• Nie Znaleziono Wyników

Prawa osobiste i polityczne

Art. 3.

Prawo do osobowości prawnej

Każda osoba ma prawo do uznania jej osobowości prawnej.

Art. 4.

Prawo do życia

1. Każda osoba ma prawo do poszanowania jej życia. Prawo to będzie chronione ustawą i w zasadzie od momentu poczęcia. Nikt nie może być arbi-tralnie pozbawiony życia.

2. W krajach, które nie zniosły kary śmierci, może ona być stosowana tyl-ko za najpoważniejsze przestępstwa, prawomocnym orzeczeniem wydanym przez właściwy sąd na podstawie ustawy przewidującej taką karę, uchwalonej przed popełnieniem przestępstwa. Zakres stosowania kary śmierci nie będzie rozszerzony na przestępstwa, za które obecnie nie jest ona przewidziana.

3. Kara śmierci nie będzie przywrócona w państwach, które ją zniosły.

4. W żadnym przypadku kara śmierci nie będzie stosowana za przestęp-stwa polityczne lub związane z nimi przestępprzestęp-stwa pospolite.

5. Kara śmierci nie będzie stosowana wobec osób, które w momencie po-pełnienia przestępstwa nie ukończyły 18 lat lub ukończyły 70 lat, ani nie bę-dzie stosowana wobec kobiet w ciąży.

6. Każda osoba skazana na karę śmierci ma prawo ubiegania się o objęcie amnestią, ułaskawienie lub złagodzenie kary, które mogą być zastosowane we wszystkich sprawach. Kara śmierci nie może być wykonana dopóki taki wniosek jest rozpoznawany przez właściwy organ.

Art. 5.

Prawo do integralności osoby

1. Każda osoba ma prawo do poszanowania swojej integralności fizycznej, umysłowej i moralnej.

2. Nikt nie może być poddany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu karaniu lub traktowaniu. Wszystkie osoby pozbawione wolności będą traktowane z poszanowaniem przyrodzonej godności osoby ludzkiej.

3. Kara nie może obejmować nikogo poza przestępcą.

4. Osoby oskarżone będą, oprócz wyjątkowych okoliczności, odseparo-wane od osób skazanych i będą podlegały traktowaniu, odpowiadającemu ich statusowi osób nie skazanych.

5. Nieletni poddani postępowaniu karnemu będą odseparowani od do-rosłych i postawieni, tak szybko jak to możliwe, przed wyspecjalizowanymi sądami, tak aby byli traktowani odpowiednio do ich statusu nieletnich.

6. Kary polegające na pozbawieniu wolności będą miały za swój podsta-wowy cel zmianę i ponowne społeczne przystosowanie więźniów.

Art. 6.

Zakaz niewolnictwa i poddaństwa

1. Nikt nie będzie poddany niewolnictwu lub przymusowemu poddań-stwu, które są zakazane we wszystkich swoich formach. Zakazany jest również handel niewolnikami i handel kobietami.

2. Nikt nie będzie zmuszony do wykonywania pracy przymusowej lub obowiązkowej. Niniejsze postanowienie nie może być interpretowane jako za-kazujące wykonania wyroku właściwego sądu w krajach, w których za niektóre przestępstwa przewidziana jest kara pozbawienia wolności połączona z pracą przymusową. Taka praca nie może naruszać godności lub niekorzystnie wpły-wać na zdolności fizyczne lub intelektualne więźnia.

3. W rozumieniu niniejszego artykułu nie stanowi pracy przymusowej lub obowiązkowej:

a) praca lub świadczenia normalnie wymagane od osoby pozbawionej wolności w ramach wykonania wyroku lub decyzji wydanej przez właściwy organ sądowy. Taka praca lub świadczenia będzie wykony-wana pod kontrolą i nadzorem władz publicznych, a osoba ją wyko-nująca nie zostanie oddana do dyspozycji żadnej osoby prywatnej, firmy lub osoby prawnej;

b) służba wojskowa w krajach które uznają możliwość uchylenia się od służby wojskowej ze względu na przekonania i służba zastępcza, którą prawo przewiduje w miejsce służby wojskowej;

c) świadczenia wprowadzone w okresie niebezpieczeństwa lub klęski zagrażającej istnieniu lub dobrobytowi społeczności;

d) praca lub świadczenia, które składają się na normalne obowiązki obywatelskie.

Art. 7.

Prawo do wolności osobistej

1. Każda osoba ma prawo do wolności osobistej i bezpieczeństwa.

2. Nikt nie może być pozbawiony wolności inaczej niż z powodów i na wa-runkach określonych wcześniej przez konstytucje Państw-Stron lub ustawy stanowione zgodnie z nimi.

3. Nikt nie może być poddany arbitralnemu aresztowaniu lub uwięzie-niu.

4. Każda zatrzymana osoba będzie poinformowana o przyczynach swo-jego aresztowania oraz bezzwłocznie powiadomiona o stawianych jej za-rzutach.

5. Każda zatrzymana osoba będzie bezzwłocznie postawiona przed sędzią lub inną osobą której ustawa przyznaje kompetencje do sprawowania władzy sądowej i będzie osądzona w rozsądnym terminie lub zwolniona bez uszczerb-ku dla dalszego prowadzenia postępowania. Zwolnienie może być uzależnio-ne od gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.

6. Każdy kto został pozbawiony wolności ma prawo zwrócić się do właś-ciwego sądu, aby ten niezwłocznie ustalił legalność jego aresztowania lub zatrzymania i, jeśli aresztowanie lub zatrzymanie było nielegalne, nakazał jego natychmiastowe zwolnienie. W Państwach-Stronach, których

ustawo-dawstwo przewiduje możliwość zwrócenia się do właściwego sądu przez każ-dego kto uważa, ze grozi mu pozbawienie wolności, aby sąd ten zdecydo-wał o legalności takiej groźby, ten środek nie może zostać ograniczony lub zniesiony. Środki te może wnieść osoba zainteresowana lub inna osoba na jej rzecz.

7. Nikt nie może być uwięziony za długi. Zasada ta nie obejmuje zarzą-dzeń wydanych przez właściwy organ sądowy za niewypełnienie obowiązków alimentacyjnych.

Art. 8.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego

1. Każda osoba ma prawo do rozpatrzenia swojej sprawy, z należytymi gwarancjami i w rozsądnym terminie przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd ustanowiony wcześniej przez ustawę, przy orzekaniu o zasadności stawia-nych jej zarzutów karstawia-nych lub ustaleniu jej praw i obowiązków cywilstawia-nych, pracowniczych, podatkowych oraz innych.

2. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo być uwa-żana za niewinną tak długo, jak jej wina nie zostanie udowodniona zgodnie z ustawą. Podczas postępowania, każda osoba na równych zasadach, ma za-pewnione co najmniej następujące gwarancje:

a) prawo oskarżonego do bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie ro-zumie lub nie mówi w języku używanym w sądzie;

b) wcześniejsze dokładne poinformowanie oskarżonego o stawianych mu zarzutach;

c) odpowiedni czas i środki do przygotowania swojej obrony;

d) prawo oskarżonego do bronienia się osobiście lub poprzez wybra-nego przez siebie obrońcę oraz do kontaktowania się ze swoim obrońcą swobodnie i bez obecności innych osób;

e) niezbywalne prawo oskarżonego do reprezentacji przez obrońcę z urzędu, w zależności od prawa krajowego za opłatą lub bezpłat-nie, jeżeli nie może bronić się osobiście lub zatrudnić obrońcy z wyboru w określonym przez prawo czasie;

f) prawo obrony do przesłuchania świadków obecnych w sądzie oraz do wezwania jako świadków lub biegłych oraz innych osób, które mogą przyczynić się do wyjaśnienia faktów w sprawie;

g) prawo do nie bycia zmuszonym do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy;

h) prawo odwołania się do sądu wyższej instancji.

4. Przyznanie się oskarżonego do winy jest ważne jedynie jeżeli zostało dokonane bez jakiegokolwiek przymusu.

5. Osoba uniewinniona ostatecznym orzeczeniem nie będzie ponownie sądzona za te same czyny.

6. Postępowanie karne jest jawne, z wyjątkiem sytuacji gdy jest to koniecz-ne dla ochrony interesu wymiaru sprawiedliwości.

Art. 9.

Zakaz retroaktywności prawa

Nikt nie będzie skazany za żadne działanie lub zachowanie, które nie sta-nowiło przestępstwa w myśl ustawy obowiązującej w momencie jego popełnie-nia. Nie można orzec kary surowszej niż stosowana w momencie popełnienia czynu. Jeżeli po popełnieniu czynu zabronionego ustawa wprowadziła za jego popełnienie łagodniejszą karę sprawca czynu z tego skorzysta.

Art. 10.

Prawo do odszkodowania

Każda osoba ma prawo do uzyskania odszkodowania zgodnie z ustawą, jeśli została skazana prawomocnym orzeczeniem wydanym w skutek pomyłki sądowej.

Art. 11.

Ochrona honoru i godności

1. Każda osoba ma prawo do poszanowania swojego honoru i uznania swojej godności.

2. Nikt nie może być obiektem arbitralnej lub obraźliwej ingerencji w swo-je życie prywatne, swoją rodzinę dom lub korespondencję, ani bezprawnych ataków na swój honor lub reputację.

3. Każda osoba ma prawo do prawnej ochrony przed taką ingerencją lub atakami.

Art. 12.

Wolność sumienia i wyznania

1. Każdy ma prawo do wolności sumienia i wyznania. To oprawo obej-muje wolność utrzymywania lub zmiany wyznania lub przekonań, wolność wyznawania i rozpowszechniania swojej religii lub przekonań, indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie.

2. Nikt nie może być poddany ograniczeniom, które mogłyby wpłynąć na wolność utrzymywania lub zmiany wyznania lub przekonań.

3. Wolność manifestowania swojego wyznania lub przekonań może być poddana tylko ograniczeniom przewidzianym przez ustawę, które są koniecz-ne dla ochrony publiczkoniecz-nego bezpieczeństwa, porządku, zdrowia lub moral-ności lub praw i wolmoral-ności innych osób.

4. Rodzice i, w odpowiednich przypadkach, opiekunowie mają prawo za-pewnić swoim dzieciom lub podopiecznym wychowanie religijne i moralne zgodne z ich przekonaniami.

Art. 13.

Wolność myśli i wyrażania opinii

1. Każda osoba ma prawo do wolności myśli i wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność do poszukiwania, uzyskiwania i rozpowszechniania in-formacji i wszelkiego rodzaju poglądów, niezależnie od granic państwowych, ustnie i pisemnie, poprzez druk, w formie sztuki lub poprzez dowolne inne środki przekazu według własnego wyboru.

2. Korzystanie z prawa przewidzianego w poprzednim ustępie nie może być poddane cenzurze prewencyjnej, ale podlega następczej odpowiedzial-ności, wyraźnie przewidzianej przez ustawę w zakresie niezbędnym do zapew-nienia:

a) poszanowania praw i reputacji innych;

b) ochrony bezpieczeństwa narodowego, porządku publicznego oraz zdrowia lub moralności publicznej.

3. Prawo wyrażania opinii nie może być ograniczone przez metody lub środki pośrednie, takie jak nadużycia władzy lub prywatnej kontroli nad drukiem prasy, częstotliwościami radiowymi lub urządzeniami służącymi do przekazywania informacji lub przez jakiekolwiek inne środki zmierzające do utrudnienia komunikacji i obiegu poglądów i opinii.

4. Niezależnie od ustępu 2, widowiska publiczne mogą być poddane przez ustawę cenzurze prewencyjnej wyłącznie w celu ograniczenia dostępu do nich dla ochrony moralnej dzieci i młodzieży.

5. Wszelka propaganda wojenna oraz wszelkie popieranie nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiące nawoływanie do bezprawnej przemocy lub jakiegokolwiek podobnego zachowania przeciwko osobie lub grupie osób z jakichkolwiek względów, w tym z powodu rasy, koloru skóry, wy-znania, języka lub pochodzenia narodowego będzie uznane za przestępstwo i karane przez ustawę.

Art. 14.

Prawo do odpowiedzi lub sprostowania

1. Każdy dotknięty nieprawdziwymi lub obraźliwymi stwierdzeniami lub poglądami rozpowszechnianymi publicznie poprzez prawnie regulowane środki przekazu ma prawo do odpowiedzi lub sprostowania z użyciem tego samego środka komunikacji, na zasadach określonych przez ustawę.

2. Sprostowanie lub odpowiedź nie wyłącza w żadnym przypadku możli-wości zastosowania innej odpowiedzialności przewidzianej przez ustawę.

3. Dla skutecznej ochrony honoru i reputacji, każdy wydawca oraz każda gazeta, wytwórnia filmowa, stacja radiowa i telewizja będą miały osobę odpo-wiedzialną, która nie będzie chroniona immunitetem lub specjalnymi przywi-lejami.

Art. 15.

Wolność zgromadzeń

Uznaje się prawo pokojowego zgromadzania się bez broni. Korzystanie z tego prawa nie może podlegać ograniczeniom innym niż przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycznym społeczeństwie dla ochrony bez-pieczeństwa narodowego, bezbez-pieczeństwa lub porządku publicznego, zdro-wia lub moralności publicznej, lub praw i wolności innych osób.

Art. 16.

Wolność zrzeszania się

1. Każda osoba ma prawo do swobodnego zrzeszania się w celach ideolo-gicznych, religijnych, politycznych, ekonomicznych, pracowniczych, społecz-nych, kulturalspołecz-nych, sportowych oraz innych.

2. Korzystanie z tego prawa będzie poddane tylko takim, przewidzianym przez ustawę, ograniczeniom, które są konieczne w demokratycznym społe-czeństwie dla ochrony bezpieczeństwa narodowego, bezpieczeństwa lub po-rządku publicznego, zdrowia lub moralności publicznej, lub praw i wolności innych osób.

3. Postanowienia niniejszego artykułu nie zabraniają wprowadzenia praw-nych ograniczeń, włącznie z pozbawieniem możliwości korzystania z prawa zrzeszania się, w odniesieniu do członków sił zbrojnych i policji.

Art. 17.

Ochrona rodziny

1. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i powin-na być chroniopowin-na przez społeczeństwo i państwo.

2. Uznaje się prawo mężczyzn i kobiet, w odpowiednim wieku, do zawar-cia małżeństwa i założenia rodziny, jeżeli spełniają oni warunki przewidziane przez prawo krajowe. Warunki te nie mogą naruszać ustanowionej w niniej-szej Konwencji zasady niedyskryminacji.

3. Małżeństwo nie może być zawarte bez swobodnej i pełnej zgody przy-szłych małżonków.

4. Państwa-Strony podejmą odpowiednie kroki aby zapewnić równość praw i właściwe wyważenie obowiązków małżonków przy zawieraniu małżeń-stwa, w trakcie jego trwania i na wypadek jego rozwiązania. Na wypadek roz-wiązania małżeństwa, zostaną ustanowione przepisy dla ochrony dzieci, mają-ce na mają-celu wyłącznie ich dobro.

5. Ustawa powinna uznawać równe prawa dzieci urodzonych w związku małżeńskim i poza nim.

Art. 18.

Prawo do nazwiska

Każda osoba ma prawo do imienia oraz do nazwiska swoich rodziców lub jednego z nich. Ustawa ureguluje sposób zapewnienia każdemu tego prawa, w razie konieczności poprzez użycie przybranego nazwiska.

Art. 19.

Prawa dziecka

Każde dziecko ma prawo do środków ochrony, jakich wymaga jego status nieletniego, ze strony rodziny, społeczeństwa i państwa.

Art. 20.

Prawo do obywatelstwa 1. Każda osoba ma prawo do obywatelstwa.

2. Każda osoba ma prawo do obywatelstwa państwa, na którego teryto-rium się urodziła, jeżeli nie ma prawa do obywatelstwa innego państwa.

3. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojego obywatelstwa lub prawa do jego zmiany.

Art. 21.

Prawo własności

1. Każdy ma prawo do używania i korzystania ze swojej własności. Ustawa może podporządkować to używanie i korzystanie interesowi społeczeństwa.

2. Nikt nie może zostać pozbawiony swojej własności, chyba że za słusz-nym odszkodowaniem, na cele użyteczności publicznej lub interesu społecz-nego, w przypadkach i formie określonej przez ustawę.

3. Lichwa oraz jakakolwiek inna forma wyzysku człowieka przez człowie-ka jest zabroniona przez prawo.

Art. 22.

Wolność przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania

1. Każda osoba, która zgodnie z prawem, znajduje się na terytorium Pań-stwa-Strony ma prawo przemieszczać się w jego ramach i zamieszkiwać w nim zgodnie z przepisami prawa.

2. Każda osoba ma prawo swobodnie opuścić każdy kraj, w tym swój własny.

3. Korzystanie z wyżej wymienionych praw może być ograniczone na pod-stawie ustawy w stopniu koniecznym w demokratycznym społeczeństwie dla zapobiegania przestępczości lub ochrony bezpieczeństwa narodowego, bez-pieczeństwa publicznego, porządku publicznego, moralności publicznej, zdrowia publicznego lub praw i wolności innych osób.

4. Korzystanie z prawa wymienionego w ustępie 1 może być również ograni-czone przez ustawę w wyznaczonych strefach ze względu na interes publiczny.

5. Nikt nie może być wydalony z terytorium państwa, którego jest obywa-telem, ani pozbawiony prawa powrotu do niego.

6. Cudzoziemiec legalnie przebywający na terytorium Państwa-Strony ni-niejszej Konwencji może być z niego wydalony wyłącznie na podstawie decyzji podjętej zgodnie z ustawą.

7. Każda osoba ma prawo ubiegania się o azyl za granicą i uzyskania go, w zgodzie z ustawodawstwem krajowym i konwencjami międzynarodowymi, w przypadku, jeżeli jest ścigana za przestępstwa polityczne lub związane z nimi przestępstwa pospolite.

8. W żadnym przypadku nie można deportować lub odesłać cudzoziemca do kraju, niezależnie czy jest to kraj jego pochodzenia czy nie, jeżeli w tym kraju jego życie lub wolność osobista są zagrożone z powodu jego rasy, naro-dowości, wyznania, statusu społecznego lub poglądów politycznych.

9. Zbiorowe wydalanie cudzoziemców jest zabronione.

Art. 23.

Prawa polityczne

1. Każdy obywatel powinien cieszyć się następującymi prawami i możli-wościami:

a) brać udział w kierowaniu sprawami publicznymi, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli;

b) wybierać i być wybieranym w rzetelnych wyborach, przeprowadza-nych okresowo, opartych na głosowaniu powszechnym, równym i tajnym głosowaniu, gwarantujących swobodne wyrażenie woli wy-borców;

c) mieć dostęp do służby publicznej w swoim kraju, na ogólnych zasa-dach równości.

2. Ustawa może regulować korzystanie z praw i możliwości wymienionych w poprzednim ustępie wyłącznie na podstawie wieku, obywatelstwa, miejsca zamieszkania, języka, wykształcenia, zdolności prawnej i umysłowej lub skaza-nia przez właściwy sąd w postępowaniu karnym.

Art. 24.

Prawo do równej ochrony prawnej

Wszystkie osoby są równe wobec prawa. W konsekwencji są uprawnione, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do równej ochrony prawnej.

Art. 25.

Prawo do ochrony sądowej

1. Każda osoba ma prawo do prostego i szybkiego lub innego skutecznego zwrócenia się do właściwego sądu o ochronę przeciwko naruszeniu jej podsta-wowych praw uznanych przez konstytucję, ustawę lub niniejszą Konwencję,

nawet jeśli takie naruszenie miałoby być popełnione przez osoby wykonujące swoje funkcji urzędowe.

2. Państwa-Strony zobowiązują się:

a) zapewnić, że właściwy organ ustanowiony przez system prawny pań-stwa rozstrzygnie o prawach każdej osoby, która wystąpi z takim środkiem;

b) rozwijać możliwości korzystania ze środków sądowych;

c) zapewnić, że właściwe organy będą wykonywać wszystkie decyzje za-padłe w wyniku wniesienia takich środków.

ROZDZIAŁ III

Prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne Art. 26.

Stopniowy rozwój

Państwa-Strony zobowiązują się podjąć kroki, zarówno wewnętrzne jak i w ramach współpracy międzynarodowej, szczególnie gospodarczej i tech-nicznej, w celu stopniowego osiągania, poprzez ustawodawstwo oraz innymi odpowiednimi środkami, pełnej realizacji praw wynikających z gospodar-czych, społecznych, edukacyjnych, naukowych i kulturalnych standardów ustanowionych przez Kartę Organizacji Państw Amerykańskich uzupełnioną Protokołem z Buenos Aires.

ROZDZIAŁ IV

Zawieszenie gwarancji, interpretacja i stosowanie Art. 27.

Zawieszenie gwarancji

1. W razie wojny, publicznego niebezpieczeństwa lub innej wyjątkowej sytuacji, która zagraża niepodległości lub bezpieczeństwu Państwa-Strony, może ono podjąć środki uchybiające zobowiązaniom wynikającym z niniejszej Konwencji w zakresie i na okres ściśle odpowiadający wymogom sytuacji, pod warunkiem, że takie środki nie są sprzeczne z jego innymi zobowiązaniami na gruncie prawa międzynarodowego i nie obejmują dyskryminacji ze wzglę-du na rasę, kolor skóry, płeć, język, wyznanie lub pochodzenie społeczne.

2. Powyższe postanowienie nie pozwala na jakiekolwiek zawieszenie praw określonych przez następujące przepisy: artykuł 3 (prawo do osobowości prawnej), artykuł 4 (prawo do życia), artykuł 5 (prawo do integralności oso-by), artykuł 6 (zakaz niewolnictwa i poddaństwa), artykuł 9 (zakaz retroak-tywności prawa), artykuł 12 (wolność sumienia i wyznania), artykuł 17 (prawa

rodziny), artykuł 18 (prawo do nazwiska), artykuł 19 (prawa dziecka), artykuł 20 (prawo do obywatelstwa), artykuł 23 (prawa polityczne) oraz sądowych gwarancji niezbędnych do ochrony tych praw.

3. Państwo-Strona korzystające z prawa zawieszenia natychmiast poin-formuje Państwa-Strony, poprzez Sekretariat Generalny Organizacji Państw Amerykańskich, o postanowieniach, których stosowanie zostało zawieszone, przyczynach tego zawieszenia oraz terminie jego zakończenia.

Art. 28.

Klauzula federalna

1. Tam, gdzie Państwo-Strona jest państwem federalnym, władza cen-tralna wprowadzi w życie wszystkie postanowienia Konwencji w dziedzinach, w których ma kompetencję ustawodawczą i sądowniczą.

2. W odniesieniu do dziedzin, w których kompetencje mają części składo-we państwa federalnego, rząd centralny niezwłocznie podejmie odpowiednie kroki, w zgodzie z konstytucją i ustawami, aby właściwe organy jednostek skła-dowych państwa mogły przyjąć odpowiednie przepisy konieczne do wywiązy-wania się z niniejszej Konwencji.

3. Ilekroć dwa lub więcej Państw-Stron porozumie się aby utworzyć fe-derację lub inny związek, zatroszczą się o to aby zawarty układ federalny lub inny zawierał postanowienia niezbędne dla dalszego i nieprzerwanego zapew-nienia skuteczności standardom niniejszej Konwencji w nowopowstałym pań-stwie.

Art. 29.

Ograniczenia dotyczące interpretacji

Żadne postanowienie niniejszej Konwencji nie może być traktowane jako:

a) pozwalające jakiemukolwiek Państwu-Stronie, grupie lub osobie na tłumienie korzystania z praw lub wolności uznanych w niniej-szej Konwencji lub ich ograniczania w większym stopniu niż zostało to w niej przewidziane;

b) ograniczające korzystanie z jakiegokolwiek prawa lub wolności uznanych przez ustawodawstwo Państwa-Strony lub przez inną

b) ograniczające korzystanie z jakiegokolwiek prawa lub wolności uznanych przez ustawodawstwo Państwa-Strony lub przez inną