prawo do zdrowia w konwencjach specjalnych Organizacji

Na część systemu ochrony praw człowieka ONZ składają się także kon-wencje specjalne⁶²: icerD, ceDAW, crc, a także Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (cAt)⁶³, Międzynarodowa konwencja w sprawie ochrony praw migrujących pracowników i członków ich rodzin (icrMW) oraz Międzynarodowa konwencja o ochronie wszystkich osób przed wymuszonymi zaginięciami (iccpeD)⁶⁴. Na quasi-hybrydowy charakter prawa do zdrowia wskazują bezpośrednie odniesienia zawarte w cAt oraz iccpeD⁶⁵, nato-miast źródłami prawa do ochrony zdrowia są: icerD, ceDAW, crc oraz icrMW⁶⁶, co przedstawia tabela 3. Oprócz aktów o charakterze generalnym istnieją również regulacje szczegółowe, ale brak wiążących mechanizmów kontrolnych wpływa na niepełną skuteczność norm dotyczących prawa jednostki do ochrony swojego zdrowia.

Źródło prawa do zdrowia stanowi przede wszystkim cAt, będący nor-matywnym rozwinięciem art. 7 MppOip. tortury ze swojej istoty polegają na kierunkowym działaniu wymierzonym w zdrowie fizyczne i psychiczne jednostki⁶⁷. W rozumieniu cAt jest to każde działanie, którym jakiejkolwiek

62 B. Banaszak, Konwencja, [w:] Encyklopedia prawa, red. U. Kalina-prasznic, War-szawa 2007, s. 333. Zob. art. 38 Statut Międzynarodowego trybunału Sprawiedliwości (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90).

63 Dz.U. z 1989 r. Nr 63, poz. 378 z załącznikiem.

64 U.N. Doc. A/reS/61/177.

65 O wertykalnym charakterze iccpeD świadczą przepisy stanowiące, że nikt nie może być przetrzymywany w tajnych miejscach, a państwa-strony zostały zobowiązane do prowadzenia i utrwalania w rejestrze danych dotyczących osób pozbawionych wolności, w tym informacji o stanie zdrowia osoby pozbawionej wolności. Dostęp do takich danych ma zapewniona każda osoba, mająca uzasadniony interes prawny, zwłaszcza: krewni osoby pozbawionej wolności, ich przedstawiciele lub pełnomocnicy. Zgodnie z icerD państwa--strony zobowiązują się wydać zakaz dyskryminacji rasowej we wszelkich jej formach i wy-eliminować ją oraz zagwarantować wszystkim bez różnicy rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego bądź etnicznego równość wobec prawa, a zwłaszcza korzystanie z praw gospo-darczych, społecznych i kulturalnych, w tym w szczególności z prawa do publicznej ochrony zdrowia, opieki lekarskiej oraz ubezpieczeń społecznych i świadczeń socjalnych.

66 Kontrolę nad realizacją postanowień wyżej wymienionych konwencji sprawują od-powiednio komitety: Komitet przeciwko torturom, Komitet do spraw Wymuszonych Za-ginięć, Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji rasowej, Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet, Komitet praw Dziecka, Komitet praw pracowników Migrujących i ich rodzin, dalej jako: Komitet cAt, Komitet iccpeD, Komitet icerD, Komitet ceDAW, Komitet crc, Komitet icrMW.

67 rezultatem tego działania jest utrata lub pogorszenie stanu zdrowia. Materialnym dowodem poddawania mogą być oznaki fizyczne na ciele ofiary, cierpienie na syndrom

Międzynarodowa

„Korzystanie z [...] praw gospodarczych, społecznych i kultural-nych, w szczególności: [...] prawa do publicznej ochrony zdro-wia, opieki lekarskiej oraz ubezpieczeń społecznych i świadczeń socjalnych”.

„[...] prawa do ochrony zdrowia i bezpiecznych warunków pra-cy, włączając w to ochronę zdolności do rodzenia potomstwa”.

„[...] likwidacji dyskryminacji kobiet w dziedzinie opieki zdro-wotnej w celu zapewnienia im, na zasadach równości z mężczy-znami, dostępu do korzystania z usług służby zdrowia, w tym również usług związanych z planowaniem rodziny”.

Konwencja o prawach dziecka art. 24

„[...] prawo dziecka do jak najwyższego poziomu zdrowia i udo-godnień w zakresie leczenia chorób oraz rehabilitacji zdrowot-nej. państwa-strony będą dążyły do zapewnienia, aby żadne dziecko nie było pozbawione prawa dostępu do tego rodzaju opieki zdrowotnej [...]”.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych art. 25

„[...] prawo do osiągnięcia najwyższego możliwego poziomu sta-nu zdrowia, bez dyskryminacji ze względu na niepełnospraw-ność. państwa-strony podejmą wszelkie odpowiednie środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług opieki zdrowotnej, biorąc pod uwagę szczególnie wymogi związane z płcią, w tym rehabilitacji zdrowotnej”.

Międzynarodowa

„[...] migrujący pracownicy korzystają z  równouprawnienia z obywatelami państwa zatrudnienia w tym, co dotyczy [...]

dostępu do usług socjalnych i zdrowotnych, z naciskiem, żeby warunki konieczne do korzystania z różnych programów były respektowane”.

tabela 3. Definiowanie prawa do zdrowia w konwencjach specjalnych systemu ONZ

osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji albo wyznania.

Uszczerbek na zdrowiu może być dokonywany w celu ukarania danej osoby za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana⁶⁸. Z kolei na gruncie iccpeD za „wymuszone zaginięcie”

zespołu stresu pourazowego, amnezja i zaburzenia snu. Zob.: Decyzja Komitetu przeciwko torturom w sprawie X, Y i Z przeciwko Szwecji, com. No. 61/1996.

68 Strony cAt zobowiązały się, aby wszelkie akty tortur, jako kwalifikowane działania mające na celu rozstrój zdrowia, stanowiły przestępstwa w rozumieniu ich prawa karnego.

Kryminalizacji podlega również usiłowanie dokonania uszczerbku na zdrowiu, a jednostka uzyskała gwarancję, że jej zdrowie będzie chronione przed zamachami prowadzonymi przez jakiekolwiek osoby, co oznacza, że w jednakowym stopniu odpowiedzialności karnej powinni podlegać działający i współdziałający. państwo jest zobowiązane do podjęcia skutecznych środków ustawodawczych, administracyjnych, sądowych i innych. Zob. art. 7 ust. 2 cAt.

uważane jest zatrzymanie, aresztowanie, uprowadzenie lub jakakolwiek inna forma pozbawienia osoby wolności, dokonana przez przedstawicieli państwa albo przez osoby lub grupy osób działające z upoważnieniem, pomocą lub milczącą zgodą państwa, po którym następuje odmowa przyznania faktu pozbawienia wolności lub ukrywanie losów bądź miejsca pobytu takiej oso-by, co powoduje, że znajduje się ona poza ochroną prawa⁶⁹.

W katalogu norm, które zawiera ceDAW, zdrowie zajmuje szczegól-ne miejsce⁷⁰. państwa zobowiązały się do podjęcia wszelkich stosownych kroków w celu likwidacji dyskryminacji kobiet w dziedzinie zatrudnienia, zmierzających do zapewnienia im – na zasadzie równości mężczyzn i kobiet – takich samych praw, w tym w szczególności prawa do ochrony zdrowia i bez-piecznych warunków pracy, włączając w to ochronę zdolności do rodzenia potomstwa⁷¹. Stosownie do art. 12 państwa użyją wszelkich dostępnych im środków, aby dokonać likwidacji dyskryminacji kobiet w dziedzinie opieki zdrowotnej w celu zapewnienia im, na zasadach równości z mężczyznami, dostępu do korzystania z usług służby zdrowia, w tym również usług zwią-zanych z planowaniem rodziny. Kobietom zostaną zapewnione w czasie ciąży i porodu oraz po porodzie stosowne usługi, jak również odpowiednie odżywianie w czasie ciąży i karmienia. Do obowiązków państwa należy zapewnienie w dziedzinie kształcenia równego dostępu do informacji spe-cjalistycznych o charakterze wychowawczym, mających na celu zapewnienie zdrowia i dobrobytu rodziny, w tym również do informacji i poradnictwa rodzinnego⁷².

Według crc żadne dziecko nie może być pozbawione prawa dostępu do opieki zdrowotnej⁷³. W świetle art. 28 i 29 crc istotne jest zapewnienie, aby rodzice i ich dzieci byli informowani i posiadali dostęp do wszelkich in-formacji umożliwiających wyrobienie właściwych nawyków zdrowotnych⁷⁴. Szerokie gwarancje w zakresie ochrony zdrowia posiadają także

pracowni-69 Zob. art. 2 iccpeD.

70 Już w preambule ceDAW państwa wyrażają zaniepokojenie „faktem, że w sytu-acjach niedostatku kobiety mają znikomy dostęp do żywności, opieki zdrowotnej, nauki, wykształcenia i możliwości zatrudnienia oraz zaspokajania innych potrzeb”. B.c.A. toebes, The Right to Health as a ..., op. cit., p. 52-55.

71 Art. 11 ust. 1 pkt f ceDAW.

72 Zob. art. 10 pkt h oraz 14 ust. 2 pkt b ceDAW.

73 G. Bueren, The International Law on the Rights of the Child, Dordrecht 1995, p. 297.

Według Komitetu crc podstawowe prawa do zdrowia i dobrobytu dziecka (ang. basic he-alth and welfare rights) zawierają następujące artykuły crc: art. 6 ust. 2, art. 23-24, art. 26, art. 18 ust. 3, art. 27 ust. 1, art. 27 ust. 2-3. Należy jednak zauważyć, że pośrednio zdrowie dzieci stało się przedmiotem kolejnych artykułów crc: art. 3 ust. 3, art. 17, art. 25, art. 35 ust. 2 i art. 39.

74 Zob. art. 24 crc.

cy migrujący⁷⁵. W świetle art. 11 icrMW żaden migrujący pracownik lub członek jego rodziny nie może być poddany niewolnictwu, poddaństwu ani zmuszony do wykonywania pracy przymusowej lub obowiązkowej zagraża-jącej życiu⁷⁶. W zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego pracownicy migrujący korzystają z prawa do traktowania „nie mniej dogodnego” od tego, które otrzymują obywatele państwa zatrudnienia⁷⁷. posiadają prawo do otrzyma-nia wszystkich niezbędnych i koniecznych usług medycznych, pozwalających uniknąć zagrożenia dla zdrowia⁷⁸.