3. Turystyka jako funkcja miasta
3.4. Pomiar funkcji turystycznej według ujęć interpretacyjnych
Różny jest sposób kategoryzacji mierników dotyczących aktywności turystycznej w wymiarze regionalnym, a w szczególności identyfikujących naturę oraz stopień rozwo-ju funkcji turystycznej w odniesieniu do miast. Szromek (2012) stosuje prosty podział na mierniki indywidualne i syntetyczne. Z kolei Backman, Uysal i Backman (1992), biorąc pod uwagę szeroki aspekt turystycznej działalności regionalnej, wyróżniają cztery podsta-wowe grupy mierników:
• wskaźniki określające efekty działalności turystycznej w regionie (najbardziej tożsame z miernikami poziomu funkcji turystycznej);
• wskaźniki charakteryzujące podróż i pobyt w odwiedzanym miejscu;
• wskaźniki cen konsumpcyjnych;
• wskaźniki pozostałe, o różnorodnej charakterystyce.
Huan i O’Leary (1999) weryfikują ten podział i określają pięć grup wskaźników:
• wskaźniki charakteryzujące efektywność sektora podróży i turystyki,
• wskaźniki charakteryzujące aktywność turystyczną (ruch i popyt turystyczny),
• wskaźniki przestrzenno-demograficzne,
• wskaźniki charakteryzujące poziom cen i efekty gospodarcze turystyki,
• wskaźniki pozostałe.
Turystyka jako funkcja miasta
Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast
Zupełnie inną kategoryzację proponuje Heeley (2011) w odniesieniu do mierników miast, biorąc jako punkt odniesienia praktykę zarządzania turystyką miejską. Postulując każdorazowo rozdział aspektów przychodów i kosztów związanych z rozwojem turystyki w mieście, wyróżnia on cztery kategorie miar:
• mierniki charakteryzujące gospodarkę (industry measures) – liczba odwiedzin, liczba udzielonych noclegów i wskaźnik obłożenia hoteli;
• mierniki charakteryzujące wpływ turystyki na społeczność lokalną (community measures) – wydatki odwiedzających, wpływy z turystyki, zatrudnienie w tury-styce;
• mierniki marketingowe, odnoszące się do efektywności działań miejskich orga-nizacji turystycznych;
• mierniki benchmarkingowe, dotyczące porównań między miastami.
W kolejnych rozważaniach przyporządkowano mierniki funkcji turystycznej stosowane w literaturze ekonomiki turystyki, geografii turyzmu oraz ekonomiki miasta do omówio-nych w poprzednim rozdziale ujęć interpretacyjomówio-nych funkcji miejskiej.
Pomiar funkcji turystycznej jako refleksji poznawczej
Funkcja turystyczna w rozumieniu refleksji poznawczej nie podlega na ogół wymier-nemu pomiarowi. Mierniki, jeśli są wykorzystywane, mają zazwyczaj formę podstawową i stanowią uzupełniający element rozważań. Rozpoznanie funkcji jest najczęściej wynikiem jej pogłębionej charakterystyki w formie analizy opisowej mającej wieloaspektowy wymiar i dotyczącej rozwoju funkcji ogółem lub w odniesieniu do wybranych jej aspektów. Ana-liza oparta jest na metodach faktograficznych, celowej analizie treści oraz rozumowaniu dedukcyjnym lub indukcyjnym w odniesieniu do źródeł wtórnych, a także na obserwacji uczestniczącej oraz, rzadziej, wywiadach diagnostycznych (swobodnych lub skategoryzo-wanych, indywidualnych lub zbiorowych, konsumenckich lub eksperckich) i ewentualnie badaniach ankietowych w odniesieniu do źródeł pierwotnych (Boyd, 2011; D’Hauteserre, 2005; Derek, Duda-Gromada, Kosowska, Kowalczyk, Madurowicz, 2013; Derek, 2011a, 2011b, 2013; Hayllar, Griffin, 2009; Jelonek, 2011; J. Kaczmarek, Kaczmarek, 2009;
J. Kaczmarek, 2004, 2011; Kociuba, 2008; Kowalczyk, 2004; Madurowicz, 2007, 2011;
Maitland, 2008b, 2010; Meethan, 1996; Novy, Huning, 2009). Stosowana jest także trian-gulacja wymienionych metod (Pearce, 1998).
Mierniki funkcji turystycznej jako cechy miasta
Konsekwencją wyróżnienia funkcji turystycznej jako cechy miasta oraz funkcji miejsca w wymiarze morfologiczno-przestrzennym jest skupienie uwagi na występowa-niu charakterystycznych dla niej elementów. W tym celu wykorzystywane są zarówno
— 120 —
podstawowe, jak i względne mierniki funkcji turystycznej. Charakteryzują one natu-rę oraz poziom funkcji turystycznej, odnosząc się najczęściej do miar wielkościowych (fizycznych).
Mierniki podstawowe są powszechnie używane w pomiarze stanu (oraz jego zmian) zagospodarowania turystycznego jako cechy określającej funkcję turystyczną. Pomiar do-tyczy przede wszystkim (por. Faracik, Pawlusiński, 2008; Getz, 1993; Kowalczyk, Derek, 2010, s. 26–30; Pearce, 1998; Warszyńska, Jackowski, 1978):
• liczby, pojemności, struktury rodzajowej i rozmieszczenia tzw. urządzeń podsta-wowych, a więc obiektów i infrastruktury, które są istotne dla rozwoju turystyki w obszarach miejskich: noclegowych, gastronomicznych i transportowych, z któ-rych za najbardziej tożsame z funkcją turystyczną i najbardziej ją określające są obiekty noclegowe;
• liczby, pojemności, struktury rodzajowej i rozmieszczenia obiektów konferencyj-nych i wystawienniczych, które należy uznać jako podstawowe ze względu na znaczenie turystyki biznesowej;
• urządzeń towarzyszących, inaczej uzupełniających: rekreacyjno-sportowych, kul-turalno-rozrywkowych, handlowo-usługowych, organizacyjno-informacyjnych, leczniczo-uzdrowiskowych, regeneracyjno-kosmetycznych i innych; ich pomiar następuje rzadziej, bowiem nie mają już one zasadniczego znaczenia dla zaspo-kojenia potrzeb turystów i trudno stwierdzić, że turyści są podstawową grupą użytkowników.
Mierniki podstawowe charakteryzujące zagospodarowanie noclegowe są gromadzone, przetwarzane i publikowane w ramach narodowego monitoringu statystycznego turystyki nadzorowanego przez GUS, wynikającego z przepisów prawa unijnego (Unia Europejska, 2011). Do najbardziej istotnych z punktu widzenia pomiaru funkcji turystycznej mierników miasta należą (Unia Europejska, 2011)3:
• liczba turystycznych obiektów noclegowych ogółem i według rodzajów (przy czym objęte wspólnym systemem monitoringu są hotele i podobne obiekty za-kwaterowania, obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwa-terowania oraz pola kempingowe, włączając pola dla pojazdów kempingowych
3 Należy podkreślić, że prawie wszystkie publikowane wskaźniki dotyczą szczebla lokalnego, a więc Lokalnych Jednostek Administracyjnych (LAU – Local Administrative Unit), które zostały wprowadzone przez Eurostat na potrzeby statystyki lokalnej i są kompatybilne z najniższym poziomem NTS. Poziom LAU I, uprzednio NTS-4, dotyczy szczebla powiatowego, natomiast LAU II, uprzednio NTS-5, dotyczy najniższego, gminnego szczebla.
Nie są szczegółowo regulowane rozporządzeniem, zostały jednak wymienione w załączniku III Rozporządzenia Parla-mentu Europejskiego i Rady z 20 lutego 2008 r. zmieniającego rozporządzenie z 2003 r. w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych do celów statystycznych (NUTS) w związku z przystąpieniem Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej. Z uwagi na częste zmiany w metodyce klasyfikacji LAU Eurostat śledzi jej rozwój, z roku na rok uaktualniając rekomendacje dla krajów członkowskich. Źródła: Parlament Europejski, 2003, 2008.
Turystyka jako funkcja miasta
Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast
i pola namiotowe, dodatkowo zakres obserwacji obejmuje co najmniej wszystkie turystyczne obiekty noclegowe liczące 10 lub więcej miejsc noclegowych lub li-czące 10 lub więcej stanowisk kempingowych lub namiotowych),
• liczba miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych ogółem i we-dług rodzajów,
• liczba pokoi w turystycznych obiektach noclegowych ogółem i według rodzajów,
• liczba obiektów posiadających co najmniej jeden pokój przygotowany dla osób o ograniczonej zdolności ruchowej, w tym osób korzystających z wózków inwa-lidzkich (dane gromadzone co trzy lata),
• stopień wykorzystania miejsc noclegowych oraz pokoi netto w turystycznych obiektach noclegowych ogółem i według rodzajów,
• liczba turystycznych obiektów noclegowych z zapleczem konferencyjnym,
• liczba turystycznych obiektów noclegowych z zapleczem sportowo-rekreacyj-nym,
• liczba placówek gastronomicznych w turystycznych obiektach noclegowych (tyl-ko na poziomie NTS-2).
Liczba miejsc noclegowych stanowi podstawowy miernik używany na potrzeby bench-markingu funkcji turystycznej miast europejskich w raporcie European Cities Marketing (ECM, 2013). Ponadto pomiar poziomu zagospodarowania turystycznego dotyczyć może następujących cech i ich mierników (Beim, Matuszewska, Szmatuła, Zmyślony, 2012;
Fischbach, 1989; Matczak, Napierała, 2014; Pawlusiński, 2011; Pearce, 2009; Piziak, 2011;
Rotter-Jarzębińska, 2011; Szromek, 2012; Żemła, 2010):
• rozkład przestrzenny (odległość od centrum lub kluczowych walorów turystycz-nych) obiektów noclegowych, przede wszystkim hoteli,
• rozkład przestrzenny, liczba oraz pojemność obiektów noclegowych nieskategory-zowanych o skali mikro, takich jak kwatery prywatne i apartamenty dla turystów,
• liczba, rozkład przestrzenny punktów i zakładów gastronomicznych ogółem i we-dług rodzajów,
• liczba i rozkład przestrzenny obiektów stricte konferencyjnych oraz obiektów hotelowo-konferencyjnych ogółem oraz według rodzajów, a także liczby i pojem-ności sal przez nie oferowanych (liczonej liczbą miejsc lub dostępną powierzch-nią), a także wyposażenie tych sal,
• liczba sal wystawienniczo-targowych oraz ich powierzchni,
• liczba i pojemność obsługowa obiektów infrastruktury transportowej,
• liczba, długość i gęstość szlaków transportowych samochodowych, kolejowych, powietrznych i morskich,
• rodzaj i gęstość szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych itp.
— 122 —
Najbardziej znanymi i najczęściej stosowanymi miernikami względnymi funkcji tu-rystycznej opartymi o rozumienie jej jako cechy miasta (lub regionu) są natomiast (Huan, O’Leary, 1999; Kowalczyk, 2000, s. 58–59; Szromek, 2012; Warszyńska, Jackowski, 1978):
• wskaźnik wielkości turystycznej bazy noclegowej według Baretje’a i Deferta, zwany w anglojęzycznej literaturze wskaźnikiem funkcji turystycznej (tourist function), oceniający jej poziom z punktu widzenia odwiedzającego; odnoszą-cy potencjał miejsc noclegowych do liczby mieszkańców (liczba turystycznych miejsc noclegowych/liczba mieszkańców x100), przy czym przy jego wartości powyżej 50 (za: Warszyńska, 1985) uznaje się funkcję turystyczną za silnie roz-winiętą, jednak w przypadku dużych miast daje on obniżone wyniki (Rak, 2008;
Szromek, 2012; Szwichtenberg, Borzyszkowski, 2000);
• wskaźnik gęstości bazy noclegowej odnoszący potencjał miejsc noclegowych do powierzchni miejscowości lub obszaru (liczba turystycznych miejsc noclegowych/
powierzchnia badanej jednostki przestrzennej określona w km2), dla którego nie określono standardowego kryterium oceny stopnia rozwoju funkcji turystycznej dla obszarów miejskich;
• mniej popularne wskaźniki to jakościowy wskaźnik komfortu pokoi (room com-fort index) określający standard noclegowy danego obszaru poprzez nadanie wag w zależności od kategorii obiektów noclegowych i odniesienie ich do całkowitej pojemności noclegowej obszaru (por. Huan, O’Leary, 1999; Szromek, 2012).
Krytyka tych wskaźników, obejmująca również kwestie opóźnionej reakcji procesów zagospodarowania w stosunku do zmian w sferze społeczno-gospodarczej funkcji tury-stycznej (Szromek, 2012), jest dowodem na to, że interpretacja funkcji miejskiej tylko w rozumieniu cechy miasta, mimo że jest wskazana, a nawet konieczna, jest ograniczona.
Pomiar natężenia walorów turystycznych jako cechy funkcji turystycznej następuje z wykorzystaniem mierników podstawowych lub złożonych, a więc przede wszystkim w odniesieniu do ich liczby oraz innych parametrów, jak pojemność, w odniesieniu do miast uwzględniając przy tym zróżnicowanie walorów. Dokonywany jest on w odniesieniu do całości funkcji turystycznej lub do jej specjalizacji rozumianej jako rodzaj (forma) turysty-ki bądź jej wybranych atrybutów (Bródka, Potocka, 2012; Derek, 2008; Gołembsturysty-ki, 2002;
Mikos v. Rohrscheidt, 2010; Seweryn, 2003). Dodatkowo pomiar walorów turystycznych wiąże się z wykorzystaniem mierników abstrakcyjnych opartych na punktacji wynikającej z oceny ich jakości i rangi (znaczenia).
W tym celu wykorzystuje się technikę waloryzacyjną4, czyli wartościującą i zawiera-jącą element subiektywizmu ocenę jakości i siły walorów turystycznych przeprowadzoną
4 Waloryzacja jest krokiem badawczym metody bonitacji punktowej, która w klasycznym wydaniu dodatkowo zawiera przeniesienie wyników oceny w formie wartości punktowej na mapę w postaci siatki kwadratów o jednakowej wiel-kości, którym nadaje się odpowiadające ocenie wartości, przy czym niektórzy autorzy rezygnują z siatki kwadratów, skupiając się na obszarach ograniczonych administracyjnie lub geograficznie (por. Sołowiej, 1992).
Turystyka jako funkcja miasta
Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast
według ściśle określonej procedury badawczej (por. Kożuchowski, 2005; Mikos v. Rohr-scheidt, 2010; Page, 1995; Sołowiej, 1992). Subiektywizm oceny dokonywanej przez ba-dacza ograniczany jest poprzez przyjęcie ściśle określonej procedury i zasad przyznawania punktów. W kontekście omawiania pomiaru walorów jako cechy określającej poziom funk-cji turystycznej należy wskazać dwie kwestie. Po pierwsze ocena walorów, oprócz rangi i jakości, powinna dotyczyć walorów estetycznych, sposobu wkomponowania w lokalny krajobraz oraz obecny stan i formę użytkowania (Żemła, 2010, s. 352). Po drugie Szromek (2012) i Włodarczyk (2009) wskazują, że walory są podstawami rozwoju funkcji, zatem uznawanie ich natężenia jako mierników jej poziomu wywołuje efekt podwójnego pomiaru w przypadku, kiedy obejmuje on walory turystyczne oraz równocześnie zagospodarowanie turystyczne i wielkość ruchu turystycznego. Polemizując z tymi opiniami, można stwierdzić, że problem powielenia informacji wynikającej ze stosowania mierników charakteryzują-cych te wszystkie obszary cech należy brać pod uwagę, ale można także traktować pomiar walorów jako weryfikację (potwierdzenie) poziomu funkcji wskazanej za pomocą innych mierników, zatem nie może on być uznany jako dyskwalifikujący dla badań.
Poziom funkcji turystycznej może być także określony pośrednio poprzez zakres i stopień dostępności komunikacyjnej miasta. Pomiar dotyczy najczęściej liczby połączeń w przewozach lotniczych, kolejowych, autobusowych oraz morskich, a także ich częstotli-wości. Do mierników złożonych należy zaawansowany wskaźnik dostępności lub usiecio-wienia (connectivity index), określający całkowitą dostępność miasta lub obszaru pełniące-go funkcję węzła komunikacyjnepełniące-go w odniesieniu do poziomu intensywności wzajemnych połączeń wszystkich węzłów tworzących sieć komunikacyjną w wymiarze krajowym lub międzynarodowym (Huan, O’Leary, 1999; Smith, 1995)5. Jego użycie wiąże się z posia-daniem bardzo szerokiego i dokładnego źródła danych, które na ogół są trudno dostępne.
Ponadto określając poziom funkcji turystycznej w kategoriach dostępności komunikacyjnej, należy brać pod uwagę szerszy od turystycznego zakres tego zjawiska oraz dualność jego natury. Dostępność może być bowiem traktowana zarówno jako czynnik rozwoju funkcji turystycznej, jak i skutek jej określonego poziomu.
Mierniki funkcji turystycznej jako działalności miasta
Identyfikacja funkcji miasta jako działalności społeczno-gospodarczej (a także jako ekonomicznego wymiaru funkcji miejsca) następuje przede wszystkim poprzez pomiar
5 Dokładnie rzecz biorąc, jest to stosunek bieżącej liczby połączeń do ich liczby potencjalnej (w odniesieniu do połączeń samochodowych i kolejowych: bieżąca liczba bezpośrednich połączeń/[3*(liczba węzłów transportowych-2)]; w odnie-sieniu do połączeń lotniczych: bieżąca liczba bezpośrednich połączeń/[(0,5)*liczba węzłów)*(liczba węzłów-1)]); zało-żeniem budowy tego wskaźnika jest stwierdzenie, że potencjał turystyczny jest zależny od dostępności komunikacyjnej, a nie odwrotnie, a więc im wyższy wskaźnik (w przedziale 0;1), tym wyższy poziom rozwoju funkcji turystycznej.
— 124 —
liczby zatrudnionych (mieszkańców, ale częściej wszystkich pracujących w mieście) w okre-ślonej działalności gospodarczej. Pomiar opiera się na procentowych wskaźnikach zatrud-nienia w poszczególnych działach gospodarki miejskiej w stosunku do ogółu pracujących, co umożliwia określenie znaczenia danej funkcji w strukturze funkcjonalnej miasta. Wiąże się z tym ściśle pomiar specjalizacji funkcjonalnej miast, której określenie może nastąpić, według wyjaśnień Jerczyńskiego (1973), poprzez wskazanie jednej funkcji dominującej, w której zatrudnienie przewyższa pewien normalny poziom rozumiany jako wielkość kry-tyczną, ustalaną najczęściej w sposób dedukcyjny i z założeniem braku zróżnicowania we-wnętrznej struktury zatrudnienia, lub poprzez porównanie znaczenia funkcji danego miasta ze znaczeniem tej samej funkcji w innych ośrodkach miejskich.
Pomiar funkcji turystycznej następuje najczęściej przez wykorzystanie mierników określających z jednej strony jej czynniki produkcji lub potencjał ekonomiczny, a z drugiej strony wyniki tej działalności, które w przypadku turystyki dotyczą liczby odwiedzających.
Do pomiaru liczby osób pracujących nawiązują bezpośrednio Warszyńska i Jackowski (1978), Fischbach (1989), Derek (2008) oraz Szromek (2012). Baretje i Defert (cyt. za:
Warszyńska, Jackowski, 1978) stwierdzają, że funkcję turystyczną jako funkcję dominującą obszaru wyznacza udział zatrudnienia w usługach i handlu związany z obsługą turystów w zatrudnieniu ogółem na poziomie przekraczającym 50%, a nawet 70%. Od razu można stwierdzić, że tak wysoka wartość wskaźnika na pewno nie przystaje jednak do uwarun-kowań strukturalnych ośrodków wielkomiejskich. Założenie to zresztą zweryfikowała negatywnie Derek (2008), która zmierzyła udział pracujących we wszystkich usługach rynkowych (a nie tylko związanych z obsługą turystów) w ogólnym zatrudnieniu w gmi-nach polskich, identyfikując tylko 4 obszary gminne, w których poziom ten przewyższał w 2004 roku 70% zatrudnienia, oraz 51 takich, w których jest on wyższy od 50% (s. 15).
Największym wyzwaniem wyodrębniania funkcji turystycznej miasta na podstawie zatrudnienia jest heterogeniczność turystyki, która stanowi praktyczny problem w spra-wozdawczości statystycznej. Aby obliczyć zatrudnienie w turystyce, trzeba sięgnąć do danych zawartych w wielu sekcjach i działach określonych w narodowych systemach ewidencji działalności gospodarczych (w Polsce REGON), budowanych na bazie ich międzynarodowej standardowej klasyfikacji ISIC (United Nations, 2005). Ponadto po-szczególne działy działalności cechuje zróżnicowany stopień „turystyczności”, określony przez to, w jakim zakresie turyści stanowią podstawową (pierwotną) grupę odbiorców (co de facto odnosi się do ustalenia stopnia ich egzogeniczności wyjaśnionej w dal-szych rozważaniach). Dodatkowo pomiar musi uwzględniać rozproszenie (rozdrobnie-nie podmiotowe) podaży turystycznej, w ramach której własność i kontrola podzielona jest pomiędzy wiele przedsiębiorstw, przy czym dominują podmioty małej skali pro-dukcji, wśród których zdecy dowana większość to podmioty rzędu mikro (Bednarczyk,
Turystyka jako funkcja miasta
Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast
2006; Konieczna-Domańska, 2007; Kornak, Rapacz, 2001, s. 28–29; Middleton i inni, 2009; Wodejko, 1998), które nie są objęte dokładną sprawozdawczością statystyczną.
W rezultacie tych praktycznych uwarunkowań pomiar funkcji turystycznej na podsta-wie liczby pracujących podejmowany jest rzadko i jest ograniczony do wąskiej grupy typów działalności według PKD, co najczęściej sprowadza się tylko do sekcji I według PKD 2007 (lub H według PKD 2004) obejmującej zakwaterowanie i wyżywienie6. W takim wąskim zakresie wykorzystują go w swoich badaniach Dwucet, Pytel i Tkocz (2008) w odniesieniu do pomiaru funkcji turystycznej miast konurbacji katowickiej oraz Derek (2008) w odniesieniu do polskich obszarów gminnych niezależnie od rodzaju.
Autorzy ci wykorzystują wskaźnik udziału zatrudnienia w turystyce w ogólnej liczbie pracujących7. Jest on także rekomendowany dla potrzeb porównań międzynarodowych przez INRouTe, która wskazuje poziom 4% jako istotny poziom rozwoju funkcji tu-rystycznej (INRrouTe, UNWTO, 2014, s. 8). Bardziej złożony wskaźnik proponowali w latach siedemdziesiątych poprzedniego wieku Warszyńska i Jackowski (1978, s. 66), który jest modyfikacją wskaźnika wielkości turystycznej bazy noclegowej Baretje’a i Deferta odniesionego do liczby mieszkańców (liczba turystycznych miejsc noclego-wych x100/liczba mieszkańców zatrudnionych poza usługami turystycznymi powiększo-na o liczbę osób zatrudnionych w usługach turystycznych, uzależnioną od liczby miejsc hotelowych i kategorii obiektów hotelowych).
Identyfikacja funkcji miasta jako działalności społeczno-gospodarczej oraz ekonomicz-nego wymiaru funkcji miejsca może także następować w oparciu o instytucjonalne wypo-sażenie miasta, a więc liczbę lokalizowanych w mieście instytucji (Szajnowska-Wysocka, 1995), rozumianych także w kategoriach podmiotów gospodarczych. W odniesieniu do funkcji turystycznej oznacza to wykorzystywanie mierników działalności odnoszących się do liczby podmiotów gospodarczych działających w tej sferze w formie mierników pod-stawowych oraz złożonych. Miernik ten rekomenduje INRouTe jako podstawowy do mię-dzynarodowej statystyki turystyki na poziomie regionalnym (INRrouTe, UNWTO, 2014, s. 49). Z omówionych już w odniesieniu do zatrudnienia przyczyn pomiar ogranicza się do najbardziej tożsamej z turystyką i dającej się w całości wyodrębnić rodzajowo sekcji działalności gospodarczej, tj. sekcji „Zakwaterowanie i wyżywienie”, chociaż możliwe jest
6 Pełna nazwa sekcji I według klasyfikacji PKD 2007, wspólnej dla statystyki wszystkich krajów UE, to „Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi” (przed 2007 rokiem w stosowanej polskiej klasyfikacji działalności PKD 2004 podmioty te były sklasyfikowane głównie w sekcji H: Hotele i restauracje). Według SICTA działalność hoteli i restauracji uwzględniona jest w całości w dziale 4. Międzynarodowe zalecenia UNWTO dla pro-wadzenia pomiaru funkcji turystycznej na szczeblu regionalnym i lokalnym w ramach Międzynarodowej Sieci Gospo-darki Regionalnej, Mobilności i Turystyki ograniczają się do wyszczegółowienia sekcji „Zakwaterowanie” oraz „Inne działalności turystyczne” (UNWTO, International Network on Regional Economics Mobility and Tourism, 2012, s. 29).
7 Ten sam zakres podmiotowy wykorzystują autorzy dokonujący pomiaru proporcji zatrudnienia pracowników sezo-nowych i całorocznych w turystyce (Smuga, Burzyński, Karpińska-Mizielińska, Ważniewski, 2007).
— 126 —
dodatkowo bardziej szczegółowe wyodrębnienie działów i grup z innych sekcji powiązanych z turystyką8. Pomiaru dokonuje się, wykorzystując dwa rodzaje wskaźników:
• wskaźnik natężenia działalności turystycznej (liczba turystycznych podmiotów gospodarczych (zarejestrowanych w sekcji I wg PKD 2007, a wcześniej sekcji H według PKD 2004)/liczba mieszkańców*1000),
• względny wskaźnik natężenia działalności turystycznej (liczba turystycznych podmiotów gospodarczych/liczba podmiotów gospodarczych ogółem).
Przykładowo oba wskaźniki wykorzystuje Majewska dla pomiaru natężenia i dyna-miki funkcji turystycznej zarówno największych miast w Polsce (2011), jak i gmin małych i średnich (2012). Warto zauważyć, że mierniki te w sposób przybliżony i mniej dokład-ny niż wskaźniki zatrudnienia określają poziom funkcji turystycznej, ponieważ oparte są na statystyce podmiotów gospodarczych w sensie prawnym, a nie obiektów, ponadto nie wskazują także na ich kategorię i wielkość.
Biorąc pod uwagę efekty społeczno-gospodarcze charakteryzujące funkcję turystycz-ną, należy przede wszystkim wskazać mierniki ruchu turystycznego, które można traktować jako wielkość wytworzonej w ramach funkcji turystycznej produkcji. Łatwość budowania mierników ruchu turystycznego wynika z dostępności danych statystycznych w tym zakresie, istnieje także możliwość porównywania poziomu funkcji turystycznej na ten temat. Funkcja turystyczna wyrażana poziomem ruchu turystycznego może być ujmowana za pomocą mier-ników podstawowych oraz miermier-ników złożonych. Te pierwsze są gromadzone, przetwarzane i publikowane w ramach narodowego monitoringu statystycznego turystyki nadzorowanego przez GUS, wynikającego z przepisów prawa unijnego (Unia Europejska, 2011). Do istot-nych z punktu widzenia pomiaru funkcji turystycznej miasta należą (Unia Europejska, 2011):
• liczba rezydentów i nierezydentów korzystających z turystycznych obiektów noc-legowych (którzy, traktowani łącznie, są następnie ujmowani przez badaczy jako liczba turystów, ponadto nierezydenci dzieleni są ze względu na kraj lub obszar geograficzny zamieszkania odwiedzającego),
• liczba noclegów udzielonych rezydentom i nierezydentom w turystycznych obiek-tach noclegowych (po zsumowaniu oznaczająca łączną liczbę udzielonych nocle-gów),
• liczba noclegów udzielonych turystom w niewynajmowanych miejscach zakwa-terowania (miernik nieobowiązkowy).
• liczba noclegów udzielonych turystom w niewynajmowanych miejscach zakwa-terowania (miernik nieobowiązkowy).