wtedy napływ Ludów Morza, które atakują Lewant, Cylicję i Anatolię. Najazd ten doprowadza do upadku dotychczasowej cywilizacji i Imperium Hetyckiego. Towarzyszy mu klęska żywieniowa. Najazd Ludów Morza na Cylicję osłabił państwo hetyckie i doprowadził do najazdu ludów górskich

Gazga na Hattuşa i spalenia przez nich miasta. W XII wieku p.n.e., zaraz po najeździe, pojawiły się pierwsze ślady osadnicze związane z Frygami.

Z Anatolii przenosimy się do Syrii. W XIV wieku p.n.e. północną Syrię opanowali Hetyci, południową Syrię – Egipt. Nie istniała tam zatem własna państwowość. Syria była podzielona między obce jednostki polityczne. Sztuka Syrii rozwijała się wyspowo w epoce późnego brązu i miała eklektyczny charakter egipsko-mezopotamski.

W Tel Açana (Alalach) wcześniej znaleziono głowę Yarim-Lima. W późnej epoce brązu powstał tam pałac Idrimi z fazy IV, zaś pałac Yarim-Lima powstał w fazie VII. Fazy osadnicze liczone są od góry, odwrotnie chronologicznie. W pałacu znaleziono posąg władcy Idrimi. Pałac miał charakterystyczną dla późnej epoki brązu fasadę z szerokimi drzwiami. Belka stropowa o szerokości 8 m była podparta na dwóch kolumnach. Taką konstrukcję fasady nazywana jest Bit-hilani. Ten rodzaj fasady występował powszechnie także w architekturze hetyckiej i przetrwał do epoki żelaza. Nadproża w pałacu też czasem są podparte kolumną. Wspieranie całych sal na kolumnach stało się później bardzo popularne na Wyżynie Armeńskiej i Persji. Sala kolumnowa istniała też w Hattuşa.

W późnej epoce brązu rzeźba statuaryczna nie była powszechna i dobrze wykształcona. Na posagu Idrimi znajduje się zapisany życiorys władcy. Król zdobył władzę w swoim mieście przeprowadzając desant z łodzi. Zawierał sojusze naprzemiennie z Hetatami i Hurytami.

W Ugarit (Ras Shamra) w Syrii, nad brzegiem Morza Śródziemnego, na północ od Latakii znajduje się tell. Nazwa Ugarit oznacza Wzgórze Kopru lub Anyszku. Przed wojną badania francuskie odsłoniły tam pałac. Stanowisko ma swoje początki już w XVIII w. p.n.e., w neolicie preceramicznym. W wiekach XV-XIII p.n.e., w późnej epoce brązu, powstał tam pałac zbudowany w wielu fazach. W XIII wieku p.n.e. Ludy Morza zniszczyły i zburzyły Ugarit. Miasto nigdy nie zostało odbudowane i nie ma tam późniejszych faz osadniczych. Pałac w Ugarit składa się z kilku fasad kolumnowych. Fasady te pełnią funkcję portyku. W Ugarit znajdowało się także sanktuarium, które zostało zrekonstruowane na modelu. Była to mała budowla, podobnie jak wszystkie inne sakralne budowle w Syrii wzniesione w tych czasach, od starszych w Tell Chuera i Ebli po sanktuaria w Emar i Tel Tainat wzniesione z późnej epoce brązu. Wszystkie te budowle cechują się prostotą architektoniczną.

W Ugarit znaleziono ważną stelę i plakietkę z kości słoniowej. Na Steli Baala, wojowniczego boga burzy, znanego też z inskrypcji w języku ugaryckim, przedstawiono go jako wojownika w egipskiej perspektywie w wykroku, z uniesioną maczugą, niczym Narmera. Hełm i rogi to atrybuty boskości. Baal ma długie włosy, uzbrojony jest w miecz, odziany w spódniczkę. Drugą jego broń stanowi oszczep trzymany w lewej dłoni i wbijany w ziemię. Oszczep symbolizuje piorun, atrybut boga burzy. Drzewiec oszczepu przekształca się w pęd roślinny. Deszcz pozwala bowiem roślinom rozwijać się. Baal jest też bogiem gór i wody, posiada wiele atrybutów. Na steli przedstawiono także strumień oraz górę oraz figurkę króla-fundatora o nieznanym imieniu. Stela jest reprezentatywna dla syryjskiej późnej epoki brązu.

Plakietka z kości słoniowej przedstawiającą tańczącą boginię stojącą na górach, karmiącą konie kłosami zbóż, jest kolejnym przykładem sztuki syryjskiej. Nie znane jest jej imię. Wiemy, że w tekstach ugaryckich występuje m. in. Asztarte. Obnażenie górnej części ciała i jej strój odpowiada sztuce minojskiej z tego okresu.

Z kości słoniowej wykonano figurkę przedstawiającą głowę księcia. W Ugarit zachowała się także drobna plastyka, m. in. złota czarka ze scenami polowania łącząca motywy egipskie i minojskie. Na banknocie 50 funtów syryjskich znajduje się wyobrażenie tej złotej czarki. Podobne przedmioty wykonywano w czasach Tutanchamona w Egipcie. Małe przedmioty ze złota i kości słoniowej są typowe dla Lewantu, w późnej epoce brązu, a także w czasach fenickich, gdy przedmiotami takimi handlowano.

W Ugarit znaleziono przykłady tekstów akadyjskich, hetyckich i huryckich. W XIV w. p.n.e. mieszkańcy miasta stworzyli własne pismo ugaryckie. Choć jest to pismo oparte na klinowym, ma charakter alfabetyczno-głoskowy. Odnotowuje tylko spółgłoski, a samogłoski pomija. Z początku II tys. p.n.e. znane są także inne pisma alfabetyczne. Pod koniec II tys. p.n.e. pismo alfabetyczne opracowali Fenicjanie, które potem przejęli od nich Grecy.

W północnej Mezopotamii od II połowy III tys. p.n.e. żyli Huryci. Byli ludem wschodnio-kaukaskim, a ich język jest powiązany z dzisiejszymi językami wschodniokaukaskimi. Ważnym stanowiskiem huryckim jest Tell Mozan (Urkesz) nad Chaburem. W wiekach XVI-XIV p.n.e. Huryci przewędrowali od Kaukazu do Mezopotamii i stworzyli rozległe państwo, ze stolicą w Waszuganni nad górnym Chaburem, którego do dziś nie zlokalizowano. Państwo składało się z autonomicznych skonfederowanych księstw. Huryci odebrali Cylicję Hetytom. Ich państwo sięgało gór Zagros, północnej Dżeziry oraz Tygrysu, a na zachodzi gór w okolicach Kadesz. W późniejszym okresie Suppiluliuma I odzyskał Cylicję dla Hetytów. Ostatecznie państwo huryckie upadło i zostało podzielone między Asyryjczyków i Hetytów.

Historia hurycka jest znana z archiwów asyryjskich i z Hattuşa. Można zrekonstruować listę władców huryckich i ich podboje. Sztuka i architektura Hurytów jest zachowana w małym stop-niu, głównie dlatego, że w ich państwie nie było silnej i bogatej władzy centralnej inwestującej w rozwój sztuki.

W Nuzi, niedaleko Kirkuku, blisko Tygrysu, zachowało się stanowisko, na którym odkryto najwięcej przykładów sztuki huryckiej. Nuzi było zamieszkane od czasów akadyjskich. Na pół-noc od ufortyfikowanego miasta, poza linią murów, znajdował się zespół rezydencji willowych. W centrum miasta znajdował się pałac z późnej epoki brązu, ulokowany w gęstej miejskiej zabudowie. Pałac ma rozległy dziedziniec i długą salę reprezentacyjną. Wykazuje podobień-stwa do pałacu w Mari. Świątynie położone są na północ od pałacu. Można w nich wyróżnić 4 fazy użytkowania. Nie zmieniły jednak swojego planu od czasów akadyjskich aż do czasów huryckich. W mieście znaleziono ślady huryckiej obecności etnicznej i językowej.

Nuzi znane jest ze słynnych archiwów i bibliotek, w których zgromadzono dokumenty cywilno-prawne i gospodarcze, zapisane w języku babilońskim-akadyjskim, który był lingua franca późnej epoki brązu. Po stylu tekstów widać jednak wyraźnie, że nie były pisane przez Babilończyków. Znane są również teksty zapisane po hurycku.

W Nuzi znaleziono przykłady sztuki huryckiej w postaci roślinno-geometrycznego ma-larstwa z motywami o pochodzeniu egipskim, nawiązującymi do kapiteli hatoryckich i bogiń krowiogłowych. Ceramika nuzyjska cechuje się wyszukanymi naczyniami stołowymi w postaci pucharów i mis. Na tle ówczesnej ceramiki innych cywilizacji wyróżnia zdobieniami malowa-nymi. Najczęściej występują jasne motywy na ciemnym tle. Motyw lilii na ceramice Nuzi przypomina motywy z minojskich malowideł w Knossos. Jest to prawdopodobnie przykład eklektyzmu.

W Tell Brak, znanym ze Świątyni Idoli Ocznych i Świątyni Naram-Sina, zachowały się przykłady sztuki huryckiej. Miasto położone było blisko serca państwa Hurytów. W latach 80. XX wieku znaleziono tam salę pałacową i świątynię z tekstami w języku huryckim. Była to hurycka rekonstrukcja budowli ze środkowej epoki brązu. Znaleziono tam jedyną znaną hurycką rzeźbę statuaryczną, z wapienia, przedstawiającą siedzącego władcę lub kapłana trzymającego w ręku kielich. Rzeźba ma wysokość ok. 50 cm, a jakość jej wykonania jest marna. W epoce żelaza na miejsce państwa Hurytów wkroczyło państwo asyryjskie.

W południowej Mezopotamii po roku 1595 p.n.e., po upadku I dynastii amoryckiej i zajęciu Babilonu przez Mursilisa I, Babilon zajęli Kasyci. Istnieją listy władców kasyckich wraz z okre-sami ich panowania. Od połowy XV do połowy XII wieku p.n.e. w Babilonii panowała dynastia kasycka, która akulturowała się do lokalnych warunków. Jej stolicą był Babilon. Okres ten jest

nazywany średniobabilońskim. Władcy Babilonii kasyckiej czasem wyprawiali się wzdłuż Tygrysu i Eufratu przeciw Asyrii, ale nie mieli ambicji imperialnych. W Babilonie depozyty starobabilońskie i średniobabilońskie są obecne zachowane tylko w postaci pozostałości domów prywatnych. Architektura monumentalna nie zachowała się ze względu na erozję wywołaną wodami rzecznymi Eufratu.

Państwo średniobabilońskie istniało do połowy XII wieku p.n.e., gdy nastąpił najazd Elami-tów, którzy wcześniej już zakończyli panowanie III dynastii z Ur. Elamita Szutruk-Nahhunte I w latach 1157 i 1155 p.n.e. dokonał dwóch najazdów na Babilon i zrabował łupy, wśród któ-rych znalazły się stela zwycięstwa Naram-Sina, stela Hammurabiego oraz kamienie graniczne kudurru. Wywiózł je do Suzy, nie okupował jednak Babilonu.

W Akarkuf zachowały się ruiny Dur-Kurigalzu. Są to pozostałości ośrodka kasyckiego, ufundowanego przez nich od samego początku, nie posiadającego wcześniejszej historii. Miasto ciągnie się na długości czterech kilometrów na Tygrysem. Znajduje się tam częściowo zre-konstruowany ziggurat z Akarkuf z przylegającym kompleksem świątyń. Jest przykładem architektury kasyckiej. W Akarkuf znajdował się także pałac składający się z trzech skrzy-deł. Jego dziedziniec był otwarty jednym bokiem na zewnętrzny świat. Jest to unikatowe rozwiązanie w całej architekturze mezopotamskiej, ale typowe dla Kasytów. Wszystkie trzy ciągi pomieszczeń są do siebie podobne. Pałac prawdopodobnie nie był zamieszkiwany przeł cały rok, a jego mieszkańcy przenosili się w inne miejsce. Kasyci z pochodzenia byli ludem koczowniczym, podobnie jak późniejsi Aramejczycy.

Główka Kasyty jest polichromowaną rzeźbą wapienną z brodą i inkrustowanymi brwiami. Główka jest miniaturowa, ma rozmiar kilku centymetrów. Znaleziono ją w Dur-Kurigalzu. Nie zachowała się rzeźba monumentalna z wyjątkiem kawałka buta jednej z rzeźb. W terakocie, na miniaturowej figurynce, przedstawiono lwicę z dobrze odwzorowaną anatomią, a nawet mimiką zwierzęcą.

W miastach południowej Mezopotamii Kasyci dokonywali prac rekonstrukcyjnych w obrębie wcześniejszych budowli. Ich państwo cieszyło się stabilną sytuacją wewnętrzną.

W Nippur, miejscu kultu Enlila (“władcy przestrzeni między niebem a ziemią”), zachowała się mapa miasta wyryta z płytce glinianej, z zaznaczonym zigguratem, świątynią oraz murami miejskimi. Mapa dokładnie odzwierciedla rekonstrukcje archeologiczne planu miasta z czasów panowania kasyckiego.

W Uruk znajdowała się Eanna, świątynia Inanny. W mieście nadal funkcjonował ziggurat położony na rozległym temenosie. W narożniku temenosu pojawiła się mała świątyni o boku 15 m zbudowana przez Karaindasza, króla kasyckiego, dla Inanny. Wewnątrz znajdują się dwa małe pomieszczenia, a jej fasadę zdobią rozbudowane ryzality. Wszystkie ściany otoczone były dekoracjami z prefabrykowanej cegły, ukazującymi naprzemiennie stojące postaci męskie i żeńskie. Postaci trzymają naczynia, z których wylewa się woda. Są bogami, o czym świadczą rogate tiary. Ściany świątyni zostały zrekonstruowane z kawałków w Muzeum Irackim i Muzeum Pergamońskim w Berlinie. Postaci dekorujące ściany mają charakterystyczny uśmiech, który pojawią się również na późniejszych rzeźbach protekcyjnych – lamassu. Nigdy wcześniej nie wykonywano dekoracji ścian ze złożonych, prefabrykowanych fragmentów cegły wypalanej.

Kudurru oznacza w języku babilońskim “kamienie graniczne”. Są to stele o wysokości około 30 cm. Nie są znakami geodezyjnymi, ale dokumentami potwierdzającymi nadanie dóbr ziem-skich dworzanom, sługom lub żołnierzom przez władcę. Były deponowane w świątyniach. Na stelach znajdowały się teksty klinowe w dialekcie średniobabilońskim. W tekście wymienia się bóstwa, które mają stać na straży dochowania nadania zapisanego w tekście poprzez nałożenie klątwy gwarantującej respektowanie dokumentu.

kudurru. Bóstwa są przedstawiane w postaci symboli i emblematów, a nie wizerunków oso-bowych. Na podestach czasem również umieszczano symbole bóstw. Najważniejszymi bogami byli Anu, Enlil i Ea. Przykładowym przedstawieniem bóstwa zdobiącym kudurru jest Mušhu-ššu – “wąż potężny”, który stanowi podstawę dla wyobrażenia Marduka, boga opiekuńczego Babilonu, który jest symbolizowany przez rydel. Tabliczka i rylec to atrybut babilońskiego i sumeryjskiego boga pisma – Nabu. Piorun jest symbol gromowładnego Adada.