Przedmiotem analizy są teksty e-mailowe o charakterze prywatnym, skie-rowane do kobiet37, należących do grupy wiekowej 28—32 lata, a nadawca-mi byli mężczyźni (25—55 lat) — w przeważającej części posiadający
wy-36 Wypowiedzi e-mailowe nie zostały zaprezentowane w oryginale (w formie, jaką otrzy-mał odbiorca). W związku z tym, że stanowiły typowy przykład wypowiedzi charaktery-zujących język internetowy (objawiający się m.in. tendencjami do skrótowości, brakiem stosowania odpowiednich znaków diakrytycznych oraz różnorodnością popełnianych błędów), dokonano ich częściowej korekty obejmującej błędy ortograficzne, interpunkcyjne oraz rażące przekształcenia literowe. Styl tekstów pozostawiono bez zmian.
37 O strukturze profilu w przywoływanym serwisie randkowym pisano szczegółowo w poprzednim podrozdziale. Por. nick, motto (slogan) i metryczka (dane o wieku, znaku zo-diaku, wykształceniu, zawodzie / zajęciu, wyznaniu, miejscu zamieszkania, stanie cywilnym, posiadanym potomstwie, stosunku do używek, wzroście, budowie ciała, kolorze włosów i oczu), informacje ujawniające cel posiadania konta serwisowego (opcje do wyboru — Szu-kam: kobiet / mężczyzn, miłości, przyjaźni, sexu, niczego nie szukam) oraz opisy odwołujące się do: 1) cech poszukiwanej osoby (opis wymarzonego partnera); 2) cech nadawcy — autocharak-terystyka (mój opis), w ramach której można umieścić fotografię; kobiety, których korespon-dencja stała się materiałem badawczym, w swoich wizytówkach — profilach pomieściły fotografie (co zdecydowanie zwiększyło liczbę „odwiedzin” stron profilowych). Wskazując na cel posiadania konta profilowego w Internecie, zastrzegały, że szukają wyłącznie przyjaźni lub niczego nie szukają. Przy opisie wymarzonego partnera pomieściły informację: nie szukam.
Z kolei odautorskie opisy zawierały następujące informacje: 1. Interesuję się fotografią arty-styczną i sztuką współczesną; lubię oliwki i jesienne wieczory przy kominku z aromatyczną her-batą w dłoni; 2. Pasjonuję się dobrą literaturą oraz kinem europejskim. Lubię swoją pracę. Ona jest moją kolejną pasją. Nie lubię kłamstwa, chamstwa, obłudy i prostactwa; 3. Jestem wymagającą, za-pracowaną i ambitną kobietą, która wie, czego chce od życia. Drażni mnie wszelaka niedbałość, niechlujstwo, ciągłe narzekanie. Przywołane opisy poświadczają, że nie manipulowano w jakiś szczególny sposób reakcjami odbiorców i w porównaniu z większością innych profilowych ujęć autoreklamujących użytkowników na różnych płaszczyznach czy prowokujących w roz-maity sposób do dyskursu, teksty te miały dosyć stereotypowy charakter (podobny do stan-dardowych ogłoszeń towarzyskich).
kształcenie przynajmniej średnie. Materiał analityczny uległ uprzedniej selekcji (eliminującej m.in. formy o podtekstach erotycznych, rozmaite pla-giaty oraz posty wyzyskujące wyłącznie emotikony); obejmuje 630 listów elektronicznych, wyekscerpowanych w latach 2004—2006 i został poddany analizie pragmalingwistycznej (podlegającej wyznaczonym kryteriom for-malnym, strukturalnym i semantycznym). Wyselekcjonowane listy elektro-niczne w całości stanowią zbiór tekstów inicjujących komunikację — wypo-wiedzi z etapu „wchodzenia w kontakt”, na które nadawcom nie udzielono odpowiedzi. Ten element selekcji — „milczenie komunikacyjne” adresata (znacznie zawężający wybór materiału do analizy) zastosowano celowo w ramach eksperymentu, którego zadaniem miało być „uchwycenie” i reje-stracja „praktycznych efektów” reakcji werbalnej nadawców na zjawisko „ci-szy komunikacyjnej”38. Zebrany materiał poświadcza, że nadawcy e-maili elektronicznych, korzystający z usług internetowego serwisu randkowego
„Sympatia” nie tylko wyzyskują szeroki wachlarz możliwości stosowania gier komunikacyjnojęzykowych w formułowaniu swych komunikatów, ale również ujawniają umiejętność kreowania zaskakujących dla odbiorcy (ba-dacza) wypowiedzi.
W korespondencji e-mailowej o charakterze prywatnym operatorzy nie dokonują korekt tekstów, zatem wypowiedzi te na poziomie językowym na-sycone są błędami (zwłaszcza ortograficznymi i stylistyczno-składniowymi), natomiast na poziomie strukturalno-graficznym wyrażają się np. marginal-nym stosowaniem wielkiej litery w odniesieniu do nazewnictwa, brakiem za-stosowania wielkiej litery w formułach grzecznościowych — zwrotu do adre-sata (zapis zaimków osobowych lub dzierżawczych), skrótowością zapisu — ignorowaniem znaków diakrytycznych, brakiem odstępów między wyraza-mi, brakiem zapisu samogłosek nosowych, brakiem sygnalizowania koń-czącej się wypowiedzi (wyznaczania końca i początku zdania), otwartością tekstową wyrażaną reduplikacją interpunkcji — zwłaszcza znaków pytajnych, poświadczających wątpliwość czy ciekawość; wykrzyknieniami (podkreś-lającymi emocjonalny stosunek nadawcy) czy wielokropkami wskazującymi na otwarty charakter wypowiedzi itp. W takiej (bez korekty) postaci przyta-czam te wypowiedzi jako przykłady podczas analizy lingwistycznej tekstu.
W kontekście podejmowanej problematyki należy wyjaśnić, że pod po-jęciem gra komunikacyjna rozumiem akt kreowania specyficznej strategii komunikacyjnej w korespondencji e-mailowej użytkowników serwisów randkowych w Internecie. Czynność ta, ujęta w oryginalne zachowania języ-kowe, wyraża się jako zastosowanie przez odbiorcę w strukturze dyskursu
121
38 I. Ł u c: Gry komunikacyjnojęzykowe w korespondencji użytkowników internetowego serwisu randkowego. W: Nowe zjawiska w języku, tekście i komunikacji. T. 2. Red. M. R u t k o w -s k i, K. Z a w i l -s k a. Ol-sztyn 2008, -s. 266.
korespondencyjnego zasad gry językowej, odwołujących się do jego po-przednich doświadczeń komunikacyjnych, a następnie „dopasowanie” języ-kowych elementów do sytuacji komunikacyjnej — jako czynności skierowa-nej na intencjonalną pomyślność aktów perlokucyjnych — sterowania działaniem adresata. Prowadzenie gry komunikacyjnej w korespondencji e-mailowej to nie tylko wykorzystywanie specyficznej strategii polegającej na kreowaniu konkretnego tekstu, ale na dostosowaniu jej elementów do reali-zacji celu prymarnego, jakim jest nakłonienie odbiorcy (za pomocą różnych środków) do odpowiedzi, a w wypadku pomyślności tych efektów, do pod-trzymywania tej gry. Mechanizm podpod-trzymywania gry komunikacyjnej wyra-ża się m.in. w potęgowaniu wrażenia komunikacyjnego — od zainteresowa-nia i fascynacji, po dostosowanie komunikatu — jego formy i stylu — do oczekiwań odbiorcy, i podtrzymywanie złudnego wrażenia, iż nadawca i od-biorca posługują się tym samym (sub)kodem39. Warto podkreślić, że rozpo-częcie gry komunikacyjnej z odbiorcą umożliwia sama struktura listu elek-tronicznego40, który Marta Dąbrowska41 traktuje jako hybrydę dwóch kanałów komunikacji (mowy i pisma).
Analizowany materiał poświadcza, że oba sposoby prowadzenia dyskur-su z odbiorcą — gra językowa i komunikacyjna — przenikają się wzajemnie, a dzięki asocjacyjnemu wyzyskaniu ich współelementów wzrastają szanse na osiągnięcie przez nadawcę celu — intencji wypowiedzi zawartej w komu-nikacie. Każdy z użytkowników internetowego serwisu randkowego, ade-kwatnie do posiadanej sprawności językowo-komunikacyjnej, która wyraża się m.in. w umiejętnym kreowaniu tekstu, ujmuje swe motywacje, tendencje i cele komunikacyjne w ramy znaczeń, nadając im indywidualny charakter i strukturę. O jakości tych skonkretyzowanych działań komunikacyjnych (usytuowanych w akcie illokucji) współdecydują: kompetencje komunika-cyjnojęzykowe, doświadczenia użytkowników w prowadzeniu dyskursów internetowych, umiejętność odczytywania oczekiwań i przewidywania reak-cji odbiorcy czy umiejętność kreowania aury swobodnej wymiany zdań.
Ostatnie z wymienionych umiejętności polegają m.in. na sprawianiu wraże-nia komunikacyjnego, że nadawca doskonale rozumie wyjątkowego odbior-cę i jego potrzeby — nadaje na tej samej fali komunikacyjnej; na imitowaniu fikcyjnego kontaktu z adresatem; na wyzyskiwaniu perswazji językowej. Na poświadczenie słów, związanych z prowadzeniem gier komunikacyjnych
39 Por. „[...] zarówno cechy własne, jak i oczekiwania poddawane są zabiegowi ulepsze-nia, melioracji w kierunku oczekiwań. [...] Obie postaci mają status z lekka odrealniony — właśnie wirtualny, postulatywny, oczekiwany, wymarzony”; Por. T. i H. Z g ó ł k o w i e: Świat wartości w leksyce ogłoszeń..., s. 331.
40 Teksty te można traktować jako quasi-informacje, nie sposób bowiem zweryfikować ich prawdziwości.
41 M. D ą b r o w s k a: Język e-maila jako hybryda..., s. 97.
rozmaitego typu i samoświadomości tegoż zjawiska przytaczam wypowiedzi pisemne użytkowników internetowego serwisu randkowego „Sympatia”, wy-notowane z ich profilowych opisów: Wszystkim tu zaglądającym wielkie DZIĘKI, bez Was te wszystkie moje wypociny nie miałyby sensu, a przecież nie o to chodzi w tej całej grze; Tutaj 99% ludzi prowadzi grę z innymi i ze sobą samym. Udają kogoś innego — dla poprawy własnego wizerunku, dla... zresztą powód jest nieważny [...]; Bez względu na to, czego szukasz, tutaj na pewno to odnajdziesz. A może nawet... dużo więcej. Witam Cię serdecznie wśród Sympa-tycznych i życzę dobrej zabawy w tej całej pisemnej... i nie tylko GRZE!
Szczegółową prezentację analityczną materiału badawczego (odwołującą się do skonkretyzowanych przykładów prowadzenia gier komunikacyjnoję-zykowych przez posiadaczy kont w serwisie randkowym) ograniczam do wybranych — najciekawszych strategii i ich podkategorii, poświadczanych reprezentatywnymi przykładami.
Gry komunikacyjnojęzykowe towarzyszą postom użytkowników interne-towego serwisu randkowego — począwszy od etapu wchodzenia w kontakt z nadawcą, po próby jego podtrzymywania, a sporadycznie w celu perswa-zyjnym — wygaszania kontaktu42. Te trzy fazy komunikacyjne nakładają się na siebie zarówno w strukturze, jak i pragmatyce e-maila i motywowane są chęcią sterowania działaniem odbiorcy, m.in. przez: stosowanie aktów grzecznościowych, wyrażanych w formie fatycznej — dostrzegam cię / zwra-cam na ciebie uwagę; wolicjonalnej — chcę podjąć rozmowę / rozmawiać;
społecznej — „ty i ja” mamy identyczne cele i oczekiwania; emocjonalnej — cieszę się z możliwości kontaktu z tobą, dyrektywnej — propozycji, zapro-szeń, komplementów, zobowiązań wobec odbiorcy, obietnic, przeprosin, żądań — ujętych w formy oznajmień, formuł performatywnych, presupozy-cji, przeczeń, potwierdzeń czy swoistych pytań.