• Nie Znaleziono Wyników

prawo człowieka do zdrowia w Powszechnej deklaracji

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 59-63)

1. System prawny Organizacji Narodów Zjednoczonych

1.1. prawo człowieka do zdrowia w Powszechnej deklaracji

choć w pDpcz nie wyróżniono prawa do zdrowia jako odrębnego, au-tonomicznego prawa człowieka, nie oznacza to jednak, że prawo to zostało pominięte6. Sporne jest natomiast, czy pDpcz zawiera osobne, jednostkowe prawo do zdrowia czy też takie prawo należałoby jednak wykoncypować

3 W ramach szeroko rozumianej współpracy międzynarodowej, o której mowa w roz-dziale iX KNZ, Karta zobowiązuje Narody Zjednoczone do popierania i rozwiązywania międzynarodowych zagadnień gospodarczych, społecznych, zdrowotnych i innych z nimi związanych, jak również do międzynarodowej współpracy kulturalnej i oświatowej. Zob.

art. 62 ust. 1 KNZ. K. Lankosz, Tekst z San Francisco. Jego interpretacja poprzez zastosowa-nie. Praktyka Narodów Zjednoczonych i zmiany w Karcie Narodów Zjednoczonych, „przegląd Stosunków Międzynarodowych” 1986, nr 6, s. 35-45.

4 r. Abbing, International Organizations in Europe and the Right to Health Care, Ant-werp-Boston-Deventer 1979, p. 91 i n.

5 Zob.: Office of the United Nations High commissioner for Human rights, What is the Right to Health?, „Fact Sheet” 2008, No. 31.

6 J. tobin, The Right to Health in International Law, Oxford 2012, p. 17.

z wielu artykułów pDpcz. Większość doktryny przychyla się do tego pierw-szego stanowiska7. W pDpcz prawo to przyjmuje postać prawa do ochrony zdrowia, zawiera jednak elementy obu praw, co potwierdza jego dualistyczną naturę jako pozornie jednokomponentowego8.

prawo zachowania i cieszenia się dobrym zdrowiem stanowi w pDpcz normatywny „odprysk” praw: osobistych i socjalnych. powszechne jest sta-nowisko, że prawo zawarte w pDpcz ma charakter wybitnie prawa socjal-nego, czyli prawa do opieki zdrowotnej (ochrony zdrowia sensu stricto)9. Wynika to z faktu, że w pDpcz „tradycyjne (liberalne) prawa człowieka w sumie zostały zachowane, ale w opinii socjalnych demokratów znaczyły niewiele bez uzupełnienia o nową kategorię praw, co znów musiało ozna-czać relatywizację świętego prawa własności. prawdziwa wolność miała zo-stać osiągnięta przez udostępnienie edukacji, zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, sprawiedliwszego podziału dochodów w społeczeństwie, pełnego zatrudnienia”10. Na zasadność takiego socjalnego nasycenia tego prawa wskazuje przebieg i kontekst prac nad projektem pDpcz.

W pierwotnej wersji pDpcz expressis verbis uwzględniono prawo do ochrony zdrowia. podejście to jednak zostało odrzucone, ponieważ było zbyt ogólne i nieprecyzyjne11. prawo do zdrowia miało zostać wyekspono-wane w art. 16 projektu pDpcz, zgodnie z którym „państwo zobowiązane jest popierać działania w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego”.

Ostateczny kształt regulacji jest wynikiem zabiegów prowadzonych przez dyplomację watykańską, a nadanie tej wartości zabarwienia socjalnego na-stąpiło pod wpływem delegacji ZSrr popierającej „socjalistyczne tradycje Ameryki Łacińskiej”12. Konstrukcja prawa do zdrowia w systemie ONZ jest

7 Zob.: K. Motyka, Kilka uwag o prawie do zdrowia jako prawie człowieka, [w:] So-cjologia medycyny w multidyscyplinarnych badaniach humanizujących biomedycynę, red.

M. Skrzypek, Lublin 2013, s. 172.

8 t. Jasudowicz, Prawo do zdrowia, [w:] Prawa człowieka i ich ochrona, red. B. Gronow-ska et al., toruń 2013, s. 491; J. KapelańB. Gronow-ska-pręgowB. Gronow-ska, Prawo do zdrowia jako prawo człowie-ka, [w:] Ius est ars boni et aequi, red. M. Żołna, J. Kapelańska-pręgowsczłowie-ka, toruń 2009, s. 10.

9 A. eide, The Historical Significance of the Universal Declaration, „international Social Science Journal” 1998, No. 158, p. 475-497.

10 p. Bała, A. Wielomski, Prawa człowieka – refleksje krytyczne, „Studia erasmiana Wratislaviensia” 2010, s. 479.

11 B.c.A. toebes, The Right to Health as a Human Right in International Law, Antwer-pen-Groningen-Oxford 1999, p. 36-40.

12 K. Motyka, op. cit., s. 173. W wersji opracowywanej przez Komisję praw człowieka jej przewodnicząca, eleonora roosevelt, zaproponowała formułę prawa do zdrowia jako „naj-wyżej osiągalnego standardu ochrony zdrowia”, co spotkało się jednak z oporem Alexandra e. Bogomolva określającego je jako prawo jednostki do odpowiedniej ochrony zdrowia, które

„powinno być [...] tanie i dostępne”. Nacisk został więc przesunięty na kilka czynników, głównie o charakterze jakościowym, a faktory te zostały enumeratywnie wyliczone w pDpcz.

B.c.A. toebes, op. cit., p. 36-40.

odzwierciedleniem systematyki i bogactwa aksjologicznego całej pDpcz, któ-ra wymyka się prostemu podziałowi na pktó-rawa osobiste i pktó-rawa społeczne13. Ogniskową praw socjalnych stanowi art. 25 pDpcz, w którym statu-owany jest tzw. podstawowy pakiet socjalny jednostki w formie klauzuli generalnej, a jej treść, cel i zamiar pozostają w zgodności zarówno z KNZ, jak i z Konstytucją WHO. W świetle ust. 1, który stanowi swoisty aksjo-logiczny i normatywny amalgamat, „każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej «zdrowie» i dobrobyt jego oraz jego rodziny, włą-czając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny”14. W powyższej definicji za-warto co najmniej trzy elementy składające się na to prawo człowieka: jeden w rozumieniu szerokim (prawo do społecznych determinantów zdrowia), tj. „prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt”, oraz dwa w rozumieniu wąskim (prawo do opieki zdrowotnej) – prawo do „opieki lekarskiej i konieczne świadczenia socjalne” oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek choroby (prawo do świadczeń zdrowotnych)15.

W szerokim ujęciu prawo wyrażone w art. 25 pDpcz stanowi kompo-nent złożonego prawa do odpowiedniego standardu życia i jest aksjologicz-nym zobowiązaniem dla organów państwowych do zapewnienia zasadni-czych standardów w sferze zdrowotnej16. pDpcz nie traktuje jednak tutaj zdrowia jako wartości autotelicznej, nie gwarantuje jej też jako odrębnego prawa, ale wiąże je i łączy z „prawem do odpowiedniego standardu życia [...]

i dobrobytu każdego człowieka”. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że poję-cia „zdrowie” i „dobrobyt” połączone zostały spójnikiem17. pDpcz uznaje

„prawo każdego do zdrowia i dobrego samopoczucia, choć w tekście akcent pada na prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt”18.

13 r. cassin, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, [w:] M. Schooyans, Ukryte oblicze ONZ, toruń 2002, s. 215-216.

14 A. eide, W.B. eide, Article 25, [w:] The Universal Declaration of Human Rights, ed.

G. Alfredsson, A. eide, the Hague 1999, p. 550.

15 A. eide, Article 25, [w:] The Universal Declaration of Human Rights: A Commentary, A. eide et al., Oslo 1992, p. 385-404.

16 M.  Ssenyonjo, Economic, Social and Cultural Rights in International Law, Ox-ford-portland 2009, p. 318.

17 Ibidem; J. Barcik, Międzynarodowe prawo zdrowia publicznego, Warszawa 2013, s. 57.

18 prawo to przysługuje określonym podmiotom. W ust. 2 art. 25 pDpcz wymienione zostały podmioty kwalifikowane, które w określonych okresach życia: macierzyństwa i dzie-ciństwa, zasługują na szczególną ochronę w kontekście uzyskania i cieszenia się prawem do odpowiedniego standardu życia. W świetle art. 25 ust. 2 pDpcz „[...] macierzyństwo i dzie-ciństwo upoważniają do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci zarówno małżeńskie, jak i pozamałżeńskie będą korzystać z jednakowej pomocy społecznej”.

W ujęciu wąskim prawo do ochrony zdrowia proklamowane w pDpcz warunkowane jest określonymi faktorami: wyżywieniem, odzieżą, miesz-kaniem, opieką medyczną i niezbędnymi świadczeniami socjalnymi jako kluczowymi do zapewnienia odpowiedniego standardu życia19. Opieka me-dyczna stanowi tylko jeden z czterech wyznaczników warunkujących zdrowe życie20. Drugim ze składników prawa do ochrony zdrowia jest prawo do zabezpieczenia na wypadek choroby, z czym sprzężony pozostaje obowiązek zapewnienia przez państwo podstaw systemu ubezpieczenia zdrowotnego i objęcia nim ogółu swoich obywateli21. Zakres przedmiotowy prawa czło-wieka określonego w art. 25 pDpcz wyznaczony został w powiązaniu z art.

22 pDpcz, proklamującym prawo każdego człowieka do zabezpieczenia społecznego, a tym samym dającym uprawnienie jednostki do świadczeń ze strony państwa22.

coraz częściej spotyka się jednak stanowiska zakładające „uspołecznie-nie” prawa do zdrowia. Niektórzy autorzy chętnie widzieliby także prawo do zdrowia jako jedno z tzw. nowych praw człowieka, których korzeni i twar-dego rdzenia należałoby poszukiwać nie w pDpcz, ale raczej ich źródłem byłby tzw. globalny konsensus23. Niezależnie od tego obecnie przyjmuje się, że prawo do zdrowia posiada głębokie związki z art. 23 pDpcz (prawo do pracy), szczególnie w aspekcie wykonywania pracy przymusowej, w warun-kach niehigienicznych i szkodliwych dla zdrowia; art. 26 pDpcz (prawo do nauki) oraz możliwości uzyskania rzetelnej edukacji prozdrowotnej; a także art. 28 pDpcz (prawo do porządku społecznego i międzynarodowego za-pewniającego realizację praw i wolności)24.

Skoro prawa człowieka zawarte w pDpcz mają charakter signa mixta, to prawo do zdrowia można wywodzić już z wolności o charakterze stricte politycznym. Stanowią one wypadkową praw opartych na koncepcji tzw.

integralności osobistej, której trzon stanowi bezwzględny imperatyw

zacho-19 W ramach katalogu zawartego w art. 25 ust. 1 pDpcz zdrowie znajduje się „w amor-ficznym kontekście praw heterogenicznych”; zob. S.J. Fox, D. Young, International Protection of Children’s Right to Health: The Medical Screening of Newborns, „Boston college third World Law Journal” 1991, No. 11, p. 18.

20 A. eide, W.B. eide, op. cit., p. 549.

21 Związanie zdrowia jako przymiotu indywidualnego jednostki z prawem do od-powiedniego standardu życia jest dowartościowaniem profilaktyki jako formy prewencji zdrowotnej – obowiązku nałożonego na państwo, a wyrażającego się w tworzeniu przez jego organy takich warunków, aby każdy człowiek bez nadzwyczajnych zabiegów i nakładów uzyskał żywność, odzież i mieszkanie, a w sytuacji od niego niezależnej mógł otrzymać wsparcie ze strony państwa w sferze socjalnej. Zob.: Decyzja Hrc w sprawie Mr. rupert Althammer et al. przeciwko Austrii, com. No. 803/1998.

22 ch. Byk, Prawo do zdrowia jako prawo konstytucyjne, „pip” 2000, z. 9, s. 25.

23 M. Schooyans, Ukryte oblicze ONZ, toruń 2002, s. 38-39.

24 J. Barcik, op. cit., s. 58-60.

wania zdrowia. Gwarancje socjalne wyrażone w art. 25 pDpcz pozostają w symetrii do praw osobistych z art. 3-5, a następnie z art. 7 i art. 19 pD-pcz. Zdrowie posiada głębokie zakotwiczenie aksjologiczne wyrażone przez zasady: wolności, równości oraz zakazu zaprzeczania godności drugiego człowieka25.

choć doniosłość pDpcz nie pozostawia żadnych wątpliwości, to akt ten nie stanowi jednak katalogu norm o charakterze wiążącym, a jedynie

„wspólny wzór do osiągnięcia przez wszystkie narody i ludy”, a normy ii generacji zawarte w art. 25 pDpcz, dotyczące prawa do ochrony zdrowia, są samowykonalne26. problematycznie natomiast przedstawia się możliwość jednoczesnego powołania się przez jednostkę na przepisy składające się na normy prawa do zdrowia i prawa do ochrony zdrowia27. przyznanie ce prawa do zdrowia nie zwalnia jednak nikogo od indywidualnej, jednost-kowej odpowiedzialności za zdrowie.

W dokumencie PRAWO DO ZDROWIA (Stron 59-63)