• Nie Znaleziono Wyników

prawo człowieka do zdrowia jako konstytucyjne prawo

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 183-186)

2. prawo człowieka do zdrowia w krajowym systemie ochrony praw

2.1. treść i zakres substancji chronionej

2.1.2. prawo człowieka do zdrowia jako konstytucyjne prawo

Nawet z pobieżnej rekonstrukcji treści norm prawnych, wyrażonych w art. 68 ust. 1, można wysunąć wniosek, że część regulacji kształtujących prawo człowieka do zdrowia, ma charakter praw podmiotowych, czyli ta-kich, które przyznają jednostce mechanizmy ochrony jej osoby, w przeci-wieństwie do norm gwarancyjnych, wyrażonych w ust. 2, a także ust. 3-5 tego artykułu, które kształtując prawo do ochrony zdrowia w ujęciu instytu-cjonalnym, umożliwiają jedynie jednostce skorzystanie ze zorganizowanego dostępu do służby zdrowia91. Już z treści normy prawa wyrażonego w art.

68 ust. 1 wynika, że prawo do zdrowia przysługuje „każdemu”, co oznacza, że prawo to przysługuje bez żadnych wyłączeń podmiotowych i odnosi się do „wszystkich osób pozostających pod władzą zwierzchnią rp”92. Norma ta ma charakter niedeklaratoryjny i niedyskryminacyjny, a prawo to przy-sługuje bez względu na status faktyczny i prawny, w którym znajduje się jednostka93.

prawo do zdrowia ma charakter powszechny, co oznacza, że każda jednostka, od momentu przyjścia na świat aż do chwili śmierci, jest bezpo-średnim i finalnym dysponentem zdrowia jako dobra chronionego. Z dru-giej strony prawo to przysługuje jedynie osobom fizycznym. Nie mogą go skutecznie dochodzić podmioty zbiorowe94. Jako lex specialis należy trak-tować przepis art. 68 ust. 2 Konstytucji rp, zawężający zakres podmiotowy komponentu analizowanego prawa jako prawa do ochrony zdrowia sensu stricto, w aspekcie dostępu do zorganizowanego systemu opieki zdrowot-nej na zasadach równości wyłącznie do kategorii obywateli. Subsydiarne

89 Wszelkie przypadki nieudzielenia pomocy należy kwalifikować jako odstępstwo od obowiązku wyrażonego w art. 38 i 68 Konstytucji rp.

90 p. Brzeziński, op. cit., s. 46.

91 Orzeczenie tK z 28 maja 1997 r., sygn. K 26/96, OtK z 1997 r. Nr 2, poz. 168.

92 M. thorz, Prawo do ochrony zdrowia w Konstytucji RP z 1997 roku, [w:] Prawno--ekonomiczne..., op. cit., s. 29; J. Bucińska, op. cit., s. 63.

93 K. Miaskowska-Daszkiewicz, op. cit., s. 492-493.

94 postanowienie tK z 20 lutego 2002 r., sygn. ts 171/01, OtK Seria B z 2002 r. Nr 2, poz. 168.

i gwarancyjne znaczenie posiada uprawnienie przyznane w ust. 3 analizo-wanego artykułu określonym podmiotom. Dzieci, kobiety ciężarne, osoby niepełnosprawne i osoby w podeszłym wieku otrzymały prawo do uzyskania od władz publicznych „szczególnej opieki zdrowotnej”, przez którą należy rozumieć nie tylko dostęp do „świadczeń szczególnej opieki zdrowotnej”, ale zapewnienie dostępu do licznych udogodnień, ułatwiających realizację tego prawa w kontekście konstytucyjnej zasady równości95. Oba przepisy mają jednak charakter wtórny i instrumentalny wobec celu określonego w art.

68 ust. 1 Konstytucji rp.

także inne przepisy zawarte w Konstytucji rp, w tym dotyczące godno-ści i prawa do życia, stanowią podstawę możliwogodno-ści wykoncypowania odręb-nego prawa, którego przedmiotem jest ochrona zdrowia, czyli zabezpieczenie przed czymś niekorzystnym, złym lub niebezpiecznym dla takiego stanu żywego organizmu, w którym wszystkie funkcje przebiegają prawidłowo96. pomimo iż kategoryczna redakcja przepisu nakazuje traktowanie normy wyrażonej w art. 68 ust. 1 jako prawa podmiotowego przysługującego każdej jednostce, to w literaturze przedmiotu nie ma jednolitości w tym wzglę-dzie97. Zasadniczo można spotkać trzy stanowiska w tej kwestii. pierwsze, opowiadające się za stricte programowym charakterem prawa do zdrowia;

drugie – za wyodrębnieniem standardu minimalnego tego prawa jako prawa o charakterze obywatelskim, na którego podstawie jednostka mogłaby się na nie powoływać; i wreszcie trzecie – w którego ramach istnieje jednolite od strony konstrukcyjnej i funkcjonalnej osobiste, konstytucyjne prawo do zdrowia, które jako takie stanowi odrębne prawo podmiotowe jednostki98.

trudno uznać, że prawo do zdrowia wyrażone w art. 68 ust. 1 Konstytu-cji rp ma charakter prawa wyłącznie osobistego bądź socjalnego, bo składa się z komponentów właściwych dla praw i, ii, a nawet iii generacji. podobnie należy odrzucić stanowisko pierwsze, zakładające programowy charakter prawa do zdrowia, co znalazło zresztą odzwierciedlenie w orzecznictwie tK. Za racjonalne należy uznać poglądy opowiadające się za możliwością wywiedzenia określonej treści normatywnej. Art. 68 Konstytucji rp stanowi

95 regulacja powyższa daje gwarancję, że nikt nie zostanie wyłączony z systemu pomo-cy zdrowotnej. Dostęp do tego systemu musi być bowiem niezależny od stopnia zamożności wszystkich jego uczestników. H. Zięba-Załucka, op. cit., s. 44.

96 p. Brzeziński, op. cit., s. 51.

97 prawo do ochrony zdrowia przyznane zostało przez Konstytucję rp każdemu czło-wiekowi, bez względu na posiadane przez niego obywatelstwo. J. trzciński, Konstytucyjne prawo do zdrowia na tle art. 35 Karty podstawowych praw unii europejskiej, [w:] Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: doświadczenia i inspiracje, red. L. Garlicki, A. Szmyt, Warszawa 2003, s. 303.

98 K. prokop, op. cit., s. 41; A. Surówka, Miejsce konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia w systemie praw i wolności człowieka i obywatela, „przegląd prawa Konstytucyjnego”

2012, nr 3, s. 107.

normatywną ogniskową, skupiającą mechanizmy ochrony praw osobistych i społecznych, które przysługują człowiekowi ze względu na funkcjonowanie w społeczeństwie, jako wspólnocie ludzi zdrowych i dążących do utrzymania tego stanu, w świetle aktualnych standardów i wiedzy medycznej. W tym sensie przepisy powyższe mogą stać się podstawą roszczeń obywatela, „o ile przepisy przyjęte dla jego wykonania nie będą gwarantowały co najmniej zachowania minimum prawa do ochrony zdrowia ludzkiego, wyznaczone-go przez jewyznaczone-go istotę lub gdy ustawodawca zastosował do realizacji celów wskazanych w przepisie niewłaściwe lub niewystarczające środki”99. Skoro istnieje taki poziom minimalnych zobowiązań pozytywnych i negatywnych państwa, który musi być zagwarantowany obywatelom, to do zadań władzy państwowej należy: „tworzenie ogólnych warunków realizacji indywidualne-go prawa do ochrony zdrowia”, co w konsekwencji pozwoli na dochodzenie ochrony swojego ciała i osobowości w kontekście wszelkich możliwych jej naruszeń100.

ponieważ prawo do zdrowia ma charakter materialny a nie procedu-ralny, należy zadać pytanie: czy jako odrębne prawo podmiotowe może stanowić samodzielną podstawę do konstruowania skargi konstytucyjnej, a w konsekwencji stanowić prawo podmiotowe dla jednostki?101. Wydaje się, że skoro prawo to, niezależnie od stopnia i rodzaju naruszonego dobra, może być dochodzone nie tylko łącznie z innymi prawami i wolnościami, to stanowi podstawę do konstruowania skargi konstytucyjnej. powyższą tezę wspiera fakt, że prawo do zdrowia nie znajduje się wśród praw socjalnych, enumeratywnie określonych w art. 81 Konstytucji rp, których dochodzić można w granicach określonych w ustawie.

O ile prawo do zdrowia, rekonstruowane z treści norm art. 30, 38 i 68 Konstytucji rp jako prawo podmiotowe nie budzi wątpliwości, o tyle sporna w literaturze jest możliwość konstruowania socjalnego prawa podmiotowe-go do „ochrony zdrowia”. Art. 68 ust. 2 Konstytucji rp zawiera przepisy stanowiące po części normę programową, to w takim zakresie, w jakim substrat skonstruowanego w nim prawa pozwala jednostce na skorzystanie z podstawowych mechanizmów jego ochrony, można mówić o minimalnym poziomie zobowiązania państwa, którego konkretyzacją jest przysługujące roszczenie102. także z orzecznictwa tK wynika, że prawo do zdrowia jako

99 J. trzciński, op. cit., s. 302-305; L. Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Komentarz, t. iii, Warszawa 2003, s. 6.

100 J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia społecznego, Kraków 2006, s. 255.

101 Zdaniem NSA norma art. 68 ust. 1 ma charakter wybitnie materialny i „nie nadaje się do bezpośredniego użycia w procesie stosowania prawa w relacji organ administracji – obywatel, wyłącza możliwość jego skutecznego powołania jako materialnoprawnej podstawy skargi kasacyjnej”. Zob. wyrok NSA z 20 listopada 2008 r., sygn. ii OSK 1408/07.

102 Wyrok SN z 26 stycznia 2005 r., sygn. iV cK 414/04; wyrok SN z 8 sierpnia 2007 r., sygn. i cSK 125/07, OSp z 2008 r. Nr 7-8, poz. 72.

prawo podmiotowe zostało zawarte nie w jednym, ale w dwóch pierwszych ustępach art. 68103. Można zatem uznać, że normy wyrażone w art. 68 ust.

1 i 2 stanowią prawo podmiotowe także w zakresie możliwości ubiegania się o minimalny poziom ochrony. przesłanką pozytywną, pozwalającą na taki tok rozumowania, jest możliwość wyinterpretowania z przepisu art. 68 ust. 2 zarówno normy gwarancyjnej, nakładającej „obowiązek na władze publiczne, jak i normy programowej, z punktu widzenia treści nałożonego obowiązku, wobec niedookreśloności kryterium, którym przepis się po-sługuje, jak również niemożność ustanowienia przez wymieniony przepis publicznego prawa podmiotowego”104.

Należy zadać pytanie: czy konstytucyjne prawa podmiotowe stanowią również uprawnienia stricte socjalne, które można wywodzić z ust. 3-5 art.

68, a częściowo, w zakresie pozostawionym do uregulowania na poziomie ustawowym, także z art. 68 ust. 2 Konstytucji rp? trzeba jednak odmówić prawu do ochrony zdrowia rangi prawa podmiotowego w tym zakresie, w ja-kim jest ono jedynie doprecyzowaniem ogólnej dyrektywy zawartej w art.

6 ust. 1 Konstytucji rp, ze względu na fakt, że przepis ten jest uznawany za ważną, ale jednak normę programową o charakterze instrumentalnym105. Źródło tego prawa osadzone zostało na kanwie poszanowania godności człowieka w wymiarze ochrony jego individuum, dlatego w polskim systemie prawo do ochrony zdrowia potraktowano podobnie relatywnie, jak wiele innych praw socjalnych106.

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 183-186)