Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych świadczeń oraz ich wysokoścido tych świadczeń oraz ich wysokości

Zawody zaufania publicznego

A. Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych świadczeń oraz ich wysokoścido tych świadczeń oraz ich wysokości

1. Zasady ustalania wysokości emerytury powszechnej dla osób pobierających wcześniejszą emeryturę

Do Rzecznika wpływały skargi dotyczące zmiany zasad ustalania wysokości eme-rytury powszechnej przyznawanej osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które pobierały wcześniejszą emeryturę. Liczną grupę skarżących stanowiły kobiety urodzo-ne w 1953 r., będące ostatnim rocznikiem uprawnionym do wcześniejszej emerytury.

Zgodnie z nowymi regulacjami podstawa obliczenia kolejnej emerytury ma być po-mniejszona o kwoty wcześniej pobranych emerytur przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W skargach do Rzecznika wskazywano, że prawo do ustalania wysokości emerytury powszechnej na dotychczasowych zasadach, czyli bez

461 III.7040.27.2015 z 22 sierpnia 2016 r.

462 Pismo z 5 września 2016 r.

kwestionowanego pomniejszenia, powinno być zachowane dla wszystkich, którzy przed nowelizacją nabyli i realizowali prawo do wcześniejszej emerytury. Skarżący podnosili, że zostali zaskoczeni wprowadzonymi zmianami. Decydując się na przejście na wcze-śniejszą emeryturę nie mogli wiedzieć, że taka decyzja w przyszłości wpłynie negatyw-nie na wysokość emerytury powszechnej. Rzecznik zwrócił się do Przewodniczącej Sej-mowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny o rozwiązanie przedstawionego problemu w ramach prac Komisji nad przedstawionym przez Prezydenta RP projektem⁴⁶³ ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Rzecznik wystąpił⁴⁶⁴ w tej sprawie również do Prezesa ZUS z prośbą o zajęcie stanowiska w kwestii prawidłowości przyjętej przez Zakład Ubezpie-czeń Społecznych wykładni zasad ustalania wysokości emerytury powszechnej dla osób, które pobierały dotychczas wcześniejszą emeryturę.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych poinformował⁴⁶⁵, że stosowana przez ZUS wykładnia przepisów w zakresie ustalania wysokości emerytury z zastosowaniem art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS zakłada, że przepis ten ma zastosowanie do wszystkich osób pobierających wcześniejszą emeryturę, które prawo do kolejnej emerytu-ry z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emeemerytu-rytalnego realizowały po dniu 31 grudnia 2012 r. Przepis ten stosowany jest więc nie tylko do osób, które powszechny wiek emery-talny osiągnęły po dniu 31 grudnia 2012 r., ale również do osób, które wiek ten osiągnęły przed dniem 1 stycznia 2013 r., lecz wniosek o przyznanie emerytury zgłosiły po dniu 31 grudnia 2012 r., mimo że mogły uczynić to wcześniej. Wykładnia ta jest zgodna z wykład-nią prezentowaną wielokrotnie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Natomiast – w ocenie Prezesa ZUS – stanowisko zaprezentowane w wystąpieniu Rzecznika, zgodnie z którym data nabycia prawa do emerytury (osiągnięcie wieku emerytalnego), a nie data złożenia wniosku o emeryturę określa według jakich przepisów (jakiego stanu prawnego) powinna zostać wyliczona wysokość świadczenia jest nieuzasadnione.

W tej sytuacji Rzecznik zdecydował się na zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie P 20/16 (por. pkt A.2 w rozdziale 10 niniejszej informacji).

2. Zasady nabywania prawa do emerytury i ustalania jej wysokości na gruncie zreformowanych przepisów ustawy emerytalnej

Rzecznik zgłosił⁴⁶⁶ udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Szczecinie, dotyczącego prawa do wcześniejszej emerytury przysługującego kobietom urodzonym w 1953 r., które naby-ły do niej prawo przed 1 stycznia 2013 r.

463 Druk sejmowy 62.

464 III.7060.879.2015 z 4 lutego 2016 r.

465 Pismo z 4 marca 2016 r.

466 III.7060.796.2016 z 23 listopada 2016 r., sygn. akt P 20/16.

Rzecznik przedstawił⁴⁶⁷ następujące stanowisko: art. 25 ust. 1b ustawy o emery-turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych⁴⁶⁸ w zakresie, w jakim ma za-stosowanie do kobiet urodzonych w roku 1953, które przed dniem 1 stycznia 2013 r.

nabyły prawo do tzw. emerytury wcześniejszej na podstawie przepisów art. 46 tej usta-wy narusza konstytucyjną zasadę równości w prawie do zabezpieczenia społecznego.

Zakwestionowane pytaniem prawnym regulacje prawne dotyczą jednolitej grupy kobiet, które zachowały prawo do uzyskania emerytury powszechnej (z tytułu ukoń-czenia 60 lat życia) po uprzednim pobieraniu emerytury wcześniejszej przysługują-cej po ukończeniu 55 lat. Do grupy tej należą kobiety urodzone w latach 1949-1953.

Jednak po wejściu w życie z dniem 1 maja 2013 r. dodanego art. 25 ust. 1b tylko część z nich, a mianowicie kobiety urodzone w 1953 r., zostały pozbawione możliwości zrealizowania prawa do powszechnej emerytury na dotychczasowych zasadach, bez pomniejszania podstawy obliczenia emerytury o kwoty pobranych emerytur wcze-śniejszych. W rezultacie z jednolitej kategorii podmiotów podobnych wyodrębniona została grupa kobiet z rocznika 1953, która podobnie jak pozostałe kobiety należą-ce do tej kategorii nabyła co prawda prawo zarówno do emerytury wcześniejszej, jak i powszechnej, lecz przy obliczaniu tego ostatniego świadczenia znajdą zastosowanie wobec nich odmienne, mniej korzystne zasady od tych, które obowiązywały przy ob-liczaniu emerytury powszechnej kobietom urodzonym w latach 1949–1952. Tymcza-sem świadczenia te mają cechę wspólną, relewantną ze względu na treść zaskarżonej regulacji, a mianowicie miały one umożliwić osobom w wieku starszym, ze stosun-kowo długim stażem ubezpieczenia, zachowanie przywileju przejścia na wcześniej-szą emeryturę i możliwość uzyskania kolejnej emerytury po osiągnięciu powszech-nie obowiązującego wieku emerytalnego. Ich celem było więc łagodzepowszech-nie skutków likwidacji uprawnień emerytalnych obniżających wiek emerytalny, co było jednym z głównych założeń reformy emerytalnej. Z tego też względu rozwiązania te miały charakter przejściowy i były adresowane do określonej kategorii podmiotów. Dlatego zastosowanie art. 25 ust. 1b wobec kobiet urodzonych w 1953 r., pobierających emery-turę na podstawie przepisów art. 46 ustawy emerytalnej, które nie mogły nabyć prawa do emerytury przysługującej z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego przed 1 stycznia 2013 r., kiedy wprowadzono nowe, mniej korzystne zasady obliczania jej wysokości nieobowiązujące pozostałe roczniki kobiet należące do kategorii ubez-pieczonych uprawnionych do ustalenia emerytury po emeryturze, narusza, zdaniem Rzecznika, zasady równości w prawie do zabezpieczenia społecznego.

Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny.

467 Pismo z 23 grudnia 2016 r.

468 Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 887, z późn. zm.).

3. Brak możliwości przeliczenia okresów opieki nad dzieckiem przez osoby pobierające emeryturę wyliczoną na „starych” zasadach

Rzecznik przystąpił⁴⁶⁹ do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym inicjowanego pytaniem prawnym Sądu Okręgowego w Szczecinie, dotyczącym za-sad przyznawania świadczeń emerytalnych w starym i nowym systemie ubezpieczeń społecznych i przedstawił⁴⁷⁰ stanowisko, w którym wskazał, że istniejące rozwiązania prawne są niezgodne z konstytucyjną zasadą równości.

Nowelizacja ustawy emerytalnej⁴⁷¹, która weszła w życie 1 maja 2015 r. zmieniła sposób obliczania kapitału początkowego, od którego zależy wysokość emerytur. Przy wyliczaniu kapitału początkowego uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe.

Okresy opieki nad dzieckiem wcześniej liczone były jak każdy inny okres nieskładko-wy (0,7 proc. podstanieskładko-wy nieskładko-wymiaru kapitału początkowego). Obecnie obliczane są po-dobnie jak okresy składkowe (1,3 proc. podstawy wymiaru kapitału początkowego).

Kapitał początkowy obliczany jest jednak tylko dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku. Dlatego osoby, które mają emeryturę wyliczoną według „starych” zasad, nie mogą skorzystać z możliwości korzystniejszego przeliczenia okresów, podczas których nie pracowały, ale opiekowały się dzieckiem. W ocenie Rzecznika z zasady równego traktowania w prawie do zabezpieczenia społecznego wynika obowiązek jed-nakowego traktowania urlopów wychowawczych, urlopów bezpłatnych oraz okresów niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem zarówno dla potrzeb ustalania podstawy wysokości emerytury lub renty w starym systemie emerytalnym, jak i kapi-tału początkowego w nowym systemie. Dlatego Rzecznik przyłączył się do toczącego się postępowania i przedstawił stanowisko, w którym wskazał na niekonstytucyjność istniejących rozwiązań.

Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny.

4. Wątpliwości dotyczące podstaw prawnych przy wydawaniu decyzji przyznających emerytury rolnicze z urzędu osobie pobierającej rentę z tytułu niezdolności do pracy

Aktualnie emerytury rolnicze z urzędu w miejsce pobieranych dotąd rent przy-znawane są na podstawie art. 22 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników⁴⁷² bądź też na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecz-nym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw⁴⁷³. W pierwszym przypadku

469 III.7060.332.2016 z 5 maja 2016 r., sygn. akt P 2/16.

470 Pismo z 25 maja 2016 r.

471 Ustawa z 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 552).

472 Ustawa z 20 grudnia 1990 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 277, z późn. zm.).

473 Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 873, z późn. zm.).

wysokość przyznanej emerytury nie może być niższa od dotychczas pobieranej renty, emerytura ta przysługuje osobom, które posiadają co najmniej 25 lat ubezpieczenia rolniczego oraz dotyczy osób, którym renty przyznano po 1 stycznia 1991 r. Ponad-to przyznane świadczenie może być wypłacane w zbiegu z emeryturą pracowniczą.

W drugim przypadku natomiast emeryturę z urzędu przyznaje się osobom pobierają-cym rentę inwalidzką z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i człon-ków ich rodzin, które osiągnęły wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn w wysoko-ści dotychczas pobieranej renty. Przy przyznawaniu tych emerytur nie jest wymagany staż ubezpieczeniowy. W tym wypadku emerytury z urzędu nie mogą być wypłacane w zbiegu z emeryturą pracowniczą – ubezpieczony musi wybrać jedno ze świadczeń.

Mimo iż w świetle powyższych regulacji osobom uprawnionym do renty na pod-stawie przepisów obowiązujących przed 1991 r. Kasa nie może przyznawać prawa do emerytury z urzędu powołując się na brzmienie art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., zdarzają się jednak przypadki wydawania takich decyzji z powołaniem niewła-ściwej podstawy prawnej. To zaś pociąga za sobą powstanie po stronie ubezpieczo-nych nieuzasadnioubezpieczo-nych roszczeń odnośnie wypłacania takiego świadczenia w zbiegu z emeryturą pracowniczą. Rzecznik zwrócił się⁴⁷⁴ do Prezesa Kasy Rolniczego Ubez-pieczenia Społecznego o podjęcie działań mających na celu wyeliminowanie zasygna-lizowanych nieprawidłowości.

Prezes KRUS poinformował⁴⁷⁵, że mając na uwadze należytą obsługę świadcze-niobiorców Kasy podjęto stosowne działania, aby wyeliminować zgłoszone przez Rzecznika nieprawidłowości. Ponadto zalecono jednostkom organizacyjnym KRUS zwracanie szczególnej uwagi na prawidłowość stosowanych w wydawanych decyzjach podstaw prawnych.

5. Zróżnicowanie uprawnień dwóch grup prokuratorów oraz sędziów do przechodzenia we wcześniejszy stan spoczynku

Do Rzecznika zwróciła się Rada Główna Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników RP z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności przepisów art. 2 i 7 usta-wy o zmianie ustausta-wy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw⁴⁷⁶. W ocenie wnioskodawców przepisy te naruszają art.

2 i 32 Konstytucji, ponieważ w arbitralny sposób różnicują uprawnienia dwóch grup prokuratorów oraz sędziów do przechodzenia we wcześniejszy stan spoczynku, wpro-wadzając granicę czasową, tj. dzień 31 grudnia 2017 r. Sędzia i prokurator przechodzi na swój wniosek w stan spoczynku po ukończeniu 55 lat przez kobietę, jeżeli prze-pracowała na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat, a 60 lat przez mężczyznę, jeżeli przepracował na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej

474 III.7060.573.2016 z 18 listopada 2016 r.

475 Pismo z 2 grudnia 2016 r.

476 Ustawa z 11 maja 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 637).

niż 30 lat. Po 1 stycznia 2018 r. wszyscy prokuratorzy i sędziowie przechodzić mają w stan spoczynku po 67. roku życia. Oznacza to, że różnica zaledwie jednego dnia w dacie urodzenia może wydłużyć służbę dla sędziów i prokuratorów kobiet aż o 12 lat, a dla mężczyzn o 7 lat. W opinii związku zmiana ta jest rażąca, niesprawiedliwa i całkowicie nieproporcjonalna. Rzecznik podjął analizę zasadności przedstawionych przez Radę Główną Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników RP zarzutów w kontekście możliwości skierowania stosownego wniosku do Trybunału Konstytu-cyjnego i to bez względu na toczące się obecnie prace nad obniżeniem wieku emery-talnego, o czym poinformował Ministra Sprawiedliwości i jednocześnie zwrócił się⁴⁷⁷ o udzielenie informacji w przedmiotowym zakresie.

Dalsze działania Rzecznika uzależnione są w szczególności od stanowiska, jakie przedstawi Minister Sprawiedliwości w powyższej sprawie.

B. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym 1. Kierowanie na rehabilitację leczniczą przez ZUS

Do Rzecznika wpływały skargi od ubezpieczonych, dotyczące kierowania na re-habilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej. W świetle ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych⁴⁷⁸ do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy także prowadzenie prewencji rentowej obejmującej, między innymi, rehabilita-cję leczniczą ubezpieczonych zagrożonych całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy, osób uprawnionych do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjne-go po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowerehabilitacyjne-go lub wypadkowerehabilitacyjne-go, a także osób pobierających rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy. Przepisy ustawy syste-mowej w ogóle nie regulują kwestii proceduralnych, związanych z kierowaniem na rehabilitację leczniczą ubezpieczonego lub rencisty. W sytuacji, gdy ZUS odmawia skierowania na rehabilitację leczniczą, osoby ubezpieczone oraz renciści nie mają żad-nych uprawnień, aby dochodzić swoich racji na podstawie obowiązujących przepisów.

Budzi to wątpliwości konstytucyjne. Skierowanie na rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej stanowi bowiem realizację prawa do zabezpieczenia społecznego.

Zdaniem Rzecznika należy dokonać odpowiedniej zmiany ustawy o systemie ubez-pieczeń społecznych, a także rozporządzenia regulującego kierowanie na rehabilitację leczniczą. Rzecznik zwrócił się⁴⁷⁹ do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o przedstawienie stanowiska w tej sprawie.

Podsekretarz podzielił⁴⁸⁰ wątpliwości Rzecznika i wskazał, że kwestia zasad wyda-wania orzeczeń o potrzebie rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej ZUS

477 III.7060.858.2016 z 30 listopada 2016 r.

478 Ustawa z 13 października 1998 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.).

479 III.7060.903.2015 z 15 lutego 2016 r.

480 Pismo z 17 marca 2016 r.

jest obecnie przedmiotem analizy mającej na celu określenie zakresu koniecznych zmian legislacyjnych.

Przebieg prac legislacyjnych będzie monitorowany przez Rzecznika.

2. Zasady ubezpieczenia społecznego twórców i artystów

Przedstawiciele środowiska twórców i artystów przedstawili Rzecznikowi problem braku dostosowania zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym do specyfiki pro-wadzonej przez nich działalności. Do twórców i artystów stosuje się bowiem takie same zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak wobec osób prowadzących dzia-łalność gospodarczą lub wykonujących wolny zawód. Tymczasem zdecydowana więk-szość twórców i artystów uzyskuje nieregularne przychody, które nie dają możliwości ponoszenia stałych kosztów ubezpieczenia. Przyjęty obecnie system, zwłaszcza wyso-kość i częstotliwość opłacania składek, może prowadzić do wykluczenia twórców i ar-tystów z dostępu do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W wystąpieniu do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Rzecznik zaapelował⁴⁸¹ o podjęcie szerokiej dyskusji z udziałem przedstawicieli środowiska twórców i artystów nad wypracowaniem nowych rozwiązań, które odejdą od radykalnego założenia zrównania artystów z przedsiębiorca-mi. Warto skorzystać z doświadczeń innych krajów Unii Europejskiej, przewidujących odrębne systemy finansowania kosztów ubezpieczenia artystów zasilane dodatkowo przez państwo oraz przedsiębiorców korzystających z pracy artystów i twórców.

W odpowiedzi Minister poinformował⁴⁸², że postulaty wprowadzenia pozasyste-mowych rozwiązań zmierzających do utworzenia odrębnego systemu zabezpieczenia społecznego nie są uzasadnione. Niewątpliwie część artystów nie osiąga z działalności artystycznej przychodów umożliwiających regularne opłacanie składek na ubezpie-czenia społeczne, niemniej prowadzący pozarolniczą działalność również mogą nie osiągać takich przychodów, a składka za nich ustalana jest ryczałtowo, bez względu na to, czy osiągają przychód umożliwiający im opłacenie tych składek czy nie. Przyję-cie takiego rozwiązania wynika z założeń systemu emerytalnego, którego naczelnym celem jest zabezpieczenie chociażby minimalnych świadczeń emerytalnych i rento-wych. W ocenie Ministra rozpoczęcie dyskusji nad ewentualnymi zmianami w zasa-dach ubezpieczenia artystów jest słuszne i z pewnością resort weźmie w niej udział.

Z uwagi jednak na zakres poruszanych tematów głównym adresatem takiej propozycji oraz podmiotem wiodącym w toku tej dyskusji powinien być Minister Kultury i Dzie-dzictwa Narodowego.

Rzecznik wystąpił⁴⁸³ również do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o wypracowanie nowych rozwiązań systemowych w sferze zabezpieczenia społecz-nego, z udziałem przedstawicieli środowiska artystów i twórców. Rzecznik podejmie

481 III.7060.158.2016 z 25 lutego 2016 r.

482 Pismo z 9 marca 2016 r.

483 III.7060.158.2016 z 25 kwietnia 2016 r.

dalsze działania związane z potrzebą stworzenia systemu ubezpieczenia społecznego dla twórców i artystów, uwzględniającego specyfikę ich działalności.

3. Zasady zgłaszania członków rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego

Na tle skarg kierowanych do Rzecznika wyłonił się problem dotyczący zasad zgła-szania do ubezpieczenia zdrowotnego. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowot-nego przysługuje dopiero po dokonaniu zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotzdrowot-nego.

Samo podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu nie oznacza jeszcze, że osoba podlegająca temu ubezpieczeniu nabywa prawo do świadczeń z ubezpiecze-nia zdrowotnego. Dlatego fakt zgłoszez ubezpiecze-nia danej osoby do ubezpieczez ubezpiecze-nia zdrowotnego odgrywa istotną rolę w ustaleniu prawa tej osoby do korzystania ze świadczeń przy-sługujących w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoby osiągające przychody, które rodzą obowiązek ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego mają prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Prawo do uzyskania takich świadczeń mają także członkowie rodziny osoby ubezpieczonej pod warunkiem spełniania przesłanek określonych w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych⁴⁸⁴. Zgłoszenie członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego lub wyre-jestrowanie go z tego systemu jest obowiązkiem ubezpieczonego opłacającego składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Problemy pojawiają się w sytuacji, kiedy członkowie ro-dziny podejmują aktywność zarobkową, rodzącą obowiązek ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Może to być przykładowo krótkotrwałe zatrudnienie na podstawie umowy o pracę lub incydentalna umowa zlecenia, a nawet pobieranie stypendium w okresie odbywania szkolenia lub stażu. Wówczas takie osoby tracą sta-tus „członka rodziny osoby ubezpieczonej” na rzecz stasta-tusu „osoby ubezpieczonej”.

Po zakończeniu aktywności zawodowej rodzącej tytuł do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych członek rodziny nie wraca automatycznie do systemu jako „członek ro-dziny osoby ubezpieczonej”, ponieważ konieczne jest uprzednie ponowne zgłoszenie do systemu. Zaniedbanie tego obowiązku może skutkować negatywnymi konsekwen-cjami, które polegać będą na udzieleniu takiej osobie świadczeń poza powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Finansowanie świadczeń zdrowotnych obciąża osoby nieubezpieczone. Taka sytuacja w ocenie Rzecznika jest niezgodna z konstytucyjną zasadą ochrony zdrowia, która przyznaje każdemu prawo do ochrony zdrowia i na-kłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Rzecznik zwrócił się⁴⁸⁵ do Ministra Zdrowia z wnioskiem o rozważenie możliwości wprowadzenia rozwiązań zabezpieczających „członka

ro-484 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1793, z późn. zm.).

485 III.7060.305.2016 z 6 kwietnia 2016 r.

dziny osoby ubezpieczonej” przed utratą prawa do świadczeń z powszechnego ubez-pieczenia zdrowotnego.

Minister podzielił⁴⁸⁶ stanowisko Rzecznika, że pomimo potencjalnego tytułu ubezpieczeniowego oraz obowiązku każdej osoby ubezpieczonej do zgłoszenia do ubezpieczenia członków rodziny zachodzą sytuacje, gdy osoby najbliższe nie zostały zgłoszone lub też nie dokonano ponownego zgłoszenia po wyrejestrowaniu wskutek podjęcia przez nie krótkotrwałej działalności zarobkowej. Brak zgłoszenia do ubez-pieczenia przez osobę ubezpieczoną rodzi negatywne konsekwencje w postaci ob-ciążania kosztami leczenia. Minister poinformował, że w resorcie zdrowia podjęte zostały prace nad nowelizacją ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowa-nych ze środków publiczfinansowa-nych, zmierzające do odstąpienia od obowiązku uiszczania kosztów świadczeń i windykacji przez Fundusz należności z tego tytułu w przypadku gdy jedyną przyczyną braku prawa do świadczeń był brak zgłoszenia do ubezpiecze-nia zdrowotnego. W takim przypadku odstąpienie od windykacji nastąpi w momencie dopełnienia obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego. W opinii Mini-stra projektowana zmiana przepisów zmierza do uregulowania sytuacji osób, którym udzielono świadczeń opieki zdrowotnej przed dniem wejścia w życie ustawy, a nie były zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego pomimo podlegania takiemu obowiązkowi, poprzez umożliwienie dopełnienia tego obowiązku w terminie 90 dni od dnia wejścia ustawy w życie.

Zmiana przepisów została wprowadzona ustawą z dnia 4 listopada 2016 r. o zmia-nie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicz-nych oraz niektórych inpublicz-nych ustaw⁴⁸⁷.

4. Zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

Rzecznik przystąpił⁴⁸⁸ do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie wniosku Prokuratora Generalnego i przedstawił⁴⁸⁹ stanowisko dotyczące zakwestionowanych przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych⁴⁹⁰.

W opinii Rzecznika art. 21 ustawy systemowej, ani też pozostałe przepisy ustawy, nie zawierają wytycznych dotyczących treści rozporządzenia. Przepisy ustawy nie wskazują kierunków rozwiązań, jakie powinien przyjąć minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, regulując w sposób szczegółowy podstawę wymiaru składek. Kształt upoważnienia powoduje, że organ wydający rozporządzenie może

W dokumencie oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (Stron 174-185)