• Nie Znaleziono Wyników

Metodologia badania

3.5. Konstrukcja głównych zmiennych latentnych

3.5.2. Poziom adaptacji imigrantów

Ta zmienna latentna była najtrudniejsza do utworzenia, o czym zadecydowało kil-ka czynników. Przede wszystkim należy zacząć od ustalenia, jakie jest racjonalne uzasadnienie utworzenia tego konstruktu. Dokonując przeglądu literatury empi-rycznej dotyczącej (ilościowych) badań nad akulturacją, adaptacją, integracją czy asymilacją, daje się wskazać kilka podstawowych podejść analitycznych. Pierwsze z nich polega na mierzeniu dystansu między wartościami określonych zmiennych w populacji imigrantów i autochtonów33. Drugie odwołuje się do zmian danej ce-chy w wyniku upływu czasu spędzonego na emigracji34 (uważanego za wskaźnik integracji) lub przemian zachodzących między generacjami migrantów35, ewen-tualnie przy uwzględnieniu obu tych czynników36 (co jednak nie oznacza, że inne zmienne związane z tym procesem nie są brane pod uwagę). Trzecie utoż-samia adaptację z konkretnymi zmiennymi, wskaźnikami, wymiarami, np. cza-sem pobytu, znajomością języka, przynależnością do mniejszości, posiadaniem obywatelstwa itd.37 Oczywiście sposób wykorzystania zmiennych jest zależny od przedmiotu badania. Na potrzeby swoich analiz zdecydowałem się jednak się na inne, stosunkowo nowe podejście – stworzenie syntetycznego wskaźnika (indek-su) mierzącego poziom adaptacji imigrantów, uwzględniającego jej wymiary38. 33 B. Burgoon, Immigration, integration and support for redistribution in Europe, „World Politics”

2014, t. 66 (3), s. 378–383.

34 M. Aleksynska, Civic participation of immigrants: culture transmission and assimilation, Bocco-ni UBocco-niversity, 2007, s. 17–19, https://mpra.ub.uBocco-ni-muenchen.de/7674/1/MPRA_paper_7674. pdf (dostęp: 28.04.2020); A. Röder, Immigrants’ attitudes toward homosexuality: socialization, religion, and acculturation in European host societies, „International Migration Review” 2015, t. 49 (4), s. 1052.

35 C. Connor, M. Koenig, Bridges and barriers: religion and immigrant occupational attainment across integration contexts, „International Migration Review” 2013, t. 47 (1), s. 17, 20–32. 36 M. Safi, Immigrants’ life satisfaction in Europe: between assimilation and discrimination,

„European Sociological Review” 2010, t. 26 (2), s. 165–168; A. Röder, P. Mühlau, Are they ac-culturating? Europe’s immigrants and gender egalitarianism, „Social Forces” 2014, t. 92 (3), s. 906–907.

37 E.A. de Rooij, Patterns of immigrant political participation: explaining differences in types of political participation between immigrants and the majority population in Western Eu-rope, „European Sociological Review” 2012, t. 28 (4), s. 462; M. Rudnev, Value adaptation to a new social environment: impacts from country of birth and country of residence on values of intra-European migrants, Higher School of Economics, 2013, s. 5–7, https://papers.ssrn. com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2205687## (dostęp: 28.04.2020); A. Röder, P. Mühlau, Low expectations or different evaluations: what explains immigrants’ high levels of trust in host country institutions?, „Journal of Ethnic and Migration Studies” 2012, t. 38 (5), s. 782; C. Diehl, M. Koenig, God can wait – new migrants in Germany between early adaptation and religious reorganization, „International Migration” 2013, t. 51 (3), s. 14.

38 Gwoli ścisłości, kiedy określam to podejście jako „stosunkowo nowe”, mam na myśli, że po-dobną perspektywę przyjęli niedawno także inni badacze, jednakże wysiłki te były podej-mowane niezależnie i w niewielkim odstępie czasu od siebie. W tym miejscu warto wskazać

Odrzuciłem podejście relacyjne (pierwsze z wymienionych) z kilku powodów, z których najważniejszym jest leżące u jego podstaw założenie, iż imigranci i oby-watele państwa przyjmującego podążają tą samą ścieżką rozwoju, tzn. że jeśli przy-bysze zrównają się poziomem poszczególnych cech z ludnością lokalną, to będą zintegrowani, tak jak zintegrowani są rdzenni mieszkańcy danego kraju. W sensie bezwzględnym i obiektywnym tak może być. Jednakże moim zdaniem osiągniecie danego poziomu określonej zmiennej znaczy więcej dla przybysza niż dla auto-chtona. Przykładowo jeśli dana osoba osiągnie zbliżony do ludności lokalnej po-ziom zaufania do innych ludzi, to będzie to miało specjalne znaczenie nie tylko wynikające z normalnych interakcji międzyludzkich, ale zależne od doświadczeń związanych z samym faktem migracji, np. dyskryminacją, trudnościami w uzy-skaniu pracy, nieznajomością języka i w konsekwencji niemożnością nawiązania kontaktu itd. To zaś nie tylko uzasadnia, ale i wymusza użycie dodatkowo zmien-nych, które nie zawsze da się wykorzystać dla obliczenia różnicy i zbliżania się do siebie ludności napływowej i lokalnej. Nabycie obywatelstwa jest wzniosłym aktem dla przybysza i standardem dla mieszkańca urodzonego w danym kraju. Nie jest to krytyka podejścia relacyjnego, ponieważ ono wyznacza granice np. dla rekodowa-nia zmiennych, bada integrację w sposób obiektywny, mimo to nie zawsze całko-wite zbliżenie się pod względem wartości danej cechy jest wymagane do uznania zaadaptowania, ponieważ wartości te nierzadko znaczą coś innego dla obydwu grup. Między innymi z tego też powodu stworzonej przeze mnie zmiennej poziom adaptacji imigrantów nie można odnieść i zastosować do rdzennej ludności da-nego państwa, aby sprawdzać, czy obie populacje upodabniają się do siebie. Kon-cepcja została ukształtowana tak, aby odpowiadała właśnie wyjątkowości statusu migracyjnego (ukazanej już w rozważaniach zawartych w poprzednich rozdzia-łach). Pozostałe dwa przytoczone wcześniej podejścia analityczne nie przeszka-dzają proponowanemu przeze mnie ujęciu, gdyż postępowanie adaptacji w czasie, między generacjami, również zostanie wykorzystane.

Utworzenie pojedynczej zmiennej jest propozycją. Stanowi próbę nowego i autor-skiego ujęcia, postrzegającego postęp adaptacji jako swego rodzaju serię osiągnięć stanowiących fakt adaptacji w danym obszarze. Ich uśredniona postać natomiast po-wołuje do istnienia skalę, która obejmuje złożoność treściową integracji w większym stopniu niż inne wymienione podejścia i (w założeniu) jest bardziej czuła na zjawi-ska zewnętrzne (np. rozwiązania polityki integracyjnej, uprzedzenia i dyskryminację ze strony ludności dominującej itd.), nie tracąc przy tym swojej wrażliwości na cechy personalne. Innymi słowy, obejmuje zarówno składowe zależne od cech samych mi-grantów, jak i od nich niezależne, a jednak świadczące o adaptacji. Ponadto o nowości

dwie inne propozycje, zawarte w artykułach: M. Caselli, Measuring the integration of im-migrants: critical notes from an Italian experience, „International Migration” 2015, t. 53 (4), s. 107–119; N. Harder, L. Figueroa, R.M. Gillum, D. Hangartner, D.D. Laitin, J. Hainmueller, Multidimensional measure of immigrant integration, „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2018, t. 115 (45), s. 11483–11488.

i autorskim charakterze propozycji stanowi nie tyle uwzględnienie w ramach jed-nego konstruktu różnych wymiarów procesu adaptacji (chociaż takie podejście jest bardzo rzadkie), te bowiem wynikają z przedstawionych w poprzednich rozdziałach rozważań, ale raczej konstrukcja tej zmiennej bazująca na danych zastanych, co zna-cząco ułatwia stosowanie takiego wskaźnika w badaniach porównawczych39.

Zmienna latentna poziom adaptacji imigrantów została przeze mnie utworzona z 13 zmiennych:

Tabela 3.2. Składowe zmiennej latentnej – poziom adaptacji imigrantów

Wymiary Składowe

Wymiar kulturowy 1. Adaptacja językowa

2. Subiektywnie odczuwana dyskryminacja

3. Samoidentyfikacja przynależności do mniejszości etnicznej Wymiar polityczny 4. Posiadanie obywatelstwa

5. Udział w wyborach 6. Partycypacja polityczna Wymiar ekonomiczny 7. Adaptacja do rynku pracy

8. Subiektywnie odczuwany dochód gospodarstwa domowego Wymiar społeczny 9. Zaufanie do innych ludzi

10. Ocena uczciwości innych osób

11. Ocena skłonności do pomocy innych ludzi 12. Odczuwana satysfakcja z życia

13. Odczuwane szczęście

Źródło: opracowanie własne.

Wymienione zmienne (tabela 3.2) pierwotnie były mierzone na różnych skalach, od dychotomicznej do 11-punktowej. W celu wykorzystania konstruktu w kore-lacjach, analizie wariancji i regresji konieczne było uzyskanie skali o charakterze ilościowym. W tym celu wszystkie składowe zostały sprowadzone do wspólnego mianownika, a zatem kodowania dwuwartościowego, tzn. zero-jedynkowego, gdzie 0 oznacza brak porządnej cechy, a 1 jej obecność40. Wskaźnik został utworzony po-39 Jedną z wad wspomnianych wcześniej podobnych propozycji jest to, iż były używane/testowa-ne w osobnych badaniach lub tworzą baterie, które dopiero muszą zostać uwzględnioużywane/testowa-ne w ba-daniach o większym zasięgu przestrzennym i czasowym. To jednocześnie oznacza, że w mniej-szym stopniu uwzględnia się potencjalne zmienne wyjaśniające, ograniczając analizy w dużej mierze do poziomu deskryptywnego. Patrz: M. Caselli, Measuring the…, s. 116–117.

40 Dla wszystkich elementów (na wszystkich poziomach analizy, dla obu jednostek czasu) łącz-nie została wyliczona alfa-Cronbacha sprawdzająca wewnętrzną spójność skali. Akcepto-wano wyniki powyżej 0,6, ponieważ: konstruowana zmienna ma zostać użyta w analizach

przez uśrednianie w programie SPSS, który był także stosowany do prowadzenia wszystkich analiz przedstawionych w książce. Poziom adaptacji imigrantów może przyjmować wartości od 0 – oznaczającego zupełny brak adaptacji, do 1 – odzwier-ciedlającej pełną adaptację (dla uwzględnionych łącznie wymiarów adaptacji).

Wspomniane zmienne obserwowalne zostały pogrupowane w tabeli 3.2 w czte-ry wymiaczte-ry. Rozpoczynając od wymiaru kulturowego należy zauważyć, że zmien-ne te nie odwołują się do elementów kultury wprost. Język z pewnością jest istot-nym produktem danej kultury, a posługiwanie się nim wskazuje na podjęty przez przybyszów wysiłek integracyjny i zbliżenie się do ludności dominującej. Pozostałe dwie zmienne natomiast określają bliskość kulturową poprzez subiektywną ocenę dokonywaną przez imigrantów. Ewaluacja ta bazuje na tym, czy przybysze odczu-wają negatywne skutki swojej odrębności, a zatem czy na płaszczyźnie kulturowej są postrzegani jako obcy czy swoi. Zarówno identyfikacja jako członek grupy mniej-szościowej, jak i dyskryminacja na podstawie: rasy, narodowości, etniczności, języka lub religii (ponieważ takie jej podstawy tutaj rozważam) stanowią odzwierciedlenie niedopasowania kulturowego, niezależnie od tego, czy imigrant podejmuje wysiłek adaptacyjny, czy nie (decydującą rolę odgrywa tutaj przede wszystkim nastawienie przedstawicieli społeczeństwa przyjmującego, w drugiej kolejności dopiero wybór badanego). Podkreślić należy, że wskazane podstawy odrębności ludności napływo-wej stanowią w istocie szersze kategorie odzwierciedlające całe grupy charakterystyk kulturowych, które się z nimi wiążą, i z tego wynika wspomniana na początku po-średniość odwołania do kultury.

Na wymiar polityczny warto spojrzeć jak na pewnego rodzaju kontinuum zaan-gażowania obywatelskiego. Należy to rozumieć w taki sposób, że dla imigrantów chcących się integrować obywatelstwo jest zwieńczeniem podejmowanych wysił-ków (w tym nauki języka). Jednocześnie stanowi ono element konieczny do udziału w wyborach, który jest najpoważniejszym aktem o charakterze politycznym (chociaż nie najtrudniejszym) wymagającym pewnej wiedzy, zrozumienia i chęci, a co za tym idzie potrzeby wpłynięcia na generalny kierunek, w jakim podąża państwo. Najwię-cej wysiłku i odwagi wymagają jednak pozostałe przejawy działalności obywatelskiej,

o charakterze (głównie) eksploracyjnym, ma mierzyć niejednorodną właściwość, jej skła-dowe są (z konieczności) dwuwartościowe, a ponadto taki ich dobór ma silne uzasadnienie w teorii i praktyce. C. Lance, M.M. Butts, L.C. Michels, The sources of four commonly reported cutoff criteria: what did they really say?, „Organizational Research Methods” 2006, t. 9 (2), s. 205–207; M. Tavakol, R. Dennick, Making sense of Cronbach’s alpha, „International Journal of Medical Education” 2011, t. 2, s. 53–55; I. Šerbetar, I. Sedlar, Assessing reliability of a multi-dimensional scale by coefficient alpha, „The Journal of Elementary Education” 2016, t. 9 (1–2), s. 191–194. Warto także pamiętać o różnicy między wskaźnikami o charakterze odzwiercie-dlającym i kształtującym. Omawiany konstrukt wydaje się należeć do tego drugiego typu, co sugerowałoby, że skorelowanie składowych nie jest konieczne. Nie oznacza to jednak, że nie warto sprawdzić wyników alfy-Cronbacha. K.A. Bollen, Multiple indicators: internal consis-tency or no necessary relationship?, „Quality and Quantity” 1984, t. 18 (4), s. 377–381.

takie jak np. udział w demonstracji czy działalność na rzecz organizacji społecznych/ politycznych. Chęć poświęcenia swojego czasu i przysłużenia się istotnej społecznie sprawie świadczyć będzie w przypadku imigrantów o zrozumieniu funkcjonowa-nia społeczeństwa oraz zdolności identyfikacji jego potrzeb (także własnych), a tym samym o dobrym zintegrowaniu i zaangażowaniu w sprawy danego państwa.

Wymiar ekonomiczny obejmuje dwie zmienne. Pierwsza dotyczy adaptacji do rynku pracy, która rozumiana jest w specyficzny sposób. Za zaadaptowanych uznaję tutaj przybyszów niebędących długotrwale bezrobotnymi w okresie ostat-nich pięciu lat i/lub posiadających główne źródło dochodów gospodarstwa do-mowego związane z własną pracą, nie zaś z systemem zabezpieczeń społecznych. Osoby te należy wobec tego postrzegać jako samodzielne i niezależne finansowo, ich sytuację zaś za dobrą lub przynajmniej niealarmującą. Kwestia zarobkowania przekłada się również na drugą zmienną, tzn. zadowolenie z sytuacji finansowej swojego gospodarstwa domowego. Samo posiadanie pracy i dochodu nie ozna-cza jeszcze dobrobytu. Zasadne wydaje się zatem aby wymiar obiektywny aktywności na rynku pracy uzupełniony został przez element subiektywny świadczący o tym, że re-spondent odniósł sukces migracyjny w danym kraju. Przejawia się on w tym, że gospodarstwo domowe imigranta jest w stanie nie tylko zarobić na swoje utrzy-manie, ale także żyć na zadawalającym poziomie lub przynajmniej nie odczuwać niedostatku, który byłby efektem niezaadaptowania.

Zmienne wymiaru społecznego mają charakter ogólny i dzielą się na te wyra-żające stosunek do innych ludzi oraz te oceniające życie samego badanego. Do pierwszej grupy wskaźników zaliczyć należy kwestię zaufania do innych osób, opi-nię na temat ich uczciwości oraz skłonność do pomocy. Jeśli imigrant po przybyciu do danego kraju ocenia innych ludzi jako pomocnych, uczciwych i godnych zaufa-nia oznacza to, że albo doświadczenie powstałe w związku z kontaktami z członka-mi społeczeństwa przyjmującego było pozytywne, albo nie było negatywne i tym samym ta opinia nie stała się gorsza (jeśli respondent już wcześniej pozytywnie oceniał innych ludzi). To należy natomiast interpretować jako wyraz wzajemnej akceptacji ze strony ludności napływowej i lokalnej, a zatem jako zbliżenie się obu subpopulacji do siebie będące konsekwencją zaadaptowania się przybyszów do społeczeństwa przyjmującego (niezależnie od tego, czy społeczeństwo to było otwarte, a integracja relatywnie łatwa, czy wprost odwrotnie). Ogólne szczęście i satysfakcję życiową można postrzegać w kategoriach sukcesu migracyjnego. Imigranci przybywają do danego kraju w celu poprawy swojego losu, co powinno zwiększać poziom obu tych cech w przypadku realizacji tego pragnienia. Warto dodać, że satysfakcję należy rozumieć przez pryzmat osiągnięć jednostki, szczęście zaś obejmuje wiele różnych przyczyn i jest ich wypadkową. Tym samym można uznać szczęście i satysfakcję za ukoronowanie procesu adaptacji w sensie subiek-tywnego odczucia jednostki.

Na podstawie tego zwięzłego opisu zmiennych tworzących poziom adaptacji imigrantów widać możliwie pełne odzwierciedlenie poszczególnych wymiarów

tego procesu w zakresie, w jakim pozwalają na to dane zastane i perspektywa ba-dań ilościowych. Dodatkowe informacje dotyczące konstrukcji tej zmiennej znaj-dują się w Aneksie (tabela A3.1).