• Nie Znaleziono Wyników

Zawody zaufania publicznego

D. Pomoc społeczna

1. Przypadki nieludzkiego traktowania osób przebywających w placówkach opiekuńczych

Do Rzecznika docierały niepokojące sygnały, dotyczące nasilenia się przypadków nieludzkiego traktowania osób przebywających w placówkach, które prowadzą dzia-łalność gospodarczą polegającą na sprawowaniu opieki nad osobami w  podeszłym wieku, niepełnosprawnymi lub przewlekle chorymi. Zdaniem Rzecznika konieczne jest przede wszystkim uniemożliwienie wykonywania takiej działalności bez zezwole-nia. Nieprawidłowości występują jednak również w domach opieki, które wymagane zezwolenie uzyskały. Zastrzeżenia Rzecznika dotyczą w szczególności niskiego stan-dardu usług, braku wymogów dotyczących kwalifikacji osób zatrudnionych w prywat-nych domach opieki, a także ograniczania praw przebywających w nich osób. Rzecznik wskazał na trudności związane z kontrolowaniem placówek zajmujących się całodo-bową opieką. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą, która faktycznie wy-maga zezwolenia, omijają przepisy rejestrując np. prowadzenie pensjonatu ze stołów-ką, wynajem pokoi czy agroturystykę. Nadal zdarzały się przypadki utrudniania czy wręcz udaremniania kontroli takich placówek. W ocenie Rzecznika regulacje zawarte w ustawie o pomocy społecznej498 nie dają wojewodom wystarczających podstaw do podejmowania skutecznych działań. Istniejący system kar pieniężnych zawodzi. Nie zdaje egzaminu także najbardziej rygorystyczna sankcja w postaci nakazu wstrzyma-nia prowadzewstrzyma-nia placówki bez zezwolewstrzyma-nia. W  konsekwencji to wojewoda i  pomoc społeczna mają wówczas obowiązek zapewnienia odpowiednich miejsc pobytu dla osób przebywających w likwidowanej placówce. Rzecznik zwrócił uwagę również na niski standard usług socjalno-bytowych oraz problemy dotyczące przestrzegania praw osób przebywających w domach opieki. Osoby umieszczane w takich placówkach nie zawsze wyrażają na to zgodę. Umowę często zawiera rodzina, mimo że osoba

umiesz-497 Pismo z 25 lutego 2016 r.

498 Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 930, z późn. zm.).

czana w placówce nie jest ubezwłasnowolniona. W umowach znajdują się niejedno-krotnie postanowienia ograniczające prawa osób przebywających w domach opieki, np. zakaz opuszczania placówki. Szczególnie trudne do skontrolowania są przypadki podawania leków, również psychotropowych, bez nadzoru lekarza oraz stosowanie przymusu bezpośredniego. Rzecznik zwrócił się499 do Ministra Rodziny, Pracy i Poli-tyki o przedstawienie stanowiska wobec zasygnalizowanych problemów.

Minister poinformował500, że zwrócił się do wojewodów o informacje na temat kontroli prowadzonych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz pla-cówkach zapewniających całodobową opiekę. W resorcie trwają też prace nad okre-śleniem, jakie rozwiązania prawne byłyby niezbędne. Dotyczy to m.in. wprowadzenia wskaźnika i wymaganych kwalifikacji personelu opiekuńczego zatrudnianego w pry-watnych domach opieki. Wydziały polityki społecznej urzędów wojewódzkich, w ra-mach współpracy z resortem rodziny, pracy i polityki społecznej, na bieżąco zgłaszają swoje problemy związane z kontrolą placówek zapewniających całodobową opiekę.

Niejednokrotnie skutkiem takich zgłoszeń są zmiany przepisów prawa, które uspraw-niają pracę służb kontrolnych wojewody. Do ustawy o pomocy społecznej wprowa-dzono przepisy mówiące o obowiązku zapewniania wsparcia przez Policję, aby nie dochodziło do przypadków utrudniania czy udaremniania prowadzonych kontroli.

Rzecznik będzie analizował problem pod kątem możliwości podejmowania dal-szych działań.

2. Placówki opiekuńcze działające nielegalnie

Zdaniem Rzecznika rozwiązania zawarte w ustawie o pomocy społecznej501 są nie-wystarczające i powinny ulec rozbudowie. W szczególności chodzi o stworzenie ta-kiego systemu, który umożliwi zespołowi inspektorów wojewody kontrolę wszystkich prywatnych obiektów i placówek, w których wykonywana jest całodobowa opieka, niezależnie od ich nazwy czy przeznaczenia. Efektywność kontroli wymaga rozszerze-nia katalogu standardów świadczonych usług, a także wprowadzerozszerze-nia wskaźnika i wy-maganych kwalifikacji zatrudnionego personelu opiekuńczego. Zalecenia pokontrolne powinny dotyczyć likwidacji wszelkich barier utrudniających pensjonariuszom dostęp do opieki medycznej i społecznej. Rzecznik zwracał również uwagę na wzorce umów cywilnoprawnych jakie były stosowane w prywatnych domach opieki. Z danych Urzę-du Ochrony Konkurencji i Konsumentów wynika, że blisko 90% placówek stosowała postanowienia umowne, które budziły zastrzeżenia Urzędu. Po przeprowadzonych kontrolach udało się wyeliminować większość zakwestionowanych postanowień. Na-dal jednak zawierane były umowy zawierające różne dodatkowe postanowienia, które skutkowały ograniczeniem praw osób przebywających w placówce. Nierzadkie były

499 III.7065.64.2016 z 29 kwietnia 2016 r.

500 Pismo z 23 maja 2016 r.

501 Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 930, z późn. zm.).

również sytuacje, w  których umowy zawierane były przez rodzinę, z  pominięciem zgody osoby umieszczanej w placówce, choć osoba taka nie była ubezwłasnowolniona.

Istniał również problem braku systemu płynnego przekazywania opieki nad osobami niesamodzielnymi pomiędzy szpitalami a pomocą społeczną. Zdarzały się przypad-ki wypisywania ze szpitali osób potrzebujących opieprzypad-ki, bez sprawdzenia możliwości egzystencji takich osób poza szpitalem. Część takich osób mogła trafić do placówek, bez uprzedniego zweryfikowania rzeczywistych możliwości zapewnienia im profesjo-nalnej opieki. W ocenie Rzecznika wskazuje to na brak instytucjonalnych rozwiązań, które wyeliminowałyby lukę między systemem ochrony zdrowia, a systemem opieki społecznej. W ocenie Rzecznika konieczne jest podjęcie działań ukierunkowanych na poprawę poziomu i skuteczności ochrony osób przebywających w prywatnych do-mach opieki. Rzecznik zwrócił się502 do Prezesa Rady Ministrów z prośbą o zainicjo-wanie prac legislacyjnych.

Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wyjaśnił503, że zarówno standardy działalności placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnospraw-nym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, jak i procedury nadzoru i  kontroli oraz postępowania w  przypadku stwierdzenia prowadzenia działalności bez zezwolenia regulują przepisy ustawy o pomocy społecznej. Przepisy tej ustawy wskazują też uprawnienia wojewody w związku z przeprowadzanym postępowaniem kontrolnym, który ma prawo m.in. do: żądania informacji, dokumentów i danych, nie-zbędnych do sprawowania kontroli czy przeprowadzania oględzin obiektów, skład-ników majątku kontrolowanej jednostki oraz przebiegu określonych czynności obję-tych obowiązującym standardem. Ma on możliwość odpowiedniego reagowania na stwierdzone w toku czynności kontrolnych nieprawidłowości. W skrajnych przypad-kach wojewoda może wydać decyzję nakazującą wstrzymanie prowadzenia placówki, z nadaniem rygoru natychmiastowej wykonalności, w przypadku stwierdzenia zagro-żenia życia lub zdrowia osób przebywających w  placówce. Minister poinformował również, że w resorcie podjęto prace w celu zidentyfikowania najczęstszych uchybień w obszarze świadczenia usług w placówkach opieki całodobowej i potrzeby zmiany czy doprecyzowania obecnych przepisów. Zapewnił ponadto, że zarówno Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, jak i Minister Zdrowia mają świadomość, że wła-ściwa współpraca pomiędzy pracownikami służby zdrowia i pomocy społecznej oraz budowa spójnych mechanizmów przepływu informacji o pacjentach opuszczających instytucje systemu ochrony zdrowia są kluczowe dla bezpieczeństwa tych osób.

Problem wymaga ze strony Rzecznika stałej analizy i podejmowania działań mają-cych na celu doprecyzowanie obecnych przepisów.

502 III.7065.64.2016 z 31 października 2016 r.

503 Pismo z 7 grudnia 2016 r.

E. Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie