Materiał 1.
Ocena wypadków poznańskich oraz okresu stalinowskiego, dokonana przez Władysława Gomułkę na VIII Plenum KC PZPR w październiku 1956 r.
Robotnicy Poznania nie protestowali przeciwko Polsce Ludowej, przeciwko socjalizmowi, kiedy wyszli na ulice miasta. Protestowali oni przeciwko złu, jakie szeroko rozkrzewiło się w naszym ustroju społecznym i które ich również boleśnie dotknęło, przeciwko wypaczeniom
podstawowych zasad socjalizmu, który jest ich ideą. (...) Przyczyny tragedii poznańskiej i niezadowolenia całej klasy robotniczej tkwią u nas. Sześcioletni plan gospodarczy,
reklamowany w przeszłości z wielkim rozmachem, jako nowy etap wysokiego wzrostu stopy życiowej, zawiódł nadzieje szerokich mas pracujących. (...) Nie chciałbym szerzej powracać do smutnych kart przeszłości, w której panował u nas system kultu jednostki.
System ten gwałcił zasady demokratyczne i praworządność. Przy tym systemie łamano charaktery i sumienia ludzkie, deptano ludzi, opluwano ich cześć. Oszczerstwo, kłamstwo i fałsze, a nawet prowokacje służyły za narzędzia sprawowania władzy. Z tym systemem kończymy raz na zawsze. (...)
Pytania
1. Jakie, według Gomułki, były przyczyny wydarzeń czerwcowych w Poznaniu w roku 1956?
Czym interpretacja Gomułki różni się od wykładni Cyrankiewicza z czerwca 1956 r?
Praca domowa
1. Skorzystaj z podanych stron internetowych:
http://www.poznan.pl/czerwiec56/
http://www.poznan1956.pl/
http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/229/3630/Zranione_miasto_Poznan_w_czerwcu_1956_roku.html
i zbierz informacje na temat możliwości i form upamiętniania wydarzeń poznańskich w PRL.
„Wydarzenia poznańskie” czy” powstanie czerwcowe”? Jak wyglądała walka o pamięć o
wypadkach w Poznaniu i o ich ofiarach? Ustal, kiedy w Poznaniu stanął pomnik upamiętniający zryw i jego ofiary. Romek Strzałkowski był najmłodszą ofiarą poznańskiego czerwca, zbierz informacje również o nim.
Październik 1956 (1)
Kalendarium
19 października 1956 – początek VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR
19 października 1956 – do Warszawy przylatuje bez zaproszenia delegacja sowiecka z Nikitą Chruszczowem; marsz wojsk sowieckich stacjonujących w Polsce na Warszawę
21 października 1956 – Władysław Gomułka wybrany na stanowisko I sekretarza KC PZPR 24 października 1956 – Gomułka przemawia do 400 tys. ludzi w Warszawie na Placu Defilad, pod Pałacem Kultury i Nauki
28 października 1956 – uwolnienie prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego
30 października 1956 – decyzja w sprawie zwrócenia „Tygodnika Powszechnego” prawowitej redakcji
4 listopada 1956 – umorzenie postępowania w sprawie uczestników wydarzeń czerwcowych w Poznaniu
13 listopada 1956 – marszałek Konstanty Rokossowski ustąpił ze stanowiska i wyjechał do ZSSR
Materiał 1.
Władysław Gomułka podczas wiecu na placu Defilad w Warszawie 24 października 1956 Materiał 2.
Polski październik we wspomnieniach pisarki Marii Dąbrowskiej
[Warszawa, 24 października 1956] (…) Pani Natalia [Natalia Modzelewska wdowa po Zygmuncie min. spraw zagr. 1947-1951] opowiadała szczegóły o przyjeździe Chruszczowa.
Podobno (…) było tak, że na telefoniczną zapowiedź wizyty nasi panowie odpowiedzieli kategoryczną „prośbą” o nieprzyjeżdżanie, gdyż Plenum będzie się zajmowało sprawami wyłącznie polskimi i wewnątrzpartyjnymi (…). W odpowiedzi na to „Chruszczow i inni”
przylecieli. Na lotnisku czekali: Politbiuro Partii i osobno – Rokossowski z rosyjskimi
generałami. Chruszczow podobno (…) wyskoczył z samolotu i przywitawszy się z generałami zwrócił się do Ochaba „z pyskiem”. (…) „Ty taki i owaki, myśmy krew za was przelewali, a ty chcesz Polskę Amerykanom sprzedać?!” (…) podobno Ochab się stawiał. Chruszczow zwrócił się do Gomułki: „A ty, kto taki? Ciebie nie znam”. Na co Gomułka: „Nie znacie mnie, bo siedziałem w więzieniu” (…). Potem pojechali wszyscy do Ambasady Sowieckiej. „I tam (…) nastąpiła karczemna scena trwająca 15 godzin”. Nieproszeni goście odlecieli nazajutrz rano.
(…)
Pytania
1. Czego dowiadujemy się o atmosferze tamtych dni z relacji pisarki Marii Dąbrowskiej?
2. Podczas wiecu na placu Defilad w Warszawie Gomułkę entuzjastycznie przywitały olbrzymie tłumy Polaków. Nigdy żaden przywódca komunistyczny nie cieszył się podobnym kredytem zaufania w społeczeństwie polskim. Rozważ przyczyny takiej reakcji. Odszukaj w internecie zapisów filmowych dźwiękowych z tego wydarzenia.
3. Wyjaśnij pojęcie „październikowa odwilż”.
Praca domowa
1. Na podstawie danych dostępnych w internecie scharakteryzuj różne formy aktywizacji społeczeństwa latem i jesienią 1956 i wyjaśnia znaczenie tego zjawiska.
2. Wyjaśnia przyczyny masowego poparcia społeczeństwa polskiego dla powstania węgierskiego jesienią 1956 r. Znajdź informacje na ten temat w internecie.
Październik 1956 (2)
Materiał 1.
Przemówienie Władysława Gomułki na VII plenum Komitetu Centralnego PZPR, 21 października 1956 (fragmenty)
Wszystko, co dzisiaj oceniamy, jako wypaczenia i zniekształcenia w naszym życiu w okresie ubiegłym, nie mogło nie wstrząsnąć do głębi całą partią, całą klasą robotniczą, całym narodem.
Po kraju rozlały się różne prądy, lecz najpotężniejszą rzeką popłynęło hasło demokratyzacji naszego życia, żądania zlikwidowania systemu, którzy nazywamy kultem jednostki. Należy stwierdzić, że kierownictwo partii nie zawsze nadążało na czas, aby wraz z całą partią stanąć na czele tego zdrowego ruchu i pokierować nim. A jeżeli nie nadążało kierownictwo partii, to zrozumiałą jest rzeczą, że nie mogły nadążać i organizacje partyjne. Wytworzył się nawet pewien zamęt i dezorientacja niezmiernie szkodliwe dla samej sprawy demokratyzacji. Takiej sytuacji nie mogą nie wykorzystać wszyscy przeciwnicy socjalizmu, wszyscy wrogowie Polski Ludowej. Ożywienie działalności elementów niemających nic wspólnego z dążeniami klasy robotniczej i narodu do zdemokratyzowania całego naszego życia wywołało również pewne wahania u niektórych towarzyszy w kierownictwie partyjnym i w terenie, odnośnie metod demokratyzacji i treści, jaką powinna ona zawierać. Dlatego też trzeba stanowczo powiedzieć sobie, partii, klasie robotniczej i całemu narodowi: - droga demokratyzacji jest jedyną drogą prowadzącą do zbudowania najlepszego w naszych warunkach modelu socjalizmu. Z tej drogi nie zejdziemy i będziemy się bronić wszystkimi siłami, aby nie dać się z niej zepchnąć. Ale też nie pozwolimy nikomu wykorzystywać procesu demokratyzacji przeciwko socjalizmowi. Na czele procesu demokratyzacji staje nasza partia i tylko ona, działając z innymi partiami Frontu
Narodowego może pokierować tym procesem w takim kierunku, aby proces ten doprowadził rzeczywiście do zdemokratyzowania stosunków we wszystkich dziedzinach naszego życia, do wzmocnienia podstaw naszego ustroju, a nie do ich osłabienia. (…)
Pytania
1. Zanalizuj fragmenty przemówienia Władysława Gomułki na VII plenum Komitetu Centralnego PZPR 21 października 1956 r. i określ zawartość tej politycznej deklaracji.
Październik 1956 (3)
Materiał 1.
Jacek Kuroń i Jacek Żakowski o Gomułce
Żaden PRL-owski przywódca nigdy nie zdobył takiej popularności i miłości tłumów, jaką jesienią 1956 r. uzyskał Władysław Gomułka. (…). Tłumy widziały w nim męża
opatrznościowego, zbawcę ojczyzny, jedynego sprawiedliwego. Lata spędzone w więzieniu zbudowały mu legendę obrońcy demokracji i zwolennika wolności. Wiele początkowych posunięć zdawało się tę legendę potwierdzać. (…) Ale Gomułka, którego do władzy wyniosła spontaniczna odwilżowa fala, uznał, że jeśli chce rządzić, musi tę falę okiełznać i oprzeć się na wypróbowanym partyjnym aparacie. Dlatego od początku powtarzał, że dość już wiecowania, że trzeba się zabrać do pracy. (…)
Materiał 2.
Stefan Staszewski o Gomułce w rozmowie z Teresą Torańską (1985)
(…) Gomułka nie był nową postacią, ale społeczeństwo go szukało (partia zaczęła szukać go dużo później). Społeczeństwo zdawało sobie sprawę, że władzy komunistycznej się nie
pozbędzie, szukało, więc jakiegoś komunisty o bardziej ludzkiej – zdawało mu się – twarzy. W pamięci społeczeństwa zatarło się bowiem – przez późniejsze losy Gomułki – kim był on do 1948 czy 1949 r. Zapomniano, że był bardziej twardym i konsekwentnym komunistą niż Bierut czy Berman i zapomniało, że współ z nimi ponosi taką samą, jeśli nie większą odpowiedzialność za to, co działo się w kraju od 1944 r. Pamiętało zaś, że został odsunięty przez tych
znienawidzonych stalinowców, na skutek jakiś niezbyt dokładnie sprecyzowanych konfliktów, że osadzony był przez nich w więzieniu. Społeczeństwo polskie zawsze darzyło sympatią męczenników, musiało więc i gloryfikować Gomułkę. Nastąpiła przedziwna sytuacja: to nie Gomułka pchał się do władzy, ale społeczeństwo go do niej pchało. Gomułka był początkowo szczęśliwy, że wreszcie mógł wyjść z więzienia i trochę odetchnąć. Wątpię, by myślał o
powrocie do władzy, ale kiedy zrozumiał, że jest kryzysy, ogólny kryzys społeczny, polityczny i gospodarczy, doszedł do wniosku, że wybiła jego godzina i do tej roli zaczął się przygotowywać.
(…)
Pytania
1. Przedstaw okoliczności przejęcia władzy w PZPR przez Władysława Gomułkę.
2. Przedstaw ocenę zachowań społecznych w 1956 r. i ocenę Gomułki sformułowaną po latach – w 1985 r. przez Stefana Staszewskiego.
3. Porównaj ocenę Staszewskiego z opinią Kuronia i Żakowskiego.
Październik 1956 (4)
Materiał 1.
Biogram Władysława Gomułki „Wiesława”
GOMUŁKA Władysław, ur. 1905 w Białobrzegach Franciszkańskich koło Krosna (nad
Wisłokiem, w ówczesnej Galicji), w rodzinie robotniczej. Wykształcenie podstawowe, ślusarz.
Członek Niezależnej Partii Chłopskiej 1925-1926, członek Komunistycznej Partii Polski (KPP) od 1926, członek Polskiej Partii Robotniczej (PPR) od 1942, następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), 1942-1948 członek Komitetu Centralnego PPR, 1944-1948 członek Biura Politycznego PPR, 1948-1949 oraz 1956-1971 członek KC PZPR (1951 wykluczony z PZPR na mocy decyzji Biura Politycznego KC, VIII 1956 przywrócono mu prawa członkowskie w PZPR); 1956-1970 członek Biura Politycznego KC PZPR, 7 II 1971 zawieszony w prawach członka KC na mocy uchwały VIII Plenum KC PZPR. Od 1922 w przemyśle naftowym, działacz Związków Zawodowych Pracowników Przemysłu Chemicznego, 1930-1932 sekr. krajowy związku, 1933-34 więziony, 1934-1935 w Moskwie, 1935-1936 sekretarz okręgowy KPP na Śląsku, 1936-IX 1939 więziony, 1939-1940 w Białymstoku, 1940-1941 we Lwowie, w styczniu 1942 powrócił do Krosna, VII-VIII 1942 pełnomocnik KC PPR na Podkarpacie, VIII-XII 1942 sekretarz Komitetu Warszawskiego PPR, I 1943-XI 1943 członek sekretariatu KC PPR, XI 1943-XII 1945 sekretarz KC PPR, XII 1945-I 1948 sekretarz generalny KC PPR; XII 1944-I 1949 pierwszy wiceprezes Rady Ministrów, XI 1945-I 1949 minister Ziem Odzyskanych, III 1949-IX 1950 wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli, do VIII 1951 dyrektor Oddziału Ubezpieczalni Społecznej (ZUS) w Warszawie, 2 VIII 1951 aresztowany, do XII 1954 więziony, X 1956-XII 1970 I sekretarz KC PZPR (…). Zmarł 31 sierpnia 1982 w Warszawie.
Pytania
1. Na podstawie zamieszczonego biogramu i materiałów z internetu ustal losy Władysława Gomułki w Polsce międzywojennej, w okresie II wojny światowej. Ustal, jakie stanowiska partyjne i państwowe piastował w latach 1944-1970.