Personalistyczno-egzystencjalna koncepcja Straś-Romanowskiej

Straś-Romanowska (2005) w swoim modelu używa pojęcia „jakość życia”, ale pojęcie to jest w zasadzie zbieżne z dzisiejszym szerokim rozumieniem dobrostanu. Autorka stworzyła swoją koncepcję na fundamencie założeń psychologii personalistyczno-egzystencjalnej,

Dobrostan psychologiczny

Dobrostan emocjonalny Dobrostan społeczny

Dobrostan eudajmonistyczny

Dobrostan

hedonistyczny

48 akcentując ujmowanie człowieka jako osoby. w tej koncepcji akcent położony jest na złożoność i wielowymiarowość osoby (różnych sfer w człowieku), spojrzenie na człowieka w wielowymiarowej, holistycznej, personalistycznej perspektywie. w takiej perspektywie rysuje się obraz człowieka, który ma niejednorodną strukturę potrzeb i dążeń, zatem należy to uwzględnić w wielowymiarowym ujęciu poczucia jakości życia. Jakość życia ujmowana jest zatem przez Straś-Romanowską (2005) na czterech wymiarach: 1) psychofizycznym, 2) psychospołecznym, 3) podmiotowym, 4) metafizycznym. Poczucie jakości życia jest zdefiniowane jako poczucie zadowolenia doświadczanego właśnie w tych sferach.

Personalistyczno-egzystencjalne ujęcie zakłada, że wielowymiarowe poczucie jakości życia danej osoby informuje o ustosunkowaniu się człowieka do swojego życia. i jest zgeneralizowaną i indywidualną odpowiedzią człowieka na fundamentalne pytanie: jak żyć?, czyli w jaki sposób rozwiązywać problemy życiowe? w obrębie czterech wymienionych sfer funkcjonowania osobowości.

Główne kategorie koncepcji Straś-Romanowskiej (1995, 2002, 2004, 2005) zostały przedstawione w tabeli 5, a w tabeli 6 znajdują się definicje głównych wymiarów dobrostanu wg tej koncepcji.

Sfera psychofizyczna jest zdefiniowana jako szeroko pojęta cielesność i popędowość człowieka. Obejmuje uwarunkowane genetycznie, wrodzone, niezależne od człowieka czynniki, np. wygląd fizyczny, temperament, witalność. Dotyczy zaspokajania potrzeb biologicznych, życia w zgodzie z organizmem (tzw. przystosowanie wewnętrzne). Funkcją sfery psychofizycznej jest przetrwanie indywidualne (i gatunkowe) - zachowanie życia i zdrowia.

Wyrazem zakłócenia równowagi biologicznej może być choroba.

Sfera psychospołeczna odnosi się do relacji osoby z innymi, wzrastania i funkcjonowania w otoczeniu społecznym. Świat, w którym żyjemy jest światem społecznym.

49 Czynniki społeczne oddziaływają na człowieka przez całe życie. w świecie społecznym podejmowane są celowe działania, których zadaniem jest przekazanie norm kulturowych w taki sposób, aby człowiek je przyjął i uznał je za warunki społecznego funkcjonowania.

w toku tego procesu socjalizacji człowiek poznaje system norm, wzorów zachowań, uczy się nowych ról społecznych realizując oczekiwania otoczenia. Dzięki temu uzyskuje poczucie bezpieczeństwa, przynależności, tożsamość społeczną. Przystosowanie zewnętrzne (w tej sferze - społeczne) człowieka dotyczy odnalezienia przez niego swojego miejsca w danej społeczności, sprzyja nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi. Oddala to poczucie samotności, a pozwala doświadczyć człowiekowi poczucia akceptacji i własnej wartości.

Przystosowanie zewnętrzne wiąże się ze spełnianiem wymagań otoczenia (nabywanie kompetencji), życiem w zgodzie z otoczeniem społecznym (byciem potrzebnym).

Sfera podmiotowa wyraża się w podkreślaniu swojej indywidualności i niezależności, odnosi się do wyodrębniania siebie z tła społecznego. Podmiotowość wiąże się z odpowiedzialnością za własne życie i podejmowane przez siebie decyzje. Przystosowanie wewnętrzne podmiotowe obejmuje osiąganie własnych celów, realizację zainteresowań, pasji, samoakceptację, życie w zgodzie z sobą (bycie autentycznym). Sprzyja doświadczaniu przez człowieka radości istnienia.

Sfera metafizyczna odnosi się do rozwoju duchowego człowieka. Wiąże się z akceptacją i realizacją uniwersalnych, ponadczasowych wartości takich jak: dobro, miłość, prawda, piękno. Wyrazem duchowości człowieka jest doświadczanie własnego istnienia jako wykraczającego poza aktualne istnienie oraz poczucie bycia częścią wszechświata. Rozwój sfery metafizycznej sprzyja kształtowaniu bycia odpowiedzialnym moralnie i umożliwia życie w zgodzie z sumieniem. Sfera ta identyfikowana jest z głęboką religijnością i wiąże się z doświadczaniem sensu życia. Sfera metafizyczna wskazuje na możliwości przekraczania

50 siebie, poszukiwania wyższego sensu swoich czynów, wzmacniania sensu własnego istnienia (Straś-Romanowska, 1995, 2004, 2005).

Tabela 5

Personalistyczno-egzystencjalny model poczucia jakości życia (Straś-Romanowska, Frąckowiak, 2007)

Poczucie jakości życia

Przystosowanie wewnętrzne Przystosowanie zewnętrzne Psychofizyczne Podmiotowe Psychospołeczne Metafizyczne Dobrostan

Samoakceptacja Relacje z ludźmi Akceptacja

absolutnych wartości

51 Tabela 6

Wymiary poczucia jakości życia (opracowanie na podstawie Straś-Romanowska, 2002, 2005)

Wymiar poczucia jakości życia Definicja

biegun dodatni (+) i biegun ujemny (-) Psychofizyczny (+) dobrostan biologiczny, zdrowie, kondycja, życie

w zgodzie z organizmem, samopoczucie fizyczne, zaspokajanie potrzeb biologicznych

(-) brak rozumienia i akceptowania własnego ciała, ból, cierpienie fizyczne, zachowania antyzdrowotne

Psychospołeczny (+) satysfakcjonujące relacje z ludźmi, poczucie

bezpieczeństwa i mocy społecznej, porozumienie z innymi, poczucie wspólnoty, życie w zgodzie z otoczeniem

społecznym, spełnianie ról i wymagań społecznych, przyrost kompetencji społecznych, doświadczanie bycia potrzebnym

(-) brak porozumienia z innymi ludźmi, brak poczucia bezpieczeństwa, niezadowolenie związane z pełnieniem ról, realizowaniem zadań, brak poczucia wspólnoty, bycia potrzebnym

Podmiotowy (+) życie w zgodzie z sobą, bycie autentycznym, poczucie wolności i autentyczności, samooakceptacja, osiąganie własnych celów, realizacja zainteresowań, pasji, zdolności (-) brak życia w zgodzie z sobą, doświadczanie braku samoakceptacji, nierealizowanie własnego potencjału Metafizyczny (+) doświadczanie sensu życia, akceptacja i realizacja

wartości absolutnych, przekraczanie siebie, rozwój duchowy

(-) pustka egzystencjalna, rozpacz, brak rozpoznawania i realizowania prawdy, dobra, piękna, trudności w akceptacji cierpienia

52 ROZDZIAŁ 3. PROBLEM BADAŃ WŁASNYCH

W literaturze można znaleźć dużą liczbę raportów z badań poświęconych relacji między wartościami w modelu Schwartza (1992; Schwartz i in., 2012) a dobrostanem (Bilsky, Schwartz, 1994; Bobowik i in.,2011; Deci, Ryan, 2000; Joshanloo, Ghaedi, 2009; Kałużna-Wielobób, Mudyń, 2015; Le, 2011; Oishi, Diener, Suh, Lucas, 1999; Sagiv, Roccas, Oppenheim-Welerm 2015; Roccas i in.,2002; Sagiv, Schwartz, 2000; Sortheix, Schwartz, 2017).

Schwartz (2006, 2012) postuluje, że wartości z obszaru otwartość na zmiany (hedonizm, stymulacja, kierowanie sobą) oraz wartości z obszaru przekraczanie siebie (uniwersalizm i życzliwość) pozytywnie wiążą się z dobrostanem. Literatura zawiera sporo danych potwierdzających tę tezę. Sagiv i Schwartz (2000) wykazali, że istnieje pozytywny związek między preferencją kierowania sobą, stymulacji, życzliwości i uniwersalizmu a dobrostanem. w badaniach Sortheix i Schwartza (2017) okazało się, że wartości z obszaru otwartość na zmiany pozytywnie wiążą się z subiektywnym dobrostanem, a wartości z obszaru zachowawczość wiążą się negatywnie z subiektywnym dobrostanem. Podobne wyniki uzyskali również inni badacze. Bobowik i in. (2011) wykazali, że istnieje pozytywna zależność między satysfakcją z życia a wartościami z obszaru otwartość na zmiany: (kierowanie sobą, stymulacja, hedonizm) i negatywna z wartościami z obszaru zachowawczości (przystosowanie, tradycja i bezpieczeństwo). Empiryczne dane z różnych badań (Bobowik i in., 2011; Sagiv, Schwartz, 2000; Schwartz, 2006, 2012; Sortheix, Schwartz, 2017) pokazują też, że preferencje uniwersalizmu i życzliwości pozytywnie wiążą się z dobrostanem.

Jeśli analiowano różne aspekty dobrostanu, to okazywało się, że wartości przekraczania siebie wiążą się z dobrostanem eudajmonistycznym, a wartości otwartości na zmianę – z dobrostanem hedonistycznym. Preferencja kierowania sobą może wiązać się

53 z oboma aspektami dobrostanu (Sagiv, Schwartz, 2000; Schwartz, 2011; Schwartz, Sortheix, 2018; Le, 2011).

Dotychczasowe badania dotyczyły głównie zależności między dobrostanem a deklarowanymi preferencjami wartości. Chociaż w literaturze pojawiały się sugestie, że znaczenie mogą mieć nie tylko deklarowane preferencje wartości, ale np. możliwość realizacji wartości (Sagiv, Schwartz, 2000) lub po prostu wartości realizowane. Badania Skiminy i współpracowników (2018b) wykazały, że wartości deklarowane nie pokrywają się z wartościami realizowanymi w codziennym życiu. Zatem pojawia się pytanie o związek dobrostanu z wartościami nie tylko deklarowanymi, ale również realizowanymi w działaniu.

Podobne rozróżnienie na deklaracje i realizacje funkcjonuje w odniesieniu do celów życiowych, zatem konstruktu zbliżonego do wartości. Pomysł zweryfikowania związku między hierarchią celów a stopniem ich realizacji zaproponowali Kasser i Ryan (1996, 2001), którzy sprawdzili zbieżność między hierarchią celów i stopniem ich realizacji. z kolei stopień realizacji celów życiowych (nie tylko ich ważności) z szeroko ujmowanym dobrostanem (w tym eudajmonistycznym) był badany w Polsce przez Zawadzką i in. (2018).

W dotychczasowej literaturze raczej nie ma badań dotyczących spójności między deklarowanymi preferencjami wartościami w ujęciu Schwartza (1992; Schwartz i in., 2012) a wartościami realizowanymi w działaniu oraz badań dotyczących związku tej spójności z dobrostanem. Lukę tę wypełnia niniejszy projekt, w którym poddane analizie zostaną związki dobrostanu z (1) wartościami deklarowanymi, (2) wartościami realizowanymi oraz (3) spójnością między wartościami deklarowanymi a realizowanymi.

54 Celem niniejszego projektu badawczego jest zatem określenie relacji między wybranymi aspektami systemu wartości a różnymi aspektami dobrostanu. w szczególności zostaną zbadane - oprócz deklarowanych preferencji wartości - również wartości realizowane w życiu codziennym. w zakresie związków dobrostanu z wartościami realizowanymi prezentowane badania są replikacją. Natomiast w zakresie związków dobrostanu z wartościami realizowanymi w działaniu oraz związków między dobrostanem a spójnością obu aspektów wartości – są to badania nowatorskie.

Sformułowane zostały następujące hipotezy:

H1. Mierzone kwestionariuszowo deklarowane preferencje wartości przekraczania siebie są związane z dobrostanem eudajmonistycznym, a deklarowane preferencje wartości otwartości na zmianę są związane z dobrostanem hedonistycznym. Deklarowana preferencja kierowania sobą może być związana z oboma aspektami dobrostanu.

Hipoteza ta została sformułowana na podstawie danych z literatury (Bobowik i in., 2011; Sagiv, Schwartz, 2000; Schwartz, 2006, 2012; Sortheix, Schwartz, 2017). Zgodnie z argumentami przedstawionymi w przeglądzie badań rozpoczynających niniejszy rozdział, preferencje uniwersalizmu i życzliwości oraz kierowania sobą, stymulacji i hedonizmu, pozytywnie wiążą się z dobrostanem, przy czym wartości przekraczania siebie zwykle wiążą się z dobrostanem eudajmonistycznym, a wartości otwartości na zmianę - z dobrostanem hedonistycznym.

H2. Deklarowane preferencje wartości w odpowiedzi na pytanie otwarte wiążą się w taki sam sposób z dobrostanem jak deklarowane preferencje wartości mierzone kwestionariuszowo.

Kwestionariuszowy pomiar wartości ma wiele ograniczeń. w szczególności nie pozwala dotrzeć do subiektywnego świata osoby badanej i jej przekonań na temat tego, co ważne,

55 które mogą nie wpisywać się w kategorie kwestionariuszowe. w niniejszym projekcie wartości deklarowane zmierzono zatem nie tylko za pomocą kwestionariusza, ale również za pomocą pytania otwartego. Dotychczas nie było zbyt wiele badań dotyczących związku dobrostanu z preferowanymi wartościami mierzonymi w pytaniu otwartym, bez narzucania kategorii kwestionariuszowych. w związku z tym sformułowano hipotezę badawczą analogiczną do hipotezy dotyczącej wartości mierzonych kwestionariuszowo.

Dodatkowo sprawdzono, czy katalog wartości wygenerowanych w pytaniu otwartym będzie zbliżony do katalogu Schwartza (Schwartz i in., 2012) oraz czy hierarchia wartości wygenerowanych w pytaniu otwartym jest zbliżona do hierarchii wartości wygenerowanych w pomiarze kwestionariuszowym. Oczekiwano, że katalog wygenerowanych w pytaniu otwartym wartości będzie zbliżony do katalogu Schwartza (Schwartz i in., 2012), a wartości ułożą się w podobną hierarchię, jednak ze względu na brak możliwości precyzyjnego testu statystycznego takiej zgodności, nie sformułowano w tym zakresie hipotezy.

H3. Realizacja w codziennym życiu wartości przekraczania siebie jest związana z dobrostanem eudajmonistycznym, a realizacja w codziennym życiu wartości otwartości na zmianę jest związana z dobrostanem hedonistycznym. Realizacja w codziennym życiu wartości kierowania sobą może być związana z oboma aspektami dobrostanu.

Dotychczas nie było badań dotyczących związku dobrostanu z realizowanymi wartościami w codziennym życiu. w związku z tym sformułowano analogiczną hipotezę, jak w przypadku wartości deklarowanych.

H4. Wraz ze wzrostem spójności między wartościami deklarowanymi a realizowanymi w codziennym życiu, wzrasta dobrostan eudajmonistyczny.

56 Dotychczas empiryczne analizy dotyczyły relacji między spójnością wartości w indywidualnych osobistych projektach a satysfakcją z nich (McGregor, Little, 1998). Wyniki wskazują na pozytywną zależność dobrostanu eudajmonistycznego i spójności wewnętrznej.

Wykazano, że posiadanie osobistych celów spójnych z osobowością jest predyktorem dobrostanu (McGregor, McAdams, Little, 2006). Uzyskano też wyniki wskazujące na to, że posiadanie osobistych celów spójnych z cechami osobowości, osobistymi zasobami jest predyktorem dobrostanu eudajmonistycznego (Diener, Fujita, 1995; McGregor, McAdams, Little, 2006; Sheldon, Kasser, 1998; Sheldon, Kasser, Smith, Share, , 2002). w dotychczasowych badaniach raportowanych w literaturze wykazano również, że spójność między osobistymi celami i wartościami jest pozytywnie związana z satysfakcją z życia (Sheldon, Kasser, 1995).

Sheldon i Tan (2007) sugerują, że zgodność celów z cechami i narracjami osobistymi jest pozytywnym predyktorem dobrostanu. Narracyjna tożsamość, przejawiająca się w globalnie spójnej historii życia (Jezierski, 2010), jest również związana z dobrostanem eudajmonistycznym (Bauer, McAdams, Pals, 2008). Biorąc pod uwagę powyższe wyniki, oczekiwano pozytywnego związku dobrostanu eudajmonistycznego ze spójnością między wartościami deklarowanymi a realizowanymi w codziennych zachowaniach.

57 ROZDZIAŁ 4. METODA

4.1. Procedura i próba badana

Badania zostały przeprowadzone w formie indywidualnej, w wersji papierowej.

w badaniu uczestniczyło 170 osób dorosłych w wieku od 18 do 80 lat. Średni wiek osób badanych wyniósł 39,3 lat. Kobiet było 133 (co stanowi 78 % próby), a mężczyzn 37 (co stanowi 22 % próby). Osoby badane pochodziły z województw mazowieckiego, łódzkiego i wielkopolskiego. Badania trwały od lutego do sierpnia 2018 r.

Procedura badawcza obejmowała trzy etapy. Odstępy czasowe między kolejnymi etapami różniły się nieznacznie u poszczególnych osób badanych – niektóre osoby badane rozpoczynały wypełnianie kolejnego etapu od razu po ukończeniu poprzedniego, inne osoby miały przerwę około 1-2 tygodnie pomiędzy etapami badania.

Pierwszy etap obejmował pomiar deklarowanych preferencji wartości. Zastosowano pomiar jakościowy (pytanie otwarte) oraz kwestionariuszowy. Drugi etap miał formę dzienniczka. Dotyczył wartości realizowanych w codziennym życiu. Etap ten trwał tydzień.

Każdego dnia badanie wyglądało tak samo: osoby badane wypisywały wieczorem trzy działania/czynności uznawane przez siebie za ważne danego dnia oraz udzielały odpowiedzi na kilkanaście pytań o wartości, jakie według nich realizowali w tym działaniu. Ostatni trzeci etap składał się z pomiaru dobrostanu oraz powtórnego pomiaru kwestionariuszowego deklarowanych preferencji wartości.

58 4.2. Narzędzia

4.2.1. Wartości deklarowane

Deklarowane preferencje wartości zostały zmierzone na dwa sposoby. Pierwszym z nich był pomiar jakościowy z pytaniem otwartym, w którym badanym nie narzucano żadnych kategorii wartości, a drugim był pomiar kwestionariuszowy, gdzie zadaniem badanych było ustosunkowanie się do stwierdzeń opisujących różne wartości.

Jakościowy pomiar wartości deklarowanych. w celu zmierzenia deklarowanych

preferencji wartości zostało wykorzystane pytanie otwarte. Badani mieli za zadanie odpowiedzieć na pytanie: „Co jest dla Ciebie najważniejsze w Twoim życiu, jakie wartości cenisz najbardziej i dlaczego?” Pytanie otwarte zostało sformułowane w taki sposób, aby nie narzucać żadnych odpowiedzi. Najpierw badani odpowiadali na pytanie otwarte, a potem wypełniali kwestionariusz.

Portretowy Kwestionariusz Wartości (PVQ-R2; Schwartz i in., 2012; polska adaptacja:

Cieciuch, 2013b). PVQ-R2 wykorzystano do kwestionariuszowego pomiaru deklarowanych preferencji wartości, który nastąpił w pierwszym etapie badań (po pomiarze pytaniem otwartym) oraz w trzecim etapie, po zakończeniu tygodniowego badania dzienniczkowego.

Podstawę teoretyczną kwestionariusza stanowi zrewidowana teoria wartości Schwartza i in.

(2012), omówiona w Rozdziale 1. Kwestionariusz PVQ-R2 zawiera 57 stwierdzeń grupujących się w 19 skal do pomiaru wszystkich wartości wyróżnionych w zrewidowanym modelu Schwartza (Schwartz i in., 2012). Każda skala składa się z 3 stwierdzeń.

Stwierdzenia, z których składa się narzędzie, charakteryzują ludzi w kategoriach ich przekonań na temat tego, co jest dla nich w życiu ważne. Pozycje kwestionariuszowe składają się z jednego zdania. Zadaniem osoby badanej jest odpowiedź na pytanie: „Na ile przedstawiony człowiek jest lub nie jest podobny do Ciebie”. w kwestionariuszu przyjęto skalę

59 sześciostopniową: 1 – zupełnie niepodobny do mnie, 2 – niepodobny do mnie, 3 – trochę podobny do mnie, 4 – średnio podobny do mnie, 5 – podobny do mnie, 6 – bardzo podobny do mnie. Czas badania jest nieograniczony.

Wskaźnikiem preferencji danego typu wartości jest średnia z odpowiedzi na trzy stwierdzenia składające się na daną skalę. Zgodnie z rekomendacjami Schwartza (1992) przeprowadza się tzw. centrację. Polega ona na tym, że od średniej uzyskanej dla wartości danego typu odejmuje się średnią dla wszystkich pozycji kwestionariuszowych. Wyniki dodatnie oznaczają, że dana osoba preferuje daną wartość bardziej niż średnia preferencja wszystkich wartości danej osoby, a wyniki minusowe wskazują na preferencję poniżej średniej preferencji wszystkich wartości. Alfa Cronbacha dla skal znajdują się w tabelach 7 i 8.

Kwestionariusz znajduje się w Załączniku.

4.2.2. Wartości realizowane

Metoda dzienniczka. Wartości realizowane w codziennym życiu zmierzono za pomocą

dzienniczka, który każdy badany prowadził przez tydzień. Zadaniem badanego było wskazanie każdego dnia wieczorem listę trzech zachowań (czynności) realizowanych w ciągu dnia, które osoba uważała za ważne. Następnie w odniesieniu do każdej z wypisanych czynności badany odpowiadał na pytania, jak ważne w tej czynności były różne wartości. Użyto w tym celu pozycji kwestionariuszowych z krótkiej wersji kwestionariusza PVQ (PVQ-S; Beierlein, Davidov, Cieciuch, Rammstedt, Schwartz, 2014). Instrukcja została zmodyfikowana w taki sposób, że badany odpowiadał na pytanie: „W jakim stopniu ważne było dla Ciebie podczas wykonywania tej czynności, aby…”. Pozycje kwestionariuszowe dotyczyły czterech grup wartości:

przekraczania siebie, umacniania siebie, zachowawczości, otwartości na zmianę. Każda skala jest budowana przez 3 pozycje. Skala odpowiedzi była dokładnie taka sama jak w przypadku

60 omówionego powyżej PVQ-R2. Alfa Cronbacha dla skal znajdują się w tabeli 9. Kwestionariusz znajduje się w załączniku.

4.2.3. Dobrostan

Do pomiaru dobrostanu wykorzystano serię czterech kwestionariuszy.

The Satisfaction with Life Scale (SWLS, Diener, Emmons, Larson, Griffi, 1985)

w polskiej adaptacji Juczyńskiego (2009). Narzędzie SWLS składa się z 5 pozycji kwestionariuszowych. Badany ocenia, w jakim stopniu każde z nich odnosi się do jego dotychczasowego życia na skali Likerta od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Wynikiem pomiaru jest ogólny wskaźnik poczucia zadowolenia z życia. Wskaźnik rzetelności alfa Cronbacha SWLS w niniejszym badaniu wyniósł 0,76.

Kwestionariusz znajduje się w załączniku.

Psychological Well-Being Scales (PWB, Ryff, 1989) w polskiej adaptacji Karaś

i Cieciucha (2018). Narzędzie operacjonalizuje wymiary dobrostanu eudajmonistycznego w ujęciu Ryff (1989). Wykorzystano skróconą wersję kwestionariusza obejmującą 18 pozycji kwestionariuszowych, wybranych z wersji pełnej (Karaś, Cieciuch, 2018). Kwestionariusz jest narzędziem samoopisowym, zawiera 6-stopniowo skalę Likerta od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Zmienne mierzone to: samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi ludźmi, autonomia, panowanie nad otoczeniem, cel życiowy, osobisty rozwój. Wyniki dla poszczególnych skal oblicza się poprzez policzenie średniej z wyników pozycji składających się na daną skalę. Możliwe jest również obliczenie wyniku ogólnego. Dla oszacowania spójności wewnętrznej poszczególnych skal, jak również całego kwestionariusza PWB, posłużono się współczynnikiem alfa Cronbacha. Wersja skrócona kwestionariusza wykazuje się niesatysfakcjonującą rzetelnością dla poszczególnych skal,

61 jednak zadowalającą dla wyniku ogólnego (w niniejszym badaniu 0,76). Kwestionariusz znajduje się w załączniku.

Mental Health Continuum – Short Form (MHC-SF, Keyes, 2005, Keyes, 2009; Keyes,

2013a; Keyes, 2013b) w polskiej adaptacji Karaś, Cieciucha, Keyesa (2014). Narzędzie jest kwestionariuszem samoopisowym do pomiaru trzech aspektów dobrostanu: emocjonalnego, psychologicznego i społecznego, z których pierwszy (emocjonalny) jest dobrostanem hedonistycznym, a dwa kolejne (psychologiczny i społeczny) dobrostanem eudajmonistycznym. MHC-SF zawiera 14 pozycji kwestionariuszowych pogrupowanych w trzy wymienione wyżej skale: trzy pozycje mierzą dobrostan emocjonalny i wywodzą się z koncepcji Bradburn’a (1969) i Cantril’a (1965). Sześć pozycji mierzy dobrostan psychiczny w rozumieniu koncepcji Ryff (1989), z czego każda pozycja mierzy inny wymiar z modelu Ryff, a pięć pozycji kwestionariuszowych MHC-SF mierzy dobrostan społeczny w ujęciu Keyes’a (1998), przy czym każda pozycja mierzy osobny wymiar dobrostanu społecznego wyróżniony przez Keyesa (1998). Osoby badane odpowiadają na pytanie o częstotliwość w ciągu ostatniego miesiąca doświadczeń wymienionych lub opisanych w kolejnych stwierdzeniach.

Odpowiedzi udzielają na skali: 1 – nigdy, 2 – raz czy dwa, 3 – mniej więcej raz w tygodniu, 4 – dwa lub trzy razy w tygodniu, 5 – prawie codziennie lub codziennie. Wynik ogólny to średnia wyników wszystkich pozycji. Możliwe jest wyliczenie wskaźników trzech składników dobrostanu oraz wyniku ogólnego. Wskaźnik rzetelności alfa Cronbacha MHC – SF w niniejszym badaniu okazał się zadowalający. Dla skali dobrostanu emocjonalnego wyniósł 0,92, dla skali dobrostanu społecznego wyniósł 0,90, dla skali dobrostanu psychicznego wyniósł 0,88. Dla wyniku ogólnego MHC było to 0,81. Kwestionariusz znajduje się w załączniku.

Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia (KPJŻ, Straś-Romanowska, Oleszkowicz, Frąckowiak, 2004). Narzędzie to posłużyło do pomiaru psychofizycznego, psychospołecznego,

62 podmiotowego i metafizycznego komponentu dobrostanu w ujęciu Straś-Romanowskiej (1995, 2002, 2004, 2005 Kwestionariusz składa się z 60 pozycji kwestionariuszowych, po 15 dla każdego wymiaru poczucia dobrostanu. Zadaniem osób badanych jest ustosunkowanie się do poszczególnych twierdzeń kwestionariusza. Skala odpowiedzi obejmuje kategorie od 1 – zdecydowanie nie zgadzam się do 4 – zdecydowanie zgadzam się. Kwestionariusz zawiera pytania punktowane wprost i odwrotnie. Wskaźnik rzetelności alfa Cronbacha KPJŻ w niniejszym badaniu okazał się zadowalający. Alfa Cronbacha dla skali dobrostanu psychofizycznego wyniósł 0,78, dla skali dobrostanu psychospołeczny wyniósł 0,72, dla skali dobrostanu podmiotowego wyniósł 0,69, a dla skali dobrostanu metafizycznego wyniósł 0,83.

Kwestionariusz znajduje się w załączniku.

Za składowe dobrostanu hedonistycznego uznano: skalę dobrostanu emocjonalnego z MHC oraz dwie skale z KPJŻ – dobrostan psychofizyczny oraz psychospołeczny. Za składowe dobrostanu eudajmonistycznego uznano: dobrostan psychologiczny oraz społeczny z MHC, dobrostan psychologiczny z PWB oraz dobrostan podmiotowy i metafizyczny z KPJŻ. SWLS łączy elementy dobrostanu eudajmonistycznego i hedonistycznego. Niezależnie od tego przypisania, analizie poddano związki każdego aspektu dobrostanu z różnymi aspektami systemu wartości.

63 ROZDZIAŁ 5. WYNIKI

5.1. Statystyki opisowe

Poniżej znajdują się statystyki opisowe wszystkich mierzonych zmiennych.

Poniżej znajdują się statystyki opisowe wszystkich mierzonych zmiennych.