• Nie Znaleziono Wyników

Podwójne starzenie się ludności i feminizacja sta ro ści 43

K lu czow y m i cecham i pro cesu starzenia się ludn ości w n a d ­ chodzących d ek ad ach b ęd zie p o d w ó jn y c h a ra k te r tego procesu i utrzy m y w an ie się fem in izacji starości.

W p ierw szy m p rzypad k u chodzi o szybki p rzew id y w an y p rzyrost liczby o só b b ard zo starych, tj. m ający ch przynajm niej 75 lat, w ram ach p o p u lacji p o lsk ich seniorów . Z m ian a ta z jed n ej strony w y n ik a z ku m u lacji p ozy ty w ny ch ten dencji w sferze r e ­ dukcji u m ieraln o ści (o czym ju ż m ó w iliśm y w cześn iej), z drugiej stro ny z w iązan a je s t z efektem k ohortow ym . E fek t ten zw iązan y je s t z p rzesu w an iem się licznych generacji po w o jen n eg o w yżu d em o g raficzn ego do coraz starszych grup w ieku. W p erspektyw ie rok u 203 0 w ie k 75 lat o sią g n ą o soby u ro d zo n e przed 1955 - a zatem w ięk szo ść ro cznik ó w pow ojen neg o w yżu. W rezultacie liczba osób b ard zo starych w zro śn ie p o m ię d z y ro k iem 2002 a 2030 z 1 879 tys. n a 4 046 tys. osób, zaś frak cja osób m ających

Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa

p rzyn ajm n iej 75 lat w śró d w szy stk ich seniorów w w iek u 65 lat i w ięcej z 28 ,9 % n a 38% .

O g ółem zg o d n ie z p ro g n o z ą G U S u d ział osób b ardzo sta ­ ry ch zw ięk szy ć się m a z 4 ,9 % w 2002 r. do 11,3% w ro k u 2030.

N ie dość, iż generalnie p o p u lac ja senio ró w podlegać b ęd zie p o ­ d w ó jn em u starzeniu się, d o d atk o w o najszybciej w zrastać b ęd zie liczb a osób n ajstarszy ch - a zatem tych m ających 85 lat3, k tó ry ch liczb a w zro śn ie p o n a d dw u k ro tn ie, zaś ich odsetek w z ro śn ie z p oniżej 1% do 2,2% .

S ytu acja ta p o ciąg a z a so b ą k o n ieczn o ść uw zg lęd n ien ia b a r­

d zo d u ży ch zm ia n w p ro je k to w a n iu przyszłej polityki w sferze u słu g m ed y czn y ch i - przed e w szy stk im - opiekuńczych. P rzyjąć bo w iem m ożna, iż naw et w p rzy p a d k u w y stęp o w an ia p o p ra w y stan u zd ro w ia i og ran iczan ia p o z io m u n iep ełno spraw ności p o p u ­ lacji osób b ardzo starych (o czym szerzej dalej) zm ian y te n ie w p ełn i zre k o m p en su ją w p ływ czy n n ik a dem o g raficznego.

3 Wybór obu granic wieku jest oczywiście arbitralny, ale zgodnie z najnow­

szymi pracami anglojęzycznych gerontologów starość rozpoczynająca się w wieku 65 dzielona jest na trzy podokresy: wczesną - 65-74 lat (young old), średnią 75-84 lat (old old) i późną 85 i więcej lat (the oldest old). Podział ten nawiązuje do obserwacji stwierdzających, że pierwsze lata po osiągnięciu pro­

gu starości odznaczają się z reguły dobrym zdrowiem i pełną samodzielnością, druga dekada jest okresem występujących chorób chronicznych i zmniejszenia się stopnia samodzielności, zaś - jak wykazują liczne badania - po przekrocze­

niu wieku 85 lat w zasadzie każda jednostka potrzebuje stałego wsparcia ze strony innych. Pamiętać należy jednak, iż trwanie życia w Polsce jest zdecydo­

wanie niższe niż to ma miejsce w krajach wysoko rozwiniętych, zdecydowanie wyższy jest również poziom deklarowanej niepełnosprawności. W rezultacie założyć można, iż obecnie w warunkach krajowych mamy do czynienia ze zdecydowaniem niższym niż w krajach rozwiniętych wiekiem, gdy powszechne stają się problemy zdrowotne.

44

piotr Szukalski Polscy seniorzy w przyszłości Tabela 5. L ic zb a i w sk a ź n ik fem inizacji p o p u lacji osób b ard zo

stary ch w P olsce w latach 2 0 0 2 -2 0 30

Rok W iek Ogółem Mężczyźni Kobiety W skaźnik

feminizacji*

Udział wśród ludności

(w %) 2002 75 lat i

więcej 1879511 602283 1277228 212 4,9

85 lat i

więcej 329525 86211 243314 282 0,9

2010 75 lat i

więcej 2433412 806100 1627312 202 6,9

85 lat i

więcej 508304 127997 380307 297 1,4

2020 75 lat i

więcej 2568660 862662 1705998 198 6,8

85 lat i

więcej 724443 186369 538074 289 1,9

2030 75 lat i

więcej 4046156 1504289 2541867 169 11,3

85 lat i

więcej 779631 205819 573812 279 2,2

* licz oa kobiet w przeliczeniu na 100 mężczyzn w danym wie <u Źródło: obliczenia własne na podstawie [GUS, 2004]

Jed n o cz e śn ie u trzy m y w ać się b ęd zie w y so k a fem inizacja p olsk ich seniorów . P om im o w yższego tem p a w z ro stu liczb y m ę ż ­ czyzn, p o p u lac ja sen io ró w będ zie o d zn aczać się zd e cy d o w a n ą p rze w ag ą kobiet. T ym , co je s t je d n a k b ez w ątp ie n ia o p ty m isty cz­

ne, je s t w y n ik a ją c e z zało żen ia o w iększej red u k cji um ieralno ści w śró d m ęż c z y zn p o w o ln e ob n iżanie się w sk a ź n ik a fem inizacji, gdy za p u n k t w y jśc ia o b ierzem y p o sz cz e g ó ln e jed n o ro d n e g rup y w iek u (tab ela 6).

Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa

T abela 6. W sk aźn ik i fem in izacji w yb rany ch grup w ieku sen io ró w w latach 2 0 0 2 -2 0 3 0 (liczb a k o b iet p rzy p a d a ją c y c h na __________ 100 m ężczy zn w dan y m w ieku)___________ ____________

Wiek 2002 2010 2020 2030

65-69 133 129 119 110

75-79 191 169 157 140

85-89 265 280 252 233

Ź ródło: o b liczen ia w łasn e n a p o d staw ie [G U S, 2004]

W p o w y ższy ch u zn an io w o w yb ran y ch grup ach w ie k u w każd y m przy p ad k u (poza n ajstarszym i w o kresie 20 02 -2 0 1 0 ) m a ­ m y do c zy n ien ia ze w z m ia n k o w an ą re d u k c ją nad w y żk i liczb y kobiet. C hoć zatem n a d u m ieraln o ść m ężczyzn w y stęp o w ać b ęd zie nadal, m o żn a spo dziew ać się, iż m oże nieco z m n iejszy się u d z ia ł senio ró w ży jący ch b ez d o ty ch czasow ego p a rtn e ra w sk u tek je g o śm ierci.

6. Z m ia n y stru k tu ry w e d łu g stanu cyw iln ego i poziom u w yk szta łcen ia

N iezw y k le w ażnym i zm ianam i, ja k ie b ę d ą m ieć m iejsce w n ad ch o d zący ch dek ad ach , będ zie m o d y fik acja stru k tu r se n io ­ rów w ed łu g stanu cy w iln eg o i p o zio m u w ykształcenia.

W p ierw szym p rzy p a d k u chodzi zaró w n o o p o zy ty w n e, ja k i n eg aty w n e tendencje. Z jed n e j stro ny b o w iem p o stę p u ją ca re ­ du k cja u m ieraln o ści b ęd zie sk utkow ać od raczan iem m o m en tu utraty ży jącego m ałżon k a. T ym sam ym sytu acja je d n o s te k w trz e ­ cim w iek u zdecy d o w an ie po p raw i się. M niej je d n o z n a c z n ie n a le ­ ży o cen iać z m ia n ę z p u n k tu w id zen ia sytuacji osó b w czw arty m w ieku - p ó źn iejsza u trata życio w eg o p artn era m o że oznaczać w takim przy p ad k u k on ieczn o ść rek o m p o zy cji ról społeczn y ch i sieci w sp arcia w w iek u i stanie zdrow ia, gdy je s t to zd e cy d o w a ­ nie trudniejsze.

Z drugiej stro n y n a le ż y oczek iw ać w p ersp ek ty w ie n a d c h o ­ dząceg o ć w ierćw iecza znaczn eg o w zrostu u d ziału rozw ied zio n y ch seniorów . C ho ciaż zg odn ie ze spisem z 2002 r. o soby po 60. roku

Piotr SzukaIski Polscy seniorzy w przyszłości życia b ard zo rzad k o b y ły ro zw ie d z io n e (3% m ężczyzn i 3 ,5 % kobiet), je ś li sp o jrzy m y na p rzy szły ch sen io ró w sytu acja w y g ląd a inaczej. P rzy kład ow o , w w iek u 50-54 lat ro zw ied zio n y ch je s t 6%

m ężczy zn i 7,7% k obiet. R o zw ó d p o g arsza sy tu a c ję ob o jg a d o ­ tych czaso w y ch p a rtn e ró w (o g ran icza b o w iem sieć w sp arcia, e li­

m inując n a jw a ż n ie jsz ą oso bę), ale silniej od d ziału je na m ężczy zn , którzy b ard zo często red u k u ją k o n tak ty z d ziećm i, z m n iejszając szansę na o trzym an ie od nich p o m o cy w p rzy p a d k u ko n ieczn o ści w starszym w ieku.

In n ą n iezw y k le w a ż n ą cechą, k tó ra u leg nie znaczącej z m ia ­ nie, je s t p o zio m w y k ształcen ia p o p u lacji p rzy sz ły ch senioró w . W skutek n atu raln ego z a stęp o w an ia w raz z b iegiem czasu je d n o ­ stek u ro d zo n ych w czasach o d zn aczający ch się relaty w n ie nisk im p raw d o p o d o b ień stw em pob ieran ia nau ki p o za sz k o łą p o d sta w o ­ w ą, zn aczn em u w zro sto w i u leg n ie o d setek sen io ró w lepiej w y ­ kształco ny ch. P rzy k ład o w o , w p rzy p ad k u p o lsk ich sen io ró w m a ­ ją c y c h w rok u 2002 65 lat i w ięcej je d y n ie 6,2% p o siadało w y ­ k ształcen ie w y ższe, 19,2% - p o licealn e i średnie, 9 ,3% - z a sa d n i­

cze zaw o do w e, 51 ,2 % po d staw o w e u k o ń czo ne, zaś 12,5% p o d ­ staw ow e n ieu k o ń czo n e lub było b ez w y k sz tałc en ia szkolnego.

Jeśli sp o jrzym y z ko lei na o sob y m ające w ro ku 2002 4 0 -44 lata - a zatem je d n o stk i, któ re w roku 20 3 0 b ę d ą w w ieku 68-72 lata - o dpo w iedn ie w ielk o ści przed staw iały się n astępująco : 11,8% ,

38,3% , 35,3% , 11,8% i 0,5% [G U S, 2003: 75], P o w yższe w ie lk o ­ ści, ja k sądzę, nie w y m a g a ją k om entarza.

Zm iana ta je s t niezw ykle istotna. Po pierw sze, w zrost udziału w ykształconych seniorów przekłada się zazw yczaj na w zrost św ia ­ dom ości praw tej grupy w ieku, tj. percepcję faktu starzenia się (uprzedzeń i praktyk dyskrym inacyjnych z uw agi na w iek), u św ia ­ dom ienie sobie obow iązków sektora publicznego w obec osób star­

szych, itp. Po drugie, w zrost w y kształcenia zw iązany je s t n ajczę­

ściej z ch ęcią w ydłużenia okresu aktyw ności - zaw odow ej, sp o­

łecznej, politycznej - i m niejszą w ażn o ścią p rzy pisyw aną o g ran i­

czeniu się do sfery życia rodzinnego. Po trzecie, oczekiw ać należy, że lepiej w ykształceni seniorzy częściej korzystać b ędą z ró żn o ro d ­ nych udogodnień technologicznych w kom unikow aniu się i

pozy-Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa

skiw aniu inform acji. Z jednej strony, w płynie to zapew ne na w zrost sam ośw iadom ości i zorganizow ania osób starszych, a tym sam ym na pojaw ienie się organizacji silnie artykułujących potrzeby tej grupy, organizacji, które z uw agi na liczbę potencjalnych w y b o r­

ców popierających ich żądania, m o g ą stać się w ażnym i graczam i uw zględnianym i przy budow ie program ów politycznych. Z drugiej strony, szersze korzystanie z „now inek tech nologicznych” p ro w a ­ dzić m oże do ograniczenia kosztów zw iązanych z procesem starze­

nia się ludności, dzięki pow szechniejszem u odw oływ aniu się do n ow oczesnych technologii porad m edycznych, które w przyszłości na poziom ie porad codziennego życia w coraz w iększym stopniu b ę d ą św iadczone poprzez system y inform atyczne.