• Nie Znaleziono Wyników

POPEŁNIONYCH PRZEZ NACJONALISTÓW UKRAIŃSKICH POZA OBECNYMI GRANICAMI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

W dokumencie ZBRODNIE PRZESZŁOŚCI (Stron 54-58)

53 Przemysław Miszko, Krzysztof Matkowski

prokuratorzy Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu

PROBLEMATYKA WŁAŚCIWOŚCI MIEJSCOWEJ POSTĘPOWAŃ

54

Z chwilą wejścia w życie ustawy o IPN wiadome było, że miejsca popełnienia znacznej części zbrodni prze-ciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodni wojennych, w tym ludobójstwo popełnione przez nacjonalistów ukraiń-skich w okresie od 1939 do 1945 r. na obywatelach polukraiń-skich, znajdują się za granicami RP.

Zarządzeniem Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu nr 12/01, z dnia 29 czerwca 2001 r.7, ustalono właściwość miejscową postępowań przygotowawczych w ten sposób, że przydzielono poszczególnym oddziałowym komisjom enumeratywnie wymienione kategorie zbrodni popeł-nionych poza obecnymi granicami RP. U podstaw takiej decyzji niewątpliwie legła specyfi ka prowadzonych śledztw, których przedmiotem są między innymi zbrodnie ludobójstwa. W razie braku takiej regulacji doszłoby do sytuacji, w której poszczególne komisje, stosując obowiązujące przepisy w zakresie kryteriów pomocniczych w ustaleniu właściwości miejscowej (art. 32 § 1 i § 2 kpk), prowadziłyby jednostkowe postępowania dotyczące np. poszczególnych zabójstw popełnionych w tym samym czasie, w tej samej miejscowości i przez tych samych sprawców w zależności od tego, w której jednostce ujawniono przestępstwo. Niemożliwym stałoby się dokona-nie właściwej prawno-karnej oceny charakteru i rozmiaru popełnionych zbrodni, co ma decydujące znaczedokona-nie w aspekcie zbrodni ludobójstwa.

Śledztwa w sprawach o zbrodnie ludobójstwa dokonane w latach 1939–1945 przez nacjonalistów ukraiń-skich na osobach narodowości polskiej zostały wszczęte w latach 1992–1995 przez byłe Okręgowe Komisje Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu:

– w Krakowie – w zakresie województw tarnopolskiego i stanisławowskiego byłej II RP, – w Rzeszowie – w zakresie województwa lwowskiego.

Decyzją Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 1 lipca 1998 r. postępowania te przekazano w celu ich kontynuowania byłej OKBZpNP we Wrocławiu.

Zostały one następnie zawieszone na początku 1999 r. z uwagi na postawienie Głównej Komisji w stan likwida-cji. Po utworzeniu Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, począwszy od drugiej połowy 2000 r. śledztwa te sukcesywnie podejmowano i prowadzone są w dalszym ciągu przez tutejszą komisję.

Zgodnie z § 2 wspomnianego zarządzenia Dyrektora GKŚZpNP, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu prowadzi między innymi sprawy o zbrodnie popełnione przez nacjonalistów ukraińskich na terenach byłych województw: lwowskiego, stanisławowskiego, tarnopolskiego, z wyjątkiem tej części województwa lwowskiego, która po roku 1945 pozostała w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. W § 7 omawianego zarządzenia wskazano, że właściwą do prowadzenia spraw między innymi o zbrod-nie popełnione przez nacjonalistów ukraińskich na terezbrod-nie byłego województwa wołyńskiego jest oddziałowa komisja w Lublinie. Zbrodnie dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na terenie części byłego województwa lwowskiego, która po 1945 r. znalazła się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, w myśl § 8 zarządzenia należą do właściwości miejscowej oddziałowej komisji w Rzeszowie.

Oczywiste jest, że ustalone w ten sposób zasady nie mogą odnosić się do czynności sądowych w postępo-waniu przygotowawczym, które należą do kompetencji sądu właściwego miejscowo i rzeczowo do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, a w przypadku wydania postanowienia o umorzeniu postępowania – do rozpozna-nia zażalerozpozna-nia na tę decyzję.

W kontekście powyższych regulacji dokonajmy określenia właściwości miejscowej organów uprawnio-nych do wykonywania wybrauprawnio-nych czynności procesowych na poszczególuprawnio-nych etapach procesu karnego na przykładzie śledztwa oddziałowej komisji we Wrocławiu, sygn. S 65/02/Zi, prowadzonego w sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych w okresie od 1939 do 1946 r. przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach polskich, na terenie byłego powiatu Radziechów, dawne woj. tarnopolskie, tj. o przestępstwa z art. 118 § 1 kk i inne. Postępowanie to wszczęte zostało przez prokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Krakowie, delego-wanego do pełnienia czynności służbowych w byłej OKBZ w Krakowie, a następnie przekazane do dalszego prowadzenia byłej OKBZpNP we Wrocławiu. Mając na uwadze treść aktualnie obowiązującego artykułu 32

§ 1 pkt 3 kpk in fi ne, z uwagi na fakt wszczęcia śledztwa w Krakowie, sądem miejscowo właściwym do roz-poznania w pierwszej instancji sprawy prowadzonej przez OKŚZpNP we Wrocławiu jest przy uwzględnieniu właściwości rzeczowej (art. 25 § 1 pkt 1 kpk) Sąd Okręgowy w Krakowie. Sąd ten stosownie do treści art. 329

§ 1 kpk jest także właściwy do dokonania czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym, a miano-wicie:

1. przedłużania tymczasowego aresztowania do okresu, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy (art. 263 § 2 kpk),

2. orzekania o umieszczeniu podejrzanego w zakładzie zamkniętym (art. 203 § 2 kpk),

Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 54

Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 54 2008-06-19 09:44:482008-06-19 09:44:48

55 3. orzekania o zastosowaniu podsłuchu (art. 237 § 1 kpk) i zatwierdzania decyzji prokuratora w tym zakresie oraz rozpoznawania zażaleń na postanowienia prokuratora w przedmiocie podsłuchu (art. 237 § 2 kpk i art. 240 kpk, zd. drugie),

4. uchylania obowiązku zachowania tajemnicy dziennikarskiej, adwokackiej, radcowskiej, notarialnej i le-karskiej (art. 180 § 2 kpk), a także rozstrzyganie, czy zajęte dokumenty objęte są tajemnicą obrończą (art. 225

§ 3 kpk, zd. drugie) lub inną wskazaną w art. 180 § 2 kpk,

5. rozpatrywania zażaleń na postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzenia śledztwa, gdy nie przychyli się do nich prokurator nadrzędny (art. 306 § 2 kpk),

6. przesłuchiwania świadka w toku śledztwa na wniosek organu prowadzącego lub strony, gdy ma to być czynność niepowtarzalna (art. 316 § 3 kpk),

7. orzekania o przepadku rzeczy tytułem środka zabezpieczającego po uprzednim umorzeniu postępowania przez prokuratora (art. 323 § 3 kpk),

8. rozpatrywania wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z uwagi na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie wobec niego umieszczenia w odpowiednim zakładzie tytułem środka zabezpieczającego (art. 324 i 354 kpk),

9. orzekania o przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego (art. 270 § 1 kpk),

10. rozpatrywanie zażaleń na prokuratorskie postanowienia co do zabezpieczenia roszczeń cywilnych (art.

69 § 3 kpk) oraz o utajnieniu świadka (art. 184 § 5 zd. drugie).

We wskazanych wyżej przypadkach ustawodawca bądź jednoznacznie wskazuje, że czynności sądowe w po-stępowaniu przygotowawczym dokonuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, bądź używa jedynie określenia ,,sąd”. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje reguła wyrażona w art. 329 § 1 kpk in principio8. Stosuje się ją również w sytuacji, gdy ustawodawca używa sformułowania ,,właściwy miejscowo sąd”, a zatem właściwy do wykonania tych czynności. Odnosząc się do przedstawionego przykładowo postępowania w sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych na terenie byłego powiatu Radziechów, będzie to Sąd Okręgowy w Krakowie.

Od powyższej reguły kodeks postępowania karnego przewiduje między innymi następujące odstępstwa:

1. stosowanie tymczasowego aresztowania (art. 250 § 1 i 2 kpk) – rozpoznaje Sąd Rejonowy dla Wrocławia--Fabrycznej, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy,

2. stosowanie kary porządkowej aresztu (art. 290 § 1 kpk zd. drugie) – rozpoznaje Sąd Rejonowy dla Wroc-ławia-Fabrycznej,

3. wnioski o przedłużeniu tymczasowego aresztowania na okres powyżej 12 miesięcy (263 § 4 kpk) – roz-poznaje sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a zatem w badanym przypadku Sąd Apelacyjny we Wrocławiu,

4. rozpoznawanie zażaleń na zatrzymanie (art. 246 § 2 kpk) – rozpoznaje sąd rejonowy miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, którym w odniesieniu do przykładu będzie Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fa-brycznej lub inny sąd rejonowy właściwy z uwagi na miejsce zatrzymania sprawcy,

5. zażalenia na prokuratorskie postanowienia w przedmiocie środków zapobiegawczych (art. 252 § 2 kpk) – rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a zatem Sąd Rejonowy dla Wrocła-wia-Fabrycznej,

6. zażalenia na zarządzenia prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu podejrzanego (art.

75 § 3 kpk w zw. z art. 246 kpk), osoby podejrzanej ( art. 247 § 2 kpk) rozpoznaje sąd rejonowy miejsca zatrzy-mania lub prowadzenia postępowania, a zatem Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej lub inny sąd rejonowy właściwy z uwagi na miejsce zatrzymania sprawcy,

7. zażalenia na zarządzenia prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu świadka lub biegłego (art. 290 § 2 kpk) – sąd rejonowy właściwy dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej;

8. rozpatrywania zażaleń na prokuratorskie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym (art. 293 § 2 kpk zd. drugie) – sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, czyli Sąd Rejonowy dla Wrocławia--Fabrycznej.

Osobnego omówienia wymaga kwestia wydawania i odwoływania listu żelaznego (art. 281 kpk i art. 282

§ 2 kpk). Ustawodawca w tych przepisach używa pojęcia ,,właściwy miejscowo sąd okręgowy” na określenie sądu, który jest uprawniony do stosowania tego środka przymusu. Należy zaznaczyć, że odwołanie listu żelazne-go nie zawsze pozostanie w gestii właściwości sądu, który żelazne-go wydał. Może się bowiem zdarzyć, że list żelazny odwołany zostanie przez sąd okręgowy właściwy w momencie pojawienia się tej kwestii. Sytuacja taka może zaistnieć w przypadku zmiany właściwości miejscowej na przykład w trybie art. 36 i 37 kpk9.

Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 55

Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 55 2008-06-19 09:44:482008-06-19 09:44:48

56

Transponując wyżej opisaną zasadę na podany w niniejszym opracowaniu przykład, sądem właściwym do wy-dania listu żelaznego byłby Sąd Okręgowy w Krakowie, przy czym w przypadku przekazania w trybie art. 36 kpk przez Sąd Apelacyjny w Krakowie sprawy do rozpoznania innemu sądowi okręgowemu, wówczas właściwym do odwołania listu będzie wskazany w postanowieniu sąd okręgowy.

Powyższe zestawienie pokazuje więc, iż czynności sądowe na różnych etapach procesu karnego, a dotyczące tego samego śledztwa, będą należeć do właściwości miejscowej różnych sądów. Taki stan rzeczy jest co prawda niekorzystny z punktu widzenia ekonomiki procesowej, lecz został on ,,wymuszony” specyfi czną kategorią czy-nów popełnionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

1 K. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Kodeks Postępowania Karnego. Komentarz, Warszawa 2005, s. 97.

2 DzU 1945, nr 51, poz. 293.

3 DzU 1984, nr 21, poz. 98.

4 DzU 1998, nr 155, poz. 1016 z późn zm., zwana dalej ustawą o IPN.

5 Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks postępowania karnego (DzU nr 13, poz. 96 z późn. zm.).

6 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. – Kodeks postępowania karnego (DzU nr 33, poz. 314 z późn. zm.).

7 Zarządzenie Nr 12/01 Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w przedmiocie właściwości miej-scowej Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w odniesieniu do czynów, pozostających w ich właściwości rzeczowej, popełnionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Or 47/01).

8 T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego wraz z komentarzem, Zakamycze 2005, s. 828–829.

9 Ibidem, s. 700.

Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 56

Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 56 2008-06-19 09:44:482008-06-19 09:44:48

57 Marek Sowa

prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie

W dokumencie ZBRODNIE PRZESZŁOŚCI (Stron 54-58)