Rozdział 3. Problem i metoda badań własnych
3.6. Próba badawcza
Osoby do badań dobierano na zasadzie doboru celowo-losowego (wiek respondentów wyznaczono w przedziale 18-40 lat) oraz zgłoszeń ochotniczych osób spełniających ustalone kryteria. Ponieważ nie był to typowy dobór losowy, uzyskanych wyników nie można wprost generalizować na populację, jednak liczebność próby pozwala na wyciągnięcie szerszych wniosków. W całym projekcie badawczym łącznie przebadano 652 osoby. Z powodu braków odpowiedzi w kwestionariuszach lub nieprawidłowego ich wypełnienia odrzucono 53 ankiety. Osoby badane zostały podzielone na trzy grupy pod względem różnic demograficzno-społecznych. Reprezentują one kolejne etapy procesu wkraczania w dorosłość, różniąc się pod względem cech obiektywnych (Tab. 3.10.). Porównanie dotyczyło trzech grup osób w okresie rozwojowym późnej adolescencji (N=292), wyłaniającej się dorosłości (N=206) oraz wczesnej dorosłości (N=101).
Tab. 3.10. Podział grupy badanej pod względem wieku i płci (N=599) grupa badawcza Płeć Razem M K n % n % n % 18 lat 91 15,2 201 33,6 292 48,7 19-25 75 12,5 131 21,9 206 34,4 26-40 31 5,2 70 11,7 101 16,9 Razem 197 32,9 402 67,1 599 100
Źródło: badania własne
W oparciu o wybrane kompetencje społeczne w pracy skoncentrowano się na trzech najważniejszych, zdaniem autorki, etapach rozwojowych z punktu widzenia procesów tożsamościowych:
1. Późna adolescencja (18 r. ż.) związana z uczęszczaniem do ostatniej klasy szkoły średniej ogólnokształcącej, co implikuje zasadniczo dalsze kształcenie w ramach studium policealnego lub studiów wyższych.
2. Wyłaniająca się dorosłość (19-25 r. ż.) – uczęszczanie do ostatniej klasy technikum, łączenie edukacji z praktyką zawodową w wybranym przez siebie kierunku; okres dalszego kształcenia w ramach studiów wyższych lub szkół ponad licealnych; podjęcie obowiązku pracy; osobne zamieszkanie; uniezależnienie rodzinne.
3. Wczesna dorosłość (25-40 r. ż.) podjęcie obowiązku zawodowego uwarunkowanego ukończeniem edukacji na odpowiednim poziomie; tworzenie trwałych związków; osobne zamieszkanie; posiadanie dzieci.
Ankietowani charakteryzują się różnym stopniem wykształcenia: wyższym (15,8%), średnim (27,3%), zawodowym (0,5%), podstawowym (56,2%). Struktura rozkładu wykształcenia związana jest z wiekiem respondentów oraz trwającą wciąż edukacją. Biorąc pod uwagę strukturę statusu zawodowego respondentów (Tab. 3.11.), zauważamy, że wśród 196 przebadanych mężczyzn, największa grupa (26,3%) jeszcze się uczy, 5,9% podejmuje pracę, dwóch mężczyzn jest bezrobotnych (0,3%), jeden określił się jako pracujący i studiujący (0,2%), jeden zaznaczył odpowiedź inne (0,2%). W przypadku kobiet rozkład procentowy jest podobny. Najliczniejszą grupę stanowią kobiety uczące się (54%), pracujące (9,2%), bezrobotnych jest 10 przebadanych kobiet (1,7%). Odpowiedź inne zaznaczyło 8 kobiet (1,3%), a jednocześnie pracuje i studiuje 6 spośród 402 respondentek, co stanowi 1% całej grupy.
Tab. 3.11. Podział grupy badanej pod względem statusu zawodowego i płci Status zawodowy
Ogółem
pracuje bezrobotny studiuje
/uczę się pracuje i studiuje inne płeć mężczyzna Liczebność 35 2 157 1 1 196 % 5,9 0,3 26,3 0,2 0,2 32,8 kobieta Liczebność 55 10 323 6 8 402 % 9,2 1,7 54,0 1,0 1,3 67,2 Ogółem Liczebność 90 12 480 7 9 598 % 15,1 2,0 80,3 1,2 1,5 100
Źródło: badania własne
Najwięcej osób spośród badanych jest stanu wolnego, co stanowi 85,7% badanej próby. Pozostałe odpowiedzi to: singielka/singiel (0,7%), wdowa (0,25%), rozwiedziony/a (0,3%) oraz siostra zakonna (1,2%). Większość, bo 88,8% respondentów jest bezdzietnych, natomiast odpowiedzi pozytywnej dotyczącej posiadania dzieci udzieliło 11,2% osób.
Spośród 590. osób, które odpowiedziały na pytanie dotyczące osobistych zainteresowań, 207 osób zaznaczyło odpowiedź sport (34,5%), natomiast aż 113 osób, co stanowi 18,8% całej próby określiło się jako osoby nie posiadające w ogóle zainteresowań. Pośród pozostałych odpowiedzi były: grupy religijne – 37 osób (6,2%), wolontariat – 36 osób (6,0%). Odpowiedź „inne” zaznaczyło 116 osób najczęściej uzupełniając tę odpowiedź o zainteresowania dotyczące muzyki.
Próba zastosowania koncepcji Koena Luyckxa w obszarze rozwoju religijnego
Analizując status zamieszkania respondentów można zauważyć, że podobna liczba osób badanych zamieszkiwała wsie i duże miasta, odpowiednio 201 i 209 osób (Tab. 3.12.).
Tab. 3.12. Status zamieszkania badanej grupy
Zamieszkanie Ilość osób Procent [%]
Wieś 201 33,5
Małe miasto 105 17,5
Średnie miasto 71 11,8
Duże miasto 209 34,8
Ogółem 586 97,7
Systemowe braki danych 14 2,3
Akademik 19 3,2 Mieszkanie studenckie 35 5,8 Dom rodziców 422 70,3 Samodzielne mieszkanie 85 14,2 Inne 1 0,2 Ogółem 562 93,7
Systemowe braki danych 38 6,3
Źródło: badania własne
Znacznie mniej mieszka w małym mieście (17,5%), oraz w mieście od 20 do 50 tysięcy określanego jako średnie – tylko 11,8%. Gdy chodzi o miejsce zamieszkania najczęściej jest to dom rodziców (70,3% badanych). Dużo mniej osób zamieszkuje samodzielnie z mężem/żoną lub partnerem/partnerką – jedynie 14,2%. W mieszkaniu studenckim mieszka 5,8% respondentów a w akademiku 19 osób, co stanowi 3,2% całej próby.
Analizując przynależność religijną ankietowanych i ich rodziców (Rys. 3.3.) można zauważyć, że przeważająca część badanych określa się jako katolicy (87,7%). Pozostałe grupy religijne to protestanci – 0,5%, agnostycy – 4,7% oraz osoby niewierzące – 5,7%. Analizując przynależność religijną rodziców określaną przez respondentów, można wyróżnić następujące grupy: katolików (w tym 95% matek i 88,7% ojców), protestantów (matki – 0,2%, ojcowie – 0,5%), agnostyków (matki – 0,5%, ojcowie – 0,7%); niewierzących (matki – 2,5% oraz ojcowie – 6,2%). Spośród badanych 7 osobom zmarła matka, co stanowi 1,2%, a 18 ojciec (3%). Jedna osoba nie umiała określić przynależności religijnej matki, a dwie ojca. Jedna osoba miała ojca o wyznaniu prawosławnym i jedna muzułmański
0% 20% 40% 60% 80% 100% 87,7% 0,5% 0,0% 4,7% 5,7% 1,2% 95,0% 0,3% 0,0% 0,5% 2,5% 0,2% 88,7% 0,5% 0,2% 0,7% 6,2% 0,5%
Ankietowani Matki Ojcowie
Analizując religijne zaangażowanie ankietowanych (Tab. 3.13.) od strony ich autoidentyfikacji z określonym poziomem religijnej aktywności, można zauważyć, że najwięcej osób określa swoje zaangażowanie jako średnie – 11,5% mężczyzn i 25,3% kobiet.
Tab.3.13. Podział grupy badanej pod względem zaangażowania religijnego respondentów i ich rodziców
Zaangażowanie religijne
Ogółem bardzo
duże duże średnie małe bardzo małe zaangażowania brak
P łeć mężczyzna Liczebność 5 36 68 31 22 32 194 % 2,6 18,6 35,1 16 11,3 16,5 100 kobieta Liczebność 32 104 150 34 41 38 399 % 8 26,1 37,6 8,5 10,3 9,5 Matka (aktualnie) Liczebność 70 173 183 62 48 46 582* % 11,7 28,8 30,5 10,3 8 7,7 97 Ojciec (aktualnie) Liczebność 33 125 162 88 64 89 561* % 5,5 20,8 27 14,7 10,7 14,8 93,5 Matka
(w okresie dzieciństwa badanego)
Liczebność 74 220 193 50 36 20 593*
% 12,3 36,7 32,2 8,3 6 3,3 98,8
Ojciec
(w okresie dzieciństwa badanego)
Liczebność 39 159 185 80 53 61 577*
% 6,5 26,5 30,8 13,3 8,8 10,2 96,1
Źródło: badania własne
*różnice w danych liczbowych i procentowych w stosunku do całej liczby badanych (N=599) wynikają z braku danych systemowych i/lub nieobecności/śmierci rodziców.
Istotna (p<0,001) różnica międzypłciowa występuje w przypadku odpowiedzi „bardzo duże” oraz „duże”. Jest ona wyższa w przypadku kobiet. Biorąc pod uwagę odpowiedź mówiącą o bardzo dużym zaangażowaniu, różnica wynosi 4,6% (M=0,8%, K=5,4%) a w przypadku odpowiedzi „duże” wynosi 11,4% (M=6,1%, K=17,5%). Małe i bardzo małe zaangażowanie religijne charakteryzuje 21,6% ankietowanych, natomiast
Rys. 3.3. Przynależność religijna ankietowanych i ich rodziców
Źródło: badania własne
Próba zastosowania koncepcji Koena Luyckxa w obszarze rozwoju religijnego
w ogóle nie angażuje się religijnie 11,8% respondentów. Rozkład zaangażowania religijnego badanych przedstawia Rys. 3.4.
Rys. 3.4. Autodeklaracja zaangażowania religijnego badanych Źródło: badania własne
Pytania metryczki dotyczyły także zaangażowania religijnego rodziców w dwóch wymiarach czasowych. Pierwszy dotyczył okresu dzieciństwa respondentów, drugi natomiast sytuacji obecnej. W przypadku matek największe zaangażowanie w przeszłości dotyczy odpowiedzi „duże” (36,7%), aktualnie natomiast „średnie” (30,5%). W przypadku ojców zarówno kiedyś (30,8%), jak i obecnie (27%), najintensywniejsze zaangażowanie zostało określone przez badanych jako „średnie”. Porównując intensywność zaangażowania rodziców badanych osób zauważa się jego spadek na przełomie lat, wzrasta liczba osób coraz mniej zaangażowanych wraz z opuszczaniem przez dzieci rodzinnego gniazda. Niezaangażowanych religijnie matek w okresie dzieciństwa swoich dzieci było 0,8%, natomiast aktualnie jest ich 0,3%. W przypadku ojców sytuacja jest podobna. Niezaangażowanych było 1,5%, obecnie ich procent wynosi 1,0%. Podobnie kształtuje się sytuacja w przypadku pozostałych poziomów zaangażowania (Rys. 3.5.) Należy również zaznaczyć, że spośród ankietowanych 3,3% osób w okresie dzieciństwa nie miało matki, a 10,2% osób – ojców. 2,6% 18,6% 35,1% 16,0% 11,3% 16,5% 8,0% 26,1% 37,6% 8,5% 10,3% 9,5% bardzo duże duże średnie małe bardzo małe brak
Rys. 3.5. Zaangażowanie religijne rodziców osób badanych – rozkład procentowy Źródło: badania własne
Analizując poziom rodzicielskiego zaangażowania religijnego warto zauważyć jak występujące poziomy przekładają się na zaangażowanie rodziców w religijne wychowanie swoich dzieci (Rys. 3.6.).
Rys. 3.6. Zaangażowanie rodziców w religijne wychowanie swoich dzieci – samoopis ankietowanych Źródło: badania własne
W religijne wychowanie swoich dzieci matki są zaangażowane intensywniej niż ojcowie. Szczególna różnica pomiędzy rodzicami dotyczy „dużego” zaangażowania i wynosi 19%. Zaangażowanie określane jako średnie uzyskało podobny poziom – 41,5% w przypadku matek i 40,2% w przypadku ojców. Większa liczba ojców nie wykazywała, zdaniem ankietowanych, zainteresowania ich religijnym wychowaniem. „Małe” zaangażowanie charakteryzowało 20,3% ojców (matek 11,2%), a brak zaangażowania aż 14% ojców przy 3,7% niezaangażowaniu matek.
11,7% 28,8% 30,5% 10,3% 8,0% 7,7% 5,5% 20,8% 27,0% 14,7% 10,7% 14,8% 12,3% 36,7% 32,2% 8,3% 6,0% 3,3% 6,5% 26,5% 30,8% 13,3% 8,8% 10,2%
bardzo duże duże średnie małe bardzo małe brak matki aktualnie
ojcowie aktualnie
matki w okresie dzieciństwa osoby badanej
duże średnie małe brak
matka 43,3 41,5 11,2 3,7 ojciec 24,3 40,2 20,3 14 0 10 20 30 40 50 P ro ce nty [ %]
Próba zastosowania koncepcji Koena Luyckxa w obszarze rozwoju religijnego
Uzupełnieniem pytania dotyczącego zaangażowania rodziców w religijnym wychowaniu swoich dzieci było kolejne, dotyczące osób wspierających ten proces. Najczęściej padała odpowiedź „babcia i dziadek”. W ten sposób odpowiedziało 211 osób, co stanowi 35,2% grupy. Respondowani wymieniali także osoby związane z wychowaniem pastoralnym i katechetycznym, takie jak ksiądz, siostra zakonna, katecheta – 10,5% próby, oraz pozostałych członków rodziny (ciocie, wujkowie, rodzeństwo) – 5% uzyskanych odpowiedzi. Mniej liczniejszą grupę stanowią osoby związane z przykościelną wspólnotą – 0,4% czy osoby znajome – 0,4%. Odpowiedzi te pozwalają wnioskować, że mimo przemian pokoleniowych, dziadkowie wciąż mają istotne znaczenie w przekazywaniu swoim wnukom wiary. Duże, choć nie tak intensywne znaczenie, mają także osoby uczące religii i prowadzące grupy przykościelne.