• Nie Znaleziono Wyników

Praca na rzecz jednostki organizacyjnej a wykonywanie

VI. Towarowość usług

2. Praca na rzecz jednostki organizacyjnej a wykonywanie

Problematyka usług była przedmiotem naszych analiz z perspektywy wy-kładni prawa. Starałem się dowodzić, że pojęcie pracy (wykonywanie pracy) i pojęcie usług (świadczenie usług) to zupełnie inne pojęcia już na poziomie wykładni literalnej. Wskazywałem także na pierwsze argumenty natury merytorycznej. I ten wątek postaram się w tym miejscu rozwinąć.

Zacznijmy od spostrzeżenia, że nie każda praca wykonywana zarobkowo (pracownik) lub w celu uzyskania zarobku (samozatrudniony) jest zarazem wykonywaniem usługi. Gdy pracownik porządkuje biurko po zakończeniu pracy lub sprząta pokój, w którym pracuje, to niewątpliwie wykonuje pracę, choć nie wykonuje żadnej usługi. Gdy przedsiębiorca dokonuje czynności zakupu komputera, za pomocą którego zamierza świadczyć usługi, to także wykonuje pracę (przywozi, przenosi, instaluje), choć nie świadczy usługi.

Z powyższego wynika dość oczywisty wniosek, że część wykonywanej przez człowieka pracy jedynie służy umożliwieniu wykonania usługi (odpowied-nio – produkcji), jednak usługą nie jest. O ile powyższe przykłady mogą być zbagatelizowane w przypadku pracownika jako oczywiste (choć w moim przekonaniu wcale tak nie jest), o tyle w przypadku samozatrudnionego mają bardzo istotne znaczenie. W kontekście samozatrudnienia ukazują bowiem, że człowiek wykonuje czynności „na rzecz” jednostki organiza-cyjnej, którą zresztą sam stworzył, a nie dla siebie. Cywilistycznie myślący prawnik uzna powyższe myślenie za mgliste. Tyle że cywilistycznie my-ślący prawnik z prawem pracy sobie zupełnie nie poradzi właśnie z uwagi na fenomen nietowarowości pracy.

Przeprowadźmy stosowny dowód na tle przepisów o odpowiedzialno-ści materialnej pracowników. Wyobraźmy sobie przypadek zatrudnienia

103

PRACA NA RZECZ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ A WYKONYWANIE PRZEZ NIą USŁUG

pracownika w jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości praw-nej, na przykład we wspomnianym już wyżej oddziale spółki. Przyjmijmy zarazem, że pracownik wyrządził z winy nieumyślnej szkodę w używanym przez niego komputerze będącym własnością spółki. Otóż z cywilistycz-nego punktu widzenia przepisy Kodeksu pracy nie mają w tym wypadku w ogóle zastosowania. Rzecz w tym, że jednostka będąca pracodawcą nie ma zdolności cywilnoprawnej i nie może być właścicielem rzeczy. Tak samo zresztą jak państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej mogą być i są pracodawcami, nie będąc właścicielem swojego ma-jątku. Tym ostatnim jest skarb państwa. Skoro więc pracodawca nie jest właścicielem niczego, to nie można mu wyrządzić szkody majątkowej. Jak sobie zatem z tym radzimy? Otóż w ten sposób, że przez majątek pracodaw-cy – czyli, przypomnijmy, jednostki organizacyjnej – rozumiemy majątek funkcjonalnie związany z jego działalnością. Pomijamy więc Kodeks cywil-ny. Z powyższego wynika, że majątkiem jednostki organizacyjnej jest ten, który został wyodrębniony z „cudzego” majątku i dedykowany do prowa-dzenia działalności. Powyższe znajduje zresztą najczęściej potwierdzenie w prowadzonych dokumentach księgowych oraz rozliczeniach podatko-wych. Dlatego nie ma powodu, aby kwestionować to, że samozatrudniony może pracować „na rzecz” jednostki organizacyjnej, tak jak na jej rzecz pracuje pracownik. Cywilistyczne rozumowanie kompletnie tu zawodzi, łącznie z tym, że nawet reguły odpowiedzialności zostały określone przez Kodeks pracy, a nie Kodeks cywilny.

Z powyższego wynika, że praca przedsiębiorcy, tak samo jak praca pracownika, może częściowo służyć stworzeniu warunków do wykonania usługi, a częściowo skutkować wykonaniem samej usługi lub produktu102. Tyle tylko, że o ile praca zarobkowa wykonywana jest wyłącznie przez człowieka, o tyle usługi w celach zarobkowych wykonywane są wyłącznie przez jednostkę gospodarczą, która najczęściej korzysta z pracy człowie-ka (zatrudnionego lub samozatrudnionego). Z powyższego wyniczłowie-ka z kolei, że istotą usługi komercyjnej nie jest sama praca, ale praca wykonana za po-mocą jednostki organizacyjnej, czyli praca korzystająca z organizacyjności czy też praca zorganizowana. Człowiek wykonujący pracę zarobkową jest

102 Przy czym w tej analizie pozostajemy wyłącznie przy przypadkach świadczenia usług, albowiem to właśnie one są mylone z wykonywaniem pracy.

TOWAROWOŚĆ USŁUG

104

więc pracownikiem lub samozatrudnionym w tej jednostce organizacyjnej, która umożliwia mu jej wykonywanie. Innej możliwości nie ma, poza przy-padkami wykonywania usług okazjonalnych, o czym była mowa.

Podejdźmy do powyższego zagadnienia jeszcze inaczej. Tylko wtedy człowiek wykonuje pracę jako samozatrudniony, gdy dzięki założonemu przez siebie przedsiębiorstwu i wykonywanej w jego ramach pracy oferuje usługę autonomiczną, to jest taką, której bez tego przedsiębiorstwa wyko-nać się nie da. Z kolei człowiek wykonujący czynności w ramach cudzej or-ganizacji, dzięki której powstaje usługa lub towar, jest pracownikiem takiej organizacji.

Podsumujmy w tym miejscu to, co już można ustalić przy poczynionych wyżej założeniach. Otóż po raz kolejny dochodzimy do wniosku, że zjawi-sko tak zwanej trzeciej drogi, czyli masowych umów o świadczenie usług zawieranych przez osoby fizyczne, jest zjawiskiem nieistniejącym. Albo osoby te wytworzyły choćby zręby organizacyjności i są osobami samoza-trudnionymi, albo takowych zrębów nie wytworzyły, a pracując w ramach organizacji swojego tak zwanego zleceniodawcy, są jego pracownikami. Ten wniosek już pojawił się w tej książce.

Dochodzi jednak wniosek kolejny, na razie tylko sygnalizowany. Otóż człowiek, który zarejestruje działalność gospodarczą, który jednak w prak-tyce wykonuje „usługę” bez istotnego udziału własnego przedsiębiorstwa, lecz przede wszystkim opierając się na strukturze zleceniodawcy, ma dwa statusy prawne. Z jednej strony jest samozatrudnionym faktycznie niewy-konującym działalności gospodarczej, z drugiej – jest rzeczywiście zatrud-nionym pracownikiem. Dlatego z perspektywy oceny istnienia zatrudnie-nia pracowniczego fakt zrejestrowazatrudnie-nia działalności gospodarczej jest bez znaczenia. Liczy się stan faktyczny, czyli znaczenie założonego przedsię-biorstwa dla możliwości autonomicznego wykonania usługi. Jeśli przed-siębiorstwa takiego nie ma, to mamy do czynienia z pracą i poszukujemy pracodawcy, a działalność gospodarcza, choć zarejestrowana, jest jednak niewykonywana.

WYKONYWANIE USŁUG PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWO

105