2.1. Sytuacja Romów w Unii Europejskiej
2.1.2. Spójność Unii Europejskiej i jej trzy wymiary
2.1.2.1. Podstawy tożsamości romskiej
Jednym z celów UE jest dobrostan81, który jako koncepcja, której skład-niki nie są mierzalne jedną miarą, obejmuje między innymi takie kwestie, jak warunki życia oraz udział w życiu społecznym82. Obydwa te czynniki odwołują się do sytuacji społeczności romskiej, traktowanej zarówno kalnie, jak i na poziomie ogólnounijnym. I to właśnie na poziomie lo-kalnym brak spójności jest najlepiej widoczny83, ale jak zauważa KR, realna spójność społeczna powstaje właśnie w jego obszarze84.
78 Pkt. 15 1098/2008/WE.
79 COM(2010) 642/3, s. 2.
80 Pkt 21.6 2011/C 248/03.
81 Art. 3 TFUE.
82 Piąty raport..., dz. cyt., s. 73.
83 Rumford C., European Cohesion..., dz. cyt., s. 19.
84 Pkt 14 2012/C 54/03.
Nierówności ekonomiczne mają bezpośredni wpływ na poziom spój-ności społecznej85. Jak wskazano wcześniej, ubóstwo wynika z bezrobocia, a jego główną przyczyną są braki w edukacji. Zatem te trzy elementy zna-cząco wpływają na wykluczenie społeczne Romów i ich nieuczestniczenie w osiągnięciu spójności UE. Poziom wykształcenia jest jednym z najbar-dziej wymiernych czynników wzrostu gospodarczego, wpływających bez-pośrednio na PKB (produkt krajowy brutto) per capita86. EKES wskazuje, że wyedukowani Romowie będą mogli wnieść aktywny wkład, jakiego się od nich słusznie oczekuje, w społeczeństwie, do którego należą87. Wyłączenie za-wodowe jest także jednym z problemów stojących na drodze spójności spo-łecznej88. Gospodarka o wysokim poziomie zatrudnienia zapewnia spójność społeczną89. Wyjście z bezrobocia jest także kluczowym elementem likwi-dacji dyskryminacji i włączenia społecznego90. Podobnie jest w przypadku ubóstwa. Opuszczenie przez Romów obszaru biedy ma być ściśle powią-zane ze skuteczną integracją i włączeniem91. Ma ono, z jednej strony zabez-pieczać przed popadnięciem w ubóstwo, a z drugiej jest skutkiem wyjścia z niego. Niestety na drodze do integracji stoi między innymi opór wobec szerszych kontaktów społecznych wykraczających poza etniczną wspólnotę.
Ma on podstawy w kulturowych uwarunkowaniach zbudowanych przez kilkaset lat, kiedy takie ograniczenia były jednym z czynników zapewniają-cych przetrwanie tożsamości romskiej.
Przywołany ciąg przyczynowy trzech zasadniczych problemów: ubó-stwo – braki w edukacji – bezrobocie, trudno jest rozwiązać nie tylko wśród Romów, ale także – choć w mniejszej skali – w całym społeczeń-stwie europejskim. Udział w systemie edukacji, stała praca oraz zarobki wystarczające do wyjścia z obszaru ubóstwa sprzyjają integracji społecznej.
W oczywisty sposób wykluczenie społeczne Romów wzmaga się za sprawą ubóstwa, a także braku kwalifi kacji i niewystarczającego udziału w życiu
85 Vergolini L., Social Cohesion in Europe: How Do the Diff erent Dimensions of In-equality Aff ect Social Cohesion?, “International Journal of Comparative Sociology”, 2011, no. 52, s. 200.
86 Piąty raport..., dz. cyt., s. 43.
87 Pkt 2.2 2009/C 27/20.
88 Whelan C. T., Maître B., Economic Vulnerability, Multidimensional Deprivation and Social Cohesion in an Enlarged European Community, “International Journal of Com-parative Sociology”, 2005, no. 46, s. 230-231.
89 KOM(2010) 2020, s. 12.
90 Pkt 26 2006/2176(INI).
91 Pkt 3.2.2 2009/C 27/20.
zawodowym92, ale gdy uznamy, że jego przyczyną jest odmienność kultu-rowa, stanowi zarazem ich źródło.
Podstawowe sposoby rozumienia wykluczenia społecznego odnoszą się do Romów93. Odwołują się one do sfery aktywności ekonomicznej, braku dostępu do usług społecznych, nieuczestniczenia w życiu społecznym oraz braku poczucia więzi ze społeczeństwem, wskazując na ich wielowymiarową deprywację społeczną. Przy czym część spośród nich występuje wspólnie jako wykluczenie wieloaspektowe.
Zasadniczy problem leży w zróżnicowanych wartościach – ustalanie zasad przez większość, przy odmiennych podstawach kulturowych, bez wprowadzenia przymusu asymilacji lub przynajmniej intensywnej inte-gracji, będzie prowadziło do braku uczestnictwa w nich części społeczeń-stwa94 i utrudniało osiągnięcie spójności społecznej95.
Także, zabroniona w UE96, dyskryminacja wynika z odmiennych wzorów kultury. Wiąże się przez to ze sferą zachowań społecznych i aktyw-nością na płaszczyźnie ekonomicznej. Społeczności dominującej kulturowo trudno jest zaakceptować odmienne schematy zachowań i obcy system war-tości97. Mniejszości etniczne postrzegane są jako obcy, zagrażający normom socjalnym i stabilnemu systemowi ekonomicznemu98. Brak akceptacji dla odmienności etnicznej wzrasta w Europie od lat 90. XX wieku. Przy-czyną tego jest większa skala migracji, a także rosnąca potrzeba kontroli różnorodności99.
W dyskursie politycznym i publicznym istnieją tendencje do wiązania spójności społecznej100 z integracją lub asymilacją101. Modele włączenia spo-łecznego, zapewniają spójność na poziomie lokalnym i umożliwiają przez
92 Milcher S., Zigová K., Th e Impact of Social…, dz. cyt., s. 58.
93 Whelan C. T., Maître B., Economic Vulnerability…, dz. cyt., s. 217.
94 Goodhart D., Too Diverse?, “Prospect”, 2004, nr 95, s. 31-32.
95 Vasta E., Accommodating Diversity…, dz. cyt., s. 18-20.
96 KPP, art. 21.
97 Postawy wobec Romów w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji, BS/104/2008, CBOS, Warszawa 2008, s. 7; Olmazu L., Roma/Gypsies in Europe..., dz. cyt., s. 7; Current attitudes…, dz. cyt., s. 3, 10-13; Rat C., Social Transfers..., dz. cyt., s. 4.
98 Cheong P. H. i inni, Immigration, Social Cohesion and Social Capital: A Critical
Review, “Critical Social Policy”, 2007, no. 27, s. 34.
99 Vasta E., Th e Controllability of Diff erence…, dz. cyt., s. 504-505.
100 Jako węższego pojęcia, bazującego na wcześniejszych analizach o charakterze
so-cjalnym, Whelan C. T., Maître B., Economic Vulnerability…, dz. cyt., s. 217.
101 Vasta E., Th e Controllability of Diff erence…, dz. cyt., s. 507.
to realizację spójności społecznej także na poziomie UE. Uwzględniając zasady demokracji i kryterium kopenhaskie102 mówiące o ochronie mniej-szości, można je dookreślić w relacji do włączenia do głównego nurtu życia społeczeństwa.