w kształtowaniu postaw oraz planów życiowych
1.11. Komunikacja interpersonalna w rodzinie
1.12.3. Pozycja babci i dziadka w rodzinie
Dziadkowie to doświadczeni rodzice, którzy wychowali już wła-sne dzieci. Mają zatem dużą wiedzę na temat postępowania z dziećmi, a przede wszystkim ich wychowywania. Mogą służyć podpowiedzią i radą. Często postępują zupełnie inaczej niż z własnymi, odchowany-mi dziećmi. Miłość dziadków do dziecka ma w sobie coś z dojrzałości, być może jest też bardziej świadoma. Pozwala uświadomić sobie wła-sne uczucia. Dziadkowie mają już za sobą pewien bagaż doświadczeń w wychowywaniu dzieci, nie popełniają takich błędów jak rodzice.
Dzieci bardzo często poszukują u dziadków pocieszenia w trudnych chwilach, gdy nie mogą go uzyskać od rodziców. W sytuacjach takich rola dziadków jest nieoceniona. Zdarza się często, że rodzice z powo-du zapracowania nie są w stanie pomóc własnym dzieciom. To właśnie wtedy działanie babci czy dziadka jest najbardziej potrzebne.
Dziadko-63 M. Marchow, Dziadkowie, „Remedium”, nr 6/2005, s. 13-21.
64 Z. Włodowska, O późnej miłości, „Wychowanie na co Dzień”, nr 4/1995, s. 19-21.
wie stają się kimś w rodzaju pośrednika między rodzicem, a dzieckiem, potrafią poprowadzić dialog międzypokoleniowy.
Warto również wspomnieć o tym, że babcia i dziadek to niezastą-pieni towarzysze zabaw. Z uwagi na czas, którym dysponują mogą dziecku poświęcić dużo uwagi. Chętnie się z nimi bawią, kupują za-bawki i wchodzą w różne role, których oczekują od nich dzieci. Dzięki swojemu zaangażowaniu w życie rodziny i doświadczeniu życiowemu łatwiej przełamują barierę komunikacyjną. Kontakty dziadków z wnu-kami zazwyczaj przebiegają w atmosferze przyjaźni i partnerstwa65.
Dziadkowie bardzo troszczą się o wnuki i martwią podobnie jak rodzice, nie chcieliby, żeby ich wnukom stało się coś złego. Zapew-ne postępują oni nieco inaczej niż z własnymi dziećmi. Rola babci i dziadka jest nie tylko szczególna, ale i trudna. Pojawienie się dziec-ka w rodzinie jest ważnym momentem w życiu nie tylko rodziców, ale i dziadków. Najczęściej rodzice pracują i w momencie, w którym nie można „oddać” dziecka do przedszkola czy żłobka, zbawieniem okazują się właśnie dziadkowie. Przy pierwszym dziecku dziadko- wie mogą służyć doświadczeniem. Zdarza się, że przypominając so-bie własne rodzicielstwo, starają się matkować czy ojcować wnukom.
Kiedy babcia lub dziadek wczuwają się rolę rodzica, często doprowa-dza to do pewnych starć między rodzicami a dziadkami. Wystarczy wówczas szczera rozmowa dotycząca oczekiwań zarówno z jednej, jak i z drugiej strony. Dziadkowie są wręcz niezastąpieni w niektórych sytuacjach, ale nie powinno dochodzić do zamiany ról. Wiadomo, że wszyscy zajmujący się dziećmi powinni darzyć je miłością. Tylko wtedy dziecko wyrasta w atmosferze, która odpowiednio je stymulu-je i pozwala na właściwy rozwój. Nie podlega wątpliwości, że miłość do wnuka jest głęboka i prawdziwa. Ważne, aby jej kierunek służył ogólnemu dobru dziecka. Trzeba pilnować, żeby nie przerodziła się w rywalizację o wpływy na dziecko. Uniknie się wówczas trudnych sytuacji związanych ze skomplikowanymi relacjami rodzinnymi.
Więź między dziadkami a wnukami, która wytwarza się w okresie wczesnego dzieciństwa, trwa dość długo. Pewna bariera między nimi wytwarza się w okresie młodzieńczym, w którym bardziej dziecko
65 G. Gajewska, Pedagogika opiekuńcza: elementy metodyki. Rola dziadków w opiece nad dzieckiem , Zielona Góra 2006, s. 88.
potrzebuje rodziców niż dziadków. Co oczywiście nie oznacza, że są wówczas w ogóle niepotrzebni66.
Osoby starsze są zawsze gotowe, by służyć młodszym swoją mądro-ścią, radą, opartymi na doświadczeniu długich lat życia. W trudnych chwilach, jakie nieraz pojawiają się w życiu, ludzie starsi bywają dla swoich dzieci wartościową podporą. Nie mniejsze znaczenie ma cenna rola, jaką pełnią ludzie starsi w stosunku do swoich wnuków. Trzeba podkreślić, że stała czy czasowa obecność ludzi starszych w rodzinie jest czynnikiem wychowawczym i scalającym różne pokolenia, które win-ny się wzajemnie uzupełniać. Młodzi ludzie często mają lepszy kontakt z dziadkiem czy babcią niż z własnymi rodzicami, którzy niejednokrot-nie pochłonięci są pracą i nie znajdują czasu dla swoich dzieci.
Dziadkowie dają także poczucie stabilności rodziny i zakorzenienia jej w czasie. Obok poczucia tożsamości rodzinnej i wartości kulturo- wych przekazują młodszemu pokoleniu także miłość do ojczyzny, dba-ją o to, by zmysł historyczny, a z nim związane poczucie tożsamości narodowej nie został zatracony. Opierając się na przekazywanej przez dziadków historii rodziny czy też narodu, młodsze pokolenie wytycza swoją drogę życia. W taki sposób przeszłość zostaje wpleciona w teraź- niejszość. Przyszłość młodych łączy się z przeszłością starszych i nieja-ko z niej wyrasta. To zaś nadaje charakter ciągłości i stabilności życiu, zarówno dla poszczególnego człowieka, jak i dla społeczeństwa. A jest to niezwykle cenne dla zachowania odrębności i tożsamości kulturowej społeczeństwa67.
Babcia i dziadek pełnią swoje role mądrze, z radością i miłością.
Nadmiar miłości może mieć czasem negatywny wpływ na dopiero kształtującą się psychikę małego człowieka. Dzięki babci i dziadkowi dzieci uczą się akceptacji, rozwijają swoje zainteresowania, kształtują poczucie trwałości rodziny. Dość istotna jest pozycja dziadków w ro-dzinie, w której mają oni wpływ na wychowanie dzieci, co przejawia się poprzez opiekę oraz przez wsparcie dla rodziców dziecka. Zaznaczyć tu jednak należy, że dziadkowie w żadnym stopniu nie powinni zastępo-wać dzieciom rodziców.
66 Ibidem, s. 91.
67 L. Dyczewski, Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze, Lublin 1994, s. 78.
Jak zostało powiedziane, ludzie starsi są w stanie ubogacać rodzinę swoją mądrością i wyważoną radą. Aby jednak było to możliwe, ludzie młodzi muszą się otworzyć na ten cenny dar. Podobnie rzecz się ma z przekazem wartości kulturowych i patriotycznych. Nawet najbardziej wytrwali dziadkowie mogą kiedyś zrezygnować wobec oporu ze strony młodszego pokolenia. Byłaby to wielka strata na płaszczyźnie wycho-wawczej współczesnej rodziny.
Ponadto zwraca się uwagę także na wsparcie materialne, jakie ludzie starsi często ofiarują swoim dzieciom i wnukom, niejednokrotnie za cenę własnych wyrzeczeń i oszczędności. Poczucie więzi z dziadkami mają szczególnie młodsze pokolenia i to one wskazują też konkretne dobra, jakie im zawdzięczają. Oczywiście, że ci, wobec których dziad- kowie odgrywali przez jakiś czas role opiekuńcze i wychowawcze, za-wdzięczają zdecydowanie więcej niż ci, których kontakt z dziadkami był sporadyczny68.
Nie należy także zapomnieć o poziomach wychowania w rodzinie.
Wychowanie to wielopłaszczyznowy proces oddziaływania na młodego człowieka, który trwa przez wiele lat. Dzięki temu oddziaływaniu rodzi-ce mają znaczny wpływ na kształt osobowości swego dziecka i proces jego dojrzewania na różnych płaszczyznach życia.
Na pierwszym poziomie – biologiczno-popędowym – rodzice wy-znaczają kształt osobowości swego dziecka poprzez troskę materialną o jego potrzeby od pierwszych chwil jego przyjścia na świat aż do mo-mentu usamodzielnienia. Szczególną pomocą na tym poziomie troski o dziecko mogą być właśnie dziadkowie, którzy wspomagają material- nie młodą rodzinę oraz służą pomocą w bezpośredniej trosce o dziec-ko powierzone ich pieczy na czas nieobecności rodziców. Ten pierwszy etap wyzwala w dziecku więź z rodzicami i innymi członkami rodziny, co z kolei wyzwala w nim ogromny potencjał twórczy69.
Natomiast na poziomie psychiczno-uczuciowym rodzice poprzez miłość skierowaną do dziecka, naturalną życzliwość i opiekuńczość kształtują psychikę dziecka. W tych zabiegach wychowawczych również
68 B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecz-nej, Warszawa 2006, s. 104.
69 J. Szyran, Rycerz Niepokalanej – Dziadek i Babcia, 610 (2007) nr 3, s. 88-89.
bardzo dużą rolę odgrywają dziadek i babcia, którzy poprzez przykład własnej bezinteresowności oraz miłości pomagają rodzicom ukształto-wać w dziecku postawę zależności „ja dla was”.
Także za ukształtowanie strefy świadomościowo-moralnej odpowia-dają rodzice. W związku z tym rodzina powinna wybierać te wartości, które chce przekazać swemu potomstwu, a dziadkowie tym procesie muszą podporządkować się woli rodziców, którzy w pierwszym rzędzie mają prawo do kształtowania postaw swego dziecka. Na każdym pozio-mie wychowania i w całym czasie jego trwania dziadkowie mogą sta- nowić głos doradczy, jednak nie powinni na siłę narzucać swoich prze-konań. Zarówno babcia, jak i dziadek mogą być obiektywnym obser-watorem, który stoi z boku, jest bogaty o własne doświadczenie i może być cennym drogowskazem dla kierowania procesem wychowawczym młodego pokolenia.