• Nie Znaleziono Wyników

Porządek dorycki jest charakterystyczny dla Peloponezu, ale występuje też na wyspach i w innych regionach. Świątynie doryckie znajdują się także na Sycylii. Lud Dorów mieszkał na Peloponezie. Porządek dorycki chronologicznie pojawił się najwcześniej i najwcześniej wyszedł z użycia.

Budowle wznoszone w stylu doryckim są niższe i bardziej przysadziste.

Porządek joński jest związany z Jonią w Azji Mniejszej. Rozwijał się na wybrzeżu azjatyckim oraz na wyspach na Morzu Egejskim. Wyróżniamy dwa podtypy w ramach stylu jońskiego.

Porządek joński jest lżejszy, smuklejszy i bardziej zdobiony ich dorycki. Kolumny jońskie są wyższe od doryckich, nawet jeśli mają tę samą szerokość.

Kolumna opiera się na trójstopniowej bazie, zwanej plintą. Trzy jej części to w porządku attyckim torus, trochilus, torus. W odmianie azjatyckiej panuje większa dowolność.

Trzon pokryty jest penelurami – żłobkowania, kanelury, których jest 24. Są one rozdzielone pasem nazywanym listewką zwaną stegą.

Wybrzuszenie, entasis, zaznaczone jest mniej wyraźnie niż w porządku doryckim.

Głowica wykształciła się w VI w. p.n.e. Składa się z woluty, przypominającej zawinięte ba-ranie rogi. Woluta jest odniesieniem do zwiniętych mat trzcinowych rolowanych nad wejściem, wykorzystywanych wcześniej w architekturze z materiałów nietrwałych.

Nad wolutą znajduje się abakus, na którym opiera się architraw.

Belkowanie złożone jest z trójczłonowego architrawu, którego górną część zajmuje deko-racyjny wzór kimation. Nad architrawem jest fryz dekorowany płaskim reliefem ze scenami historycznymi i mitologicznymi.

Najlepiej znanym fryzem jońskim jest fryz partenoński. Fryz attycki jest bardziej bogato zdobiony niż w wersji azjatyckiej.

Nad fryzem jest ząbkowanie i gzyms. Trójkątna przestrzeń tympanonu najpierw nie była dekorowana, a potem zagospodarowano ją rzeźbiarsko.

Podobnie jak w stylu doryckim występował akroterion na narożniku.

Kapitel joński klasyczny wywodzi się od kapiteli eolskich z Neandrii w Troadzie. Forma ta pochodzi z terenów Syropalestyny z VIII-VII w. p.n.e. Tymczasem porządek dorycki wywodzi się z Egiptu. Grecy często inspirowali się sztuką egipską i bliskowschodnią.

Najstarszymi kapitelami jońskimi są kapitele z przełomu VII/VI p.n.e. z wyspy Naksos. Ispiracją była prawdopodobnie zwykła podpora drewniana.

Styl małoazjatycki pozbawiony był fryzy, który występował w stylu attyckim. Porądek joński dominował IV-II w. p.n.e., głównie w okresie hellenistycznym. Później dominację zdobył styl korynckim.

Wysokość kolumn stale rośnie od stylu doryckiego przez joński po koryncki.

Środkowe kolumny świątyni stoją na środku bazy, a kolumny stojące na narożnikach są przesunięte od centrum bazy w kierunku środka geometrycznego budowli, nie stoją centralnie na bazach.

Wyskość architrawu wynosiła sqrt2/(średnica kolumny). Proporcja wysokości kolumn do wysokości architrawu była stała.

Skarbce w Delfach miast Knidos (ok. 550 p.n.e.), Massalia, Siphnos mają różne style. Do świątyń dodawano kariatydy. Kariatydy są wariantem porządku jońskiego, kolumny są zastą-pione rzeźbami kobiet niosących na głowach kosze, które pełnią funkcje kapiteli. Bezpośrednio na koszach opiera się architraw. Skarbce były miejscami gromadzenia skarbów dla Apolla. Są to jedne z pierwszych budowli w stylu jońskim.

Przez VI wiek Akropol jest zabudowywany, w 490 niszczony przez Persów, a od 449 roku zaczyna się odbudowa.

W Partenonie zamiast metop między tryglifami zastosowano płaskorzeźbione płyty. Dzięki temu w dorycki Partenon włączono elementy jońskie. Fidiasz był twórcą rzeźbień Partenonu.

Partenon ma dwa fryzy. Fryz joński ma 160 metrów, wysokość 1 metra, pokryty jest płaskim reliefem. Fryz ten przedtawia coroczne swięto Panatenaje poświęcone Atenie.

Co cztery lata w trakcie tego święta przynoszono nowy petlos, odzienie, Atenie. Petlos ten był zakładany na posąg Ateny.

Stylobat? na którym stoi Partenon ma wymiary 69 na 31 metrów. Ma typ peristasis. Ma 8 i 17 kolumn na poszczególnych bokach.

W tym samym czasie wybudowano Erechtejon. Zbudowano ją po zniszczeniach perskich , 421-406 p.n.e. Stoi na miejscu wcześniejszej świętyni króla ateńskiego Erechteusza, stąd jej nazwa. Erechtejon poświęcony jest Posejdonowi i Atenie.

Jest świątynią dwupoziomową, ze względu na ukształtowanie terenu. Jest typowa dla doj-rzałego stylu jońskiego, posiada kariatydy.

Dawniej cała świątynia była pomalowana na jskrawe kolory. Fryz panatanejski również był pomalowany na jaskrawe kolory, które można odtworzyć.

W porządku jońskim wybudowano także świątynie Artemidy w Efezie. Otoczona była dwoma rzędami kolumn. Efez był jedną z najszybciej rozwijających się kolonii greckich. Arte-mizjon w Efezie był zaliczany do 7 cudów świata. Miał wymiary 130 na 69 metrów. Świątynię wznoszono począwszy od roku ok. 560 p.n.e. za czasów panowania króla Lidii Krezusa, na miejscu wcześniejszych budowli. Budowa trwała około 120 lat.

Artemizjon wybudowano w stylu jońskim z marmuru. Stosowano także cedr libański. We-wnątrz był posąg Artemidy z drewna cedrowana.

Tacy słynni rzeźbiarze jak Fidiasz, Poliflet pracowali przy dekorowaniu Artemizjonu. Świątynie w Efezie spalił w 356 roku p.n.e. szewc z Efezu. Chciał ją odbudować Aleksander Macedoński, który chciał umieścić na niej inskrypcję chwalącą niego samego, na co mieszkańcy Efezu nie zgodzili się. Świątynia pozostała więc w ruinie.

Świątynie odbudowano w mniejszej formie. Istniała do 262 n.e., gdy została zniszczona w najeździe barabarzyńców.

Świątynia Nike Bezskrzydłej na Akropolu jest także świątynią jońską. Wzniesiono ją w V w. p.n.e.

Świątynia Apollina w Bassai jest świątynią jońską. Punktem centralnym celli jest kolumna w porządku jońskim z kapitelem korynckim. Jest on datowany na koniec V w. p.n.e.

Porządek korynki pojawił się zatem 100 lat po pojawieniu się porządku jońskiego.

Kapitel koryncki jest zbudowany z liścia akantu. Twórcą kapitela korynckiego miał być rzeźbiarz Kallimach, który rzeźbił w V w. p.n.e. Znalazł kosz na grobie kobiety na ateńskim cmentarzu pleciony z liści akantu, który stanowił inspirację.

Rozwinął się od przełomu V/IV w. p.n.e. jako wariant porządku jońskiego. Kolumny były jeszcze bardziej smukłe. Trzon zdobiony był także 24 kanelurami. Głowica jest zbudowana wokół kosza zwanego kalatosem. Kalatos jest uformowany z dwóch rzędów liści akantu. Liście akantu są dodatkowo dekorowane wolutami. Powyżej znajduje się abakus, czyli poduszka.

W Rzymie kolumny kanelurowane zastąpiono prostymi kolumnami bez zdobień.

Architraw jest trójczłonowy, podobnie jak joński. Fryz też nawiązuje do stylu jońskiego. Kapitel koryncki ma liście akantu, czasami dekorowany jest palmą umieszczą centralnie. W górnej partii znajduje się woluty.

Styl koryncki ewoluuje bardziej niż style starsze. W Palmyrze znajduje się Świątynia Bela z I w. n.e., pochodząca z czasów rzymskich. Łączy w sobie różne porządki, jest hybrydą. Krótszy bok ma kolumny jońskie, a dłuższy bok ma wyższe kolumny z kapitelami korynckimi.

Sulla?, dyktator republiki rzymskiej przybył do Grecji w 86 p.n.e. i kazał przewieźć korync-kie kolumny do rzymu. Styl ten utrwalił się w Rzymie.

Wejście do świątyni Bela w palmyrze znajduje się na dłuższym wejściu, co nigdy nie wy-stępuje w świątyniach klasycznych. Do wejścia prawadzi rampa. Dach świątyni jest częściowo dwuspadowy, ale pojawiają się tzw. merlony – odwrócone trójkąty na dachu.

Posągi bóstw znajdują się na prawo i na lewo od wejścia, podczas gdy w klasycznej świątyni znajdował się tylko jeden posąg bóstwa znajdujący się w centralnej części celli.

Rozwój architektury w Grecji klasycznej rozpoczął się od przełomu VI/V w. p.n.e. Style wtedy wykształcone obowiązywały w Europie nowożytnej.