• Nie Znaleziono Wyników

Praca za pracę (labor for labor) – podstawy składu czasu (Time Store)

Rozdział IV. Koncepcja równości w myśli Warrena

2. Praca za pracę (labor for labor) – podstawy składu czasu (Time Store)

Zasada barterowej wymiany pracy za pracę, a de facto za promesę pracy w postaci Labor Notes41, była jednym z najbardziej niezwykłych eksperymentów w dziedzi-nie ekonomii. Jak trafdziedzi-nie zauważył Martin42, w pierwszej połowie XIX wieku po-śród różnych radykalnych myślicieli powstała idea papierowego środka płatnicze-go reprezentującepłatnicze-go nie określoną wartość dobra, ale raczej określoną ilość czasu poświęconego na jego produkcję. Do prekursorów pomysłu zastąpienia tradycyjnej zapłaty za pracę należał Robert Owen, który w swoich Essays on the Formation of Human Character, opublikowanych jeszcze przed przyjazdem do Ameryki, w la-tach 1812−1813 w Lanmark, postulował osadzenie wartości towaru w ilości pracy, jaka została poświęcona na jego wytworzenie, i wymianę pracy za pracę. Propozycja Owena nie była jednak, tak jak w przypadku Warrena, zbudowana na fundamen-cie indywidualistycznym. Owenowskie spółdzielnie miały niezwykle rozbudowaną strukturę:

Owenowskie kooperatywy były organizacjami, wraz z członkami, komisjami, radami.

Labor notes nie były używanie niezależnie od towaru, a sklepy nie były niczym więcej niż magazynami partii towaru, który zalegał, kiedy okazały się składowiskiem towarów niemożliwych do sprzedania43.

Idea wprowadzenia alternatywy dla pieniędzy została rozwinięta niezależnie przez kilku myślicieli w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku: Johna Graya44,

41 Zdecydowałam się na używanie angielskiego określenia Labor Note, ponieważ polskie tłumacze-nia takie jak bon pracy czy pokwitowanie pracy nie oddają dobrze angielskiego odpowiednika, a najbliż-szy znaczeniowo zwrot „promesa pracy”, jest dość swobodnym tłumaczeniem.

42 J.J. Martin, Men Against the State: The Expositors of American Individualist Anarchism, 1827−1908, Ralph Myles, Colorado Springs 1970, s. 11−12.

43 R. Wunderlich, Low Living and High Thinking at Modern Times, Syracuse University Press, Syracuse 1992, s. 47; J.F.C. Harrison, Robert Owen and the Owenites in Britain and America: Quest for the New Moral World, Charles Scribner’s Sons, New York 1969, s. 207.

44 J. Gray, A Lecture on Human Happiness Being the First of a Series of Lectures on that Subject, in which Will be Comprehended a General Review of the Causes of the Existing Evils of Society, and

Williama Thompsona45 oraz Johna Francisa Braya46 oraz nawiązujących do ich teorii Johanna Karla Rodbertusa47 w Niemczech i Pierre’a Josepha Proudhona we Francji48. W przypadku Owena i Proudhona widać silną inspirację myślą Adama Smitha, które-go wymieniają oni jako jednektóre-go z inspiratorów swoich projektów. Smith twierdził, że

Rzeczywistą cenę każdego przedmiotu, to, co istot nie kosztuje osobę pragnącą go otrzy-mać, stanowi wy siłek i trud, potrzebny do jego zdobycia. Dla człowieka, który przedmiot nabył i który chce go zbyć lub wymie nić na coś innego, rzeczywistą wartością tego przed-miotu jest wysiłek i trud, których mu on zaoszczędza, pozwalając zrzucić je na innych ludzi49.

Louis Vernon Parrington wskazuje jednak na wcześniejsze, przedsmithowskie in-spiracje teorii wartości pracy:

W 1662 roku w Treatise on Taxes (Traktacie o podatkach) sir William Petty (…) jasno przedstawił zasadę wartości równej pracy. Przedstawił ją ponownie Vauban w roku 1707 w swym Projet d’une disme Royale (Projekt królewskiej dziesięciny), Hume w 1752 roku i wreszcie fi zjokraci. Kiedy pisał o niej Adam Smith, była już powszechnie znana50. Warto także przytoczyć tutaj koncepcję Graya – jedną z nielicznych powstałych przed teorią Warrena. Istnieje spore prawdopodobieństwo, że Warren poznał jego prace przez krąg ludzi związanych z Owenem. Jeśli nie znał zaś jego publikacji, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że przez ruch Owenowski znał jego poglądy.

Gray − podobnie jak Warren − twierdził, że jedynym źródłem prawa własności jest praca. Czynsze lub dochody pochodzące z odsetek od inwestycji nie są więc niczym więcej niż czystym nadużyciem i uzurpowaniem sobie praw do czegoś, do czego de facto nie mamy prawa z powodu braku włożonej w to pracy. Gray otwarcie przyznawał, że „Podstawą każdej własności jest praca i nie ma dla niej innej podstawy (...), w gruncie rzeczy każda własność nie jest niczym więcej niż

a Development of Means by which They May be Permanently and Effectually Removed. To which are Added The Articles of Agreement Drawn Up and Recommended by the London Co-operative Society for the Formation of a Community on Principles of Mutual Co-operation, Within Fifty Miles of London, Sherwood, Johnes & Co., London 1825.

45 W. Thompson, An Inquiry into the Principles of the Distribution of Wealth Most Conducive to Human Happiness, Longman, Hurst, Rees, Orme, Brown and Green; and Wheatley and Adlard, London 1824.

46 J.F. Bray, Labour’s Wrongs and Labour’s Remedy; or, the Age of Might and the Age of Right, David Green, Briggade, Leeds 1839.

47 J.K. Rodbertus, Die Forderungen der arbeitenden Klassen (1837) [w:] idem, Zur Beleuchtung der Sozialen Frage, Puttkammer & Muehlbrecht, Berlin 1885, vol. 2, s. 195–223; idem, Zur Erkenntnis unserer staatswirthschaftlichen Zustände, G. Barnewitz, Neubrandenburg 1842.

48 P.J. Proudhon, Qu’est-ce que c’est que la propriété, ou, Recherches sur le principe du droit et du gouvernement, Prévot, Paris 1841; idem, Système des contradictions économiques ou Philosophie de la misère, Guillaumin et cie, Paris 1846.

49 A. Smith, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, printed for W. Strahan and T. Cadell, London 1776 (wyd. polskie: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, przeł.

G. Wolff, O. Einfeld, Z. Sadowski, t. 1–2, PWN, Warszawa 2012, s. 38–39.

50 L.V. Parrington, Main Currents in American Though, Harcourt, Brace and Co., New York 1927, vol. 1, s. 171 (wyd. polskie: Główne nurty myśli amerykańskiej, przeł. M. Krzeczkowski, PIW, Warszawa 1968, t. 1, s. 259).

nagromadzoną pracą”51. Gray jednocześnie negował istniejącą w społeczeństwie strukturę własności, twierdząc, że osoby będące posiadaczami własności weszły w jej posiadanie nie w wyniku własnej pracy, a w wyniku pracy innych ludzi. Choć Gray nie używał terminu „cywilizowany kanibalizm” ukutego przez Warrena na określenie takich stosunków społecznych, widać, że jest on mu bliski.

Trudno także orzec, czy Warren znał teksty Smitha; jednak na tle różnych propo-zycji zastąpienia pieniędzy bonami oferującymi pracę jawi się on jako wyjątkowy myśliciel. Jest pierwszym i niemal jedynym, który nie ograniczył się do czystego teoretyzowania, ale postanowił wprowadzić ten projekt w życie i przetestować jego zasadność. System zaproponowany przez Warrena przechodził różnego rodzaju mo-dyfi kacje, jego zasada pozostała jednak niezmienna. Miał na celu wyeliminowanie pieniędzy, utożsamianych z przyczyną wszelkich nieszczęść ludzkości, jako środka płatniczego. Zasady funkcjonowania Time Store i wymiany pracy za pracę Warren ogłosił publicznie już w roku 1827 w „Western Tiller”. Jak donosił,

został założony tutaj (Cincinnati) magazyn na roku ulicy Piątej oraz Elm, który, chociaż na bardzo małą skalę, będzie testował zasadę, na której jest oparty; a będzie to bardzo naturalny krok, aby wprowadzić pełniejsze i obszerniejsze rozwiązania, o ile okażą się pożądane. Tutaj przyjmowane są wszelkie artykuły oraz wszelkie usługi świadczone przez osoby stosownie do ich czasu wykonania, tak więc człowiek, który spędził pięć albo dziesięć godzin, pracując na rzecz innych, otrzymuje w zamian pięć albo dziesięć godzin czasu pracy innych. Oszacowanie ilości czasu pracy potrzebnego wykonawcy artykułu jest zawsze powszechnie dostępne, można więc łatwo potwierdzić, za jaką pro-porcję wymiany dany artykuł był otrzymany i przekazany. Osoba przekazująca artykuł, którego czas wytworzenia mierzony w godzinach wynosił 10 godzin, otrzymuje dowolny inny artykuł, wytworzony również w czasie 10 godzin; albo − jeśli dana osoba przekazu-jąca towar nie chce w tym momencie wymienić na nic innego − otrzymuje Labor Note za swój czas pracy. Z tym pokwitowaniem może w dowolnej chwili otrzymać towar albo ilość pracy właściciela. Kiedy praca nie może zostać wykorzystana, osoba otrzymuje La-bor Note z magazynu, a jej posiadacz może ją wykorzystać do zakupu dowolnego artykułu będącego w posiadaniu magazynu, jako że osoby wszelkich zawodów będą potrzebować rzeczy przekazywanych magazynowi52.

51 „The foundation of all property is labour, and there is no other foundation for it (…) in fact, all property is nothing more than accumulated labour”. J. Gray, op.cit., s. 34.

52 „A magazine has been commenced in this place (Cincinnati) on the corner of Fifth and Elm streets, which, although upon a very small scale, will test the principles upon which if is based; and it will be a vey natural step, to make more complete and extensive arrangements whenever they may be desirable. Here all articles and personal services are accepted according to their time cost, so that he who employs fi ve or ten hours of his time, in the service of another, receiving fi ve of ten hours labour of the other in return. The estimates of the time cost, of articles having been obtained from those whose business it is to produce them, are always exposed to view, so that if may be readily ascertained, at what rate any article will be given and received. He who deposits an article which by hour our estimate costs ten hours labor, receives any other articles, which together with the labor of the keeper in receiving and delivering them, costs ten hours; or, if the person making the deposit does not wish at that time to draw out any article, he receives a Labor Note for the amount; with this note he will draw out articles, or obtain the labor of the keeper whenever, or obtain the labor of the keeper, whenever he may wish to do so. In cases where the labor does not admit of being deposited, the person who receives it gives a labor note on the magazine, by which the bearer can draw out any articles which the magazine may contain, as persons

Pół roku po eksperymencie Warrena, w listopadzie 1827 roku, podobny ekspe-ryment rozpoczęto w Anglii – był to Brighton Co-Operative Benevolent Fund Asso-ciation, działający jednak na nieco innych zasadach – jego członkowie nie wyrzekali się dodatkowego zysku z transakcji, jednak miał on być dystrybuowany pomiędzy członków spółdzielni53. Schuster zwraca natomiast uwagę, że postulat Warrena zmie-rzający do wyrzeczenia się zysku oraz przyjęcie cost principle niezwykle przypomi-nają sformułowany przez Proudhona projekt banku wymiany54, przy czym wyprze-dzają jego pomysł o ponad 20 lat55.

System barterowej wymiany dóbr i pracy zaproponowany przez Warrena był jed-nak w praktyce o wiele bardziej skomplikowany, gdyż dodatkowy środek płatniczy stanowiły pieniądze. Warren, nie tylko w początkowej fazie eksperymentu, lecz także w innych składach czasu w późniejszych utopiach, nie był w stanie uzyskać wszyst-kich niezbędnych do wymiany dóbr za inne dobra bądź promesę pracy i musiał za nie płacić gotówką. Tak też było w przypadku pierwszego składu czasu i choć Warren sądził, że jest to sytuacja przejściowa, to obserwując pozostałe jego eksperymenty ekonomiczne, należy stwierdzić, że ta niemożność całkowitego wyeliminowania pie-niędzy okazała się stałą tendencją. Z przyczyn praktycznych za towary, które nabyto za gotówkę, Warren oczekiwał także zapłaty w gotówce. W ten sposób nigdy nie udało mu się wyeliminować pieniędzy z zawieranych przez siebie transakcji, jednak-że nawet w tego typu transakcjach Warren przestrzegał zasady cost the limit of price i oczekiwał jedynie kompensowania poniesionych przez siebie kosztów, wyrzekając się dodatkowego zysku.

Obecnie wiele artykułów jest kupowanych za pomocą pieniędzy – są sprzedawane za tę samą ilość pieniędzy, za jaką nabył je właściciel sklepu, a on sam jest wynagradzany za swoją pracę za pomocą równego czasu pracy, który otrzymuje od innych, a który jest potrącany ze wspomnianego [Labor] Note. Jesteśmy w posiadaniu pewnych artykułów, z których część jest obecnie wykonywana przy wykorzystaniu pieniędzy, a inne zosta-ły przekazane do sprzedaży zgodnie z nową zasadą. Za to, co nabyto za pieniądze [do sklepu], płaci się pieniędzmi, a pozostała część jest opłacana za pomocą równej ilości czasu pracy. Nie wymieniamy pracy na pieniądze ani pieniędzy na pracę, z wyjątkiem szczególnych wypadków konieczności. Utrata jakiegoś artykułu po tym jak został [frag-ment nieczytelny], jest dodawana do [frag[frag-ment nieczytelny] części ceny. Utrzymywane są rachunki za całą pracę i wszystkie wydatki pieniężne, a kiedy ktoś otrzymuje artykuł, płaci tyle za pomocą pracy i pieniędzy, ile powinien ponieść kosztów; ilość ta podlega zmianom of all professions will require those things which do admit of being deposited”. J. Warren, To the Friends of the Social System, Communicated, „Western Tiller”, vol. 2, no. 3, September 14, 1827, s. 2.

53 Martin nie w pełni akcentuje związki łączące angielski eksperyment z osobą Owena, por. J.J. Mar-tin, Men Against the..., s. 16; F. Podmore, Robert Owen: A Biography, Hutchinson & Co., London 1906, vol. II, s. 385–386; W. Bryan, Brighton Co-Operative Benevolent Fund Association, „Cooperative Maga-zine”, vol. 2, no. 5, May 1827, s. 225; W. Bryan, Brighton Co-Operative Benevolent Fund Association,

„Cooperative Magazine”, vol. 2, no. 9, September 1827, s. 418–420; W. Bryan, Brighton Co-Operative Benevolent Fund Association, „Cooperative Magazine”, vol. 2, no. 11, November 1827, s. 507–551.

Chociaż pierwszy z listów informujący o przedsięwzięciu pochodzi z 22 lipca 1827 roku, to jednak działalność składu wymiany z Brighton rozpoczęła się dopiero na jesieni roku 1827, niemal pół roku po eksperymencie Warrena.

54 P.J. Proudhon, Ré sumé de la question sociale, banque d’é change, Garnier, Paris 1849, s. 41–53.

55 E. Schuster, Native Anarchism..., s. 103.

stosownie do warunków lokalnych i innych okoliczności i jest co pewien czas uaktualnia-na przez zarządcę [sklepu]. Dla każdego otrzymanego towaru bardzo łatwo i sprawnie jest prowadzony otwarty rachunek: w czasie spotkania z tymi, którzy się tym tutaj zajmują, można łatwo ustalić, ile należy pobrać pracy oraz pieniędzy, by wynagrodzić poniesione wydatki, a jeśli − po porównaniu z innymi wydatkami − okaże się, że otrzymano zbyt dużo, wówczas nadwyżka jest rozdzielana po równo, chyba że zainteresowane strony po-stanowią prowadzić rachunek wyraźnie określonych części swoich obrotów handlowych, a w tym przypadku otrzymają [zwrot] proporcjonalnie. Jeśli zapłacono zbyt mało, a po-siadamy jeszcze własność i istnieje konieczność wyrównania różnicy, nie musi być wpro-wadzone żadne zobowiązanie. Poniesione wydatki są opłacane w ten sposób, aby zabez-pieczyć magazyn przez możliwą stratą i aby pozwolić skorzystać innym z dobrodziejstwa tego przedsięwzięcia, bez konieczność powrotu w przyszłości w celu wykonania pracy ze te niewielkie koszty.

Zarządca przekazuje rachunki za wszystkie zakupy do publicznego wglądu, dzięki czemu koszt każdego artykułu jest wszystkim znany. Istnieje lista, na którą każda osoba prowadząca tutaj wymianę handlową może wpisać swoje potrzeby, a zarządca magazynu wskazuje codziennie artykuły do nabycia za pracę; i zarówno ci, którzy mają arykuły, jak i ci, którzy szukają zatrudnienia, zwracają się najpierw do tej listy potrzeb, aby wiedzieć, czy ich artykuły lub praca są potrzebne – gdyż nic, na co nie ma zapotrzebowania, nie może być przyjęte do sklepu.

Kiedy zarządca ma możliwość wykorzystania pieniędzy, za pomocą listy potrzeb do-nosi kurs wymiany, za jaki chce otrzymać wynagrodzenie za pracę. Tutaj jest miejsce na reklamę, aby ta informacja mogła dotrzeć do wszystkich zainteresowanych. Kiedy ktoś chce handlować tradycyjnie i nie widzi potrzeby uczestniczenia w nowej formie, zarząd-ca postępuje następująco: ustala zysk, który równy jest temu, ile potrzebuje pieniędzy jako wynagrodzenie za pracę w tym dniu, a jeśli zaoferowano więcej, nie odmawia, bo im więcej otrzyma, tym więcej ma możliwości, by rozwijać i promować to zamierzenie.

To są istotne ustalenia, które do tej pory wydały się niezbędne. Nie ma żadnych kon-traktów lub ustaleń pomiędzy stronami, z wyjątkiem tych albo innych przepisów czy zwyczajów, które mogłyby być przyjęte w tym miejscu, a nie mogłyby zostać zmienione w przyszłości, albo całkowicie zniesione, jeśli tylko większa wiedza wykaże konieczność wprowadzenia zmian56.

56 „At present many articles are purchase with money – these are delivered out for the same amount of money which the keeper paid for them, and he is rewarded for his labor with an equal amount of the labor he receives from them, which is deducted form the note before mentioned. There are some articles, one part of which at present is procured with money, and the other has been deposited upon the new prin-ciple. That part of which money was paid, is paid for in money, and the other part is paid for in an equal amount of labor. We do not exchange labor for money, or money for labor, except in particular cases of necessity. The loss of any article after having been [illegible] is added to [illegible] part of its price. An account of all the labor and money expenses is kept, and when any one receives and article, he pays as much labor and money over and above the cost, as will likely to pay these expenses; the amount being liable to vary according to local and other circumstances, is fi xed periodically by the keeper. An open record is kept, upon which is noted in a simple and expeditious manner, each article that is delivered:

and this is done by such method, that at meeting of those who are in the habit of dealing here, it can be readily ascertained how much labor and money have been received for the purpose of discharging there expenses: and if, when compared with the account of expenses, it appears that too much has been re-ceived, the overplus will be distributed equally unless any individuals choose to keep and account of the precise proportions of their dealing, in which case they will receive accordingly. If too little has been paid, all will see the propriety and necessity of supplying the defi ciency, and therefore no obligation to that effect is required. The expenses are paid in this manner, in order to secure magazine against the chances of loss and to enable strangers to receive the benefi ts of establishment, without being under the

neces-Pierwszy Time Store cieszył się wprost niewyobrażalnym powodzeniem okolicz-nych mieszkańców. Warren zainwestował w dobra sprowadzone do sklepu 4 tysiące dolarów, natomiast wartość dóbr uzyskiwanych w barterowej wymianie szacował na 30 tysięcy dolarów57, co było wówczas ogromną sumą.

W późniejszym dziele, Equitable Commerce, z roku 1846 Warren dał dokład-niejsze świadectwo tego, jak funkcjonowała wymiana pracy za pracę. Jak opisuje Warren, promesa pracy wyglądała następująco:

W obiegu w Equitable Commerce używana była zwykła promesa na pewną liczbę godzin pracy określonego rodzaju, jedna z nich była następująca: należne okazicielowi na żąda-nie, dziesięć godzin pracy stolarza – podpisana przez osobę, która była odpowiedzialna za jej wykonanie. A kiedy jest konieczne, aby zmierzyć i porównać cenę tego z inną pracą, wykorzystujemy, jak już wspomniano, prostą ideę jako zasadę porównywania – upewniw-szy się, że cena kukurydzy w konkretnym miejscu wynosi średnio dwie minuty pracy za funt, i jeśli stolarz ustala, że jego praca jest warta tyle samo, co przy uprawie kukurydzy, za-znacza to poprzez dodanie liczby funtów kukurydzy, jaka powstałaby jako wynik dziesięciu godzin pracy, w taki sposób: „Należne okazicielowi dziesięć godzin pracy stolarza albo sto funtów kukurydzy”. Ten dodatek do promesy pozwala nam nie tylko porównywać jed-ną pracę z drugą, lecz także daje podpisującemu pewjed-ną alternatywę, kiedy nie jest dla niego dogodne, by wykonywać swoją pracę na żądanie, i kiedy istnieje wiele innych możliwości (wszystkich sobie równych), jakie rozsądna osoba zechce dopisać do promesy58.

sity of returning at a future time for the purpose of discharging these little items of expense. The keeper exhibits the bills of all his purchases to public view, so that the cost of every article may be known to all.

There is a list upon which each individual who is in practice of dealing here, can make known his wants,

There is a list upon which each individual who is in practice of dealing here, can make known his wants,