3. Wyniki badania jakościowego
3.3. Problemy rodzinne i osobiste
3.3.1. Patologia związków
Jedną z najwyraźniej rysujących się w wypowiedziach emigrantów zarobkowych z województwa zachodniopomorskiego kategorii problemów, z którymi przyszło im się
PrPraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarroobbkkoowwyycchh z z wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo
141
borykać w trakcie wyjazdów za granicę, lub które obserwują wśród innych migrantów są trudności rodzinne. Problemy pojawiające się w obszarze sytuacji rodzinnej i relacji z najbliższymi – małżonkami, czy partnerami – są w wywiadach opisywane jako znaczące i trudne. Osobiste doświadczenia informatorów oraz obserwowane przez nich historie zmian, jakim w wyniku wyjazdów zarobkowych za granicę podlegają relacje z najbliższymi (partnerami/małżonkami), pozwalają uznać ten obszar życia emigrantów za obarczony wysokim ryzykiem wystąpienia komplikacji. W zebranym materiale często pojawia się przekonanie, iż rozłąka spowodowana wyjazdem jednego z partnerów/małżonków prowadzić może do osłabienia lub nawet całkowitego rozpadu łączących ich więzi.
Niejednokrotnie informatorzy mówią wprost, że długotrwałe pozostawanie w rozłące jest obarczone tak wysokim ryzykiem, że nie należy się na to decydować i – jeżeli wyjazd jest konieczny, np. z powodów finansowych, to wyjeżdżać razem z partnerem (materiał: koszty i korzyści z emigracji wersy: 347 – 350). Obficie opisywana w materiale z badania, erozja więzi między partnerami łączy się z pozostałymi kodami wyróżnionymi w trakcie analizy. Jej źródła informatorzy kojarzą przede wszystkim z okresami fizycznej rozłąki oraz intensywnością i atrakcyjnością bodźców dochodzących z nowego otoczenia. Zestawienie kodów uzyskanych w trakcie analizy kategorii patologia związków prezentuje tabela nr 18.
Tabela 18. Problemy osobiste i rodzinne w kategorii patologia związków
L.p. Kategoria Kody I stopień Adres kodu Kody II stopień
1. P a t o l o g i a z w i ą z k ó w
• „podwójne życie Weroniki”, przypadki posiadania drugiego
partnera w kraju emigracji 69 – 72
zdrady
• rozluźniona kontrola społeczna w wymiarze obyczajowości 70 – 74
• zdrada partnera pozostałego w Polsce 97 – 101
• znalezienie innego partnera na emigracji 241 – 242
• straty ponoszone przez pracę za granicą, szczególnie w
sferze życia rodzinnego 194 – 201
erozja więzi
• posiadanie rodziny w Polsce jako bariera w wyjeździe na
stałe 58 – 64
• rozpad więzi intymnych, w tym seksualnej 334 – 335
• oddalenie, utrata poczucia odpowiedzialności za bliskich 34 – 38
• rozpad więzi między małżonkami 238 – 240
• długie, osłabiające więzi z rodziną pobyty za granicą 231 – 242
• przypadki rozpadów małżeństw w wyniku emigracji jednego z małżonków
47 – 49 66 – 69
rozpad związku
• przypadek rozpadu małżeństwa na emigracji spowodowanego zyskaniem niezależności finansowej przez kobietę
384 – 391
• poznawanie nowych ludzi, „zakochania” powodujące
rozstania 3 – 5
• podejmowanie prób załagodzenia sytuacji i poprawy
kontaktów z żoną 360 – 368
niedostosowanie partnera do warunków życia za
granicą
• przekonanie o niedopasowaniu małżonki do życia w kraju
imigracji 353 – 355
• wyrzuty 358 – 360
• wrogość ze strony żony 345 – 348
• zła kondycja psychiczna sprowadzonej za granicę,
niepracującej żony, ciągłe konflikty, marazm 331 – 334
• wybuchy niekontrolowanej złości, bez względu na sytuację
i przy dzieciach zaburzona samokontrola emocjonalna 348 – 352
• nieprzystosowanie współmałżonki, niechęć do rodzimych
mieszkańców kraju imigracji 368 – 371
• kłótnie z żoną, która „przyjechała za mężem” 328 – 329
• samoizolacja małżonki, brak kontaktów z otoczeniem,
„depresyjność” 355 – 358
• pierwsze objawy kryzysu w relacjach z żoną po pół roku
pobytu w kraju imigracji 383
Źródło: badanie własne
PPrraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarorobbkkoowwyycchh zz wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo
142
O ile negatywny wpływ fizycznego oddalenia na więzi małżeńskie/partnerskie wydaje się być sprawą stosunkowo oczywistą, to pewnego wyjaśnienia domagają się inne warunki, czy też bodźce, wskazywane przez informatorów jako charakterystyczne dla sytuacji emigracyjnej. Należą do nich przede wszystkim nowe, często intensywne, znajomości zawierane z Polakami, ale także z przedstawicielami innych narodowości, również obywatelami krajów przyjmujących (wersy: 3 – 5). Pojawiające się w ich rezultacie zdrady małżeńskie, czy przypadki głębszej alokacji uczuć mogą prowadzić, i często prowadzą, do rozpadu związków lub co najmniej do poważnych kryzysów. Nadmienić w tym miejscu trzeba, że zdrady oraz przypadki znalezienia nowego partnera dotyczą zarówno osób przebywających za granicą, jak i ich partnerów pozostałych w Polsce.
Oddalenie od społeczności i grup pochodzenia, selektywność emigracji oraz - często - stosunkowo wysoka homogeniczność (np. pod względem płci, wieku, poziomu wykształcenia) sprawiają, że zbiorowości emigranckie wytwarzają przestrzenie aksjonormatywne charakteryzujące się niekiedy osłabionym działaniem kontroli społecznej.
Szczególnie widoczne jest to w sferze obyczajowej. Za przykład może tu posłużyć przypadek mężczyzny, prowadzącego – posłużmy się kodem in vivo – „podwójne życie Weroniki”
(wersy: 69 – 72) oraz towarzyszącej temu atmosfery solidarnego milczenia ze strony innych emigrantów. Mimo że – jak twierdzi informator – zazwyczaj tego rodzaju praktyki wychodzą na jaw i informacje o niewierności emigranta, poprzez sieci komunikacyjne łączące zbiorowość emigrancką ze społecznościami pochodzenia, dochodzą do jego rodziny w Polsce, to zna przypadki, w których „podwójne życie” realizowane jest w długich – nawet kilkuletnich – okresach, stanowiąc tajemnicę poliszynela i nie zawsze prowadząc do radykalnych zmian w stanie cywilnym emigranta (wersy: 70 – 74).
Innym aspektem emigracji zarobkowych, który może prowadzić do zmiany relacji między partnerami/małżonkami jest poprawa sytuacji materialnej. Uzyskanie niezależności finansowej oraz wiążąca się z tym swoboda i poczucie niezależności może wpływać destrukcyjnie na tradycyjny model relacji w małżeństwie (wersy: 384 – 391), aż do zanegowania samej istoty tej relacji i – w konsekwencji – rozpadu związku. Opisywany przez informatora przypadek małżeństwa emigrującego do Norwegii, w którym proces erozji więzi rozpoczął się od tego, że kobieta uzyskała bardzo dobre wynagrodzenie w nowej, atrakcyjnej pracy, skończył się rozwodem. Ciekawym zagadnieniem, otwierającym kolejną domagającą się eksploracji perspektywę badawczą, jest wpływ kultury kraju przyjmującego i tych jej obszarów, które odnoszą się do sposobów funkcjonowania związków i relacji damsko – męskich.
Uzyskanie niezależności finansowej okazuje się niekiedy szczególnie niszczące dla związków jeżeli dochodzi do niego separacja przestrzenna, innymi słowy jeżeli tylko jedna osoba emigruje. Sytuacja taka jest postrzegana jako potencjalny czynnik patologizujący życie rodzinne (wersy: 34 – 38) mogący powodować obniżenie poczucia odpowiedzialności za pozostawioną w kraju rodzinę i wejście w odmienny do niej rytm codzienności.
Istotnym elementem różnicującym charakter oraz skalę występujących problemów w obrębie funkcjonowania rodziny jest to, czy małżonkowie/partnerzy przebywają za granicą razem, czy osobno. Prócz wyjazdu zarobkowego za partnerem/małżonkiem76 i emigracji jednego z członków rodziny, czasami – jeśli pobyty się przedłużają, a koszty emocjonalne rozłąki są zbyt wysokie lub małżonkowie planują osiedlenie się w kraju imigracji, emigrant zarobkowy „ściąga” partnera/małżonka do siebie. W takiej sytuacji otwiera się obszerna
76 Wzór ten poruszany był w części poświęconej motywom emigracji zarobkowej.
PrPraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarroobbkkoowwyycchh z z wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo
143
przestrzeń dla potencjalnych problemów związanych z dostosowaniem „ściągniętego”
małżonka/partnera do warunków życia za granicą. Warunki te tworzone są przez różnorodne, czasami mocno odmienne od polskich, elementy krajobrazu naturalnego i społeczno – kulturowego kraju przyjmującego: od odmienności językowej i kulturowej, przez inne sposoby organizacji pracy, aż po specyfikę warunków atmosferycznych.
Te ostatnie, jak się okazuje wcale nie są czynnikiem banalnym i dostosowanie się Polaków do warunków atmosferycznych panujących np. w północnej części Półwyspu Skandynawskiego, czy w Szkocji bywa trudne. Obszerne fragmenty zebranego materiału odnoszą się do problemów, które pojawiły się w małżeństwie emigranta po okresie ok. sześciu miesięcy od
„ściągnięcia” żony do kraju imigracji - Norwegii. Niepracująca, bez znajomości języka, pozbawiona towarzyskiego otoczenia w kraju imigracji kobieta, spędzając całe dnie w mieszkaniu, z czasem zaczęła popadać w stany depresyjne; czemu sprzyjała dodatkowo skandynawska aura. Narastające napięcie i emocjonalne oddalenie manifestujące się między innymi częstymi kłótniami oraz brakiem kontaktów seksualnych, to tylko niektóre z objawów zmian jakie wyjazd zagraniczny spowodował w relacji informatora z żoną, a które on interpretuje jako wynik jej niedostosowania do nowych warunków życia (wersy: 328 – 383).
Poważny kryzys w związku informatora stał się jednym z czynników skłaniających go do powrotu do Polski, jednakże brak umocowania na krajowym rynku pracy powoduje, że plan ten, nawet pomimo rozpoczętej budowy domu pod Szczecinem, jest ciągle odsuwany w czasie.
Rysunek nr 10 przedstawia model wzajemnego ułożenia głównych czynników rozpadu związków małżeńskich/partnerskich w emigracyjnej przestrzeni charakteryzującej się osłabionym działaniem kontroli społecznej.
Rysunek 10. Schemat problemów w związkach małżeńskich/partnerskich związanych z zagraniczną emigracją zarobkową
Źródło: badanie własne niedostosowanie
partnera do życia na emigracji
erozja więzi zdrady
Przez partnera
utrata poczucia odpowiedzialności
za partnera w
Polsce uzależnienia
obszar rozluźnionej
kontroli społecznej
Przez emigranta
niezależność finansowa
rozpad związku
PPrraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarorobbkkoowwyycchh zz wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo
144