ROZDZIAŁ 4. METODA
4.1. Procedura i próba badana
Badania zostały przeprowadzone w formie indywidualnej, w wersji papierowej.
w badaniu uczestniczyło 170 osób dorosłych w wieku od 18 do 80 lat. Średni wiek osób badanych wyniósł 39,3 lat. Kobiet było 133 (co stanowi 78 % próby), a mężczyzn 37 (co stanowi 22 % próby). Osoby badane pochodziły z województw mazowieckiego, łódzkiego i wielkopolskiego. Badania trwały od lutego do sierpnia 2018 r.
Procedura badawcza obejmowała trzy etapy. Odstępy czasowe między kolejnymi etapami różniły się nieznacznie u poszczególnych osób badanych – niektóre osoby badane rozpoczynały wypełnianie kolejnego etapu od razu po ukończeniu poprzedniego, inne osoby miały przerwę około 1-2 tygodnie pomiędzy etapami badania.
Pierwszy etap obejmował pomiar deklarowanych preferencji wartości. Zastosowano pomiar jakościowy (pytanie otwarte) oraz kwestionariuszowy. Drugi etap miał formę dzienniczka. Dotyczył wartości realizowanych w codziennym życiu. Etap ten trwał tydzień.
Każdego dnia badanie wyglądało tak samo: osoby badane wypisywały wieczorem trzy działania/czynności uznawane przez siebie za ważne danego dnia oraz udzielały odpowiedzi na kilkanaście pytań o wartości, jakie według nich realizowali w tym działaniu. Ostatni trzeci etap składał się z pomiaru dobrostanu oraz powtórnego pomiaru kwestionariuszowego deklarowanych preferencji wartości.
58 4.2. Narzędzia
4.2.1. Wartości deklarowane
Deklarowane preferencje wartości zostały zmierzone na dwa sposoby. Pierwszym z nich był pomiar jakościowy z pytaniem otwartym, w którym badanym nie narzucano żadnych kategorii wartości, a drugim był pomiar kwestionariuszowy, gdzie zadaniem badanych było ustosunkowanie się do stwierdzeń opisujących różne wartości.
Jakościowy pomiar wartości deklarowanych. w celu zmierzenia deklarowanych
preferencji wartości zostało wykorzystane pytanie otwarte. Badani mieli za zadanie odpowiedzieć na pytanie: „Co jest dla Ciebie najważniejsze w Twoim życiu, jakie wartości cenisz najbardziej i dlaczego?” Pytanie otwarte zostało sformułowane w taki sposób, aby nie narzucać żadnych odpowiedzi. Najpierw badani odpowiadali na pytanie otwarte, a potem wypełniali kwestionariusz.
Portretowy Kwestionariusz Wartości (PVQ-R2; Schwartz i in., 2012; polska adaptacja:
Cieciuch, 2013b). PVQ-R2 wykorzystano do kwestionariuszowego pomiaru deklarowanych preferencji wartości, który nastąpił w pierwszym etapie badań (po pomiarze pytaniem otwartym) oraz w trzecim etapie, po zakończeniu tygodniowego badania dzienniczkowego.
Podstawę teoretyczną kwestionariusza stanowi zrewidowana teoria wartości Schwartza i in.
(2012), omówiona w Rozdziale 1. Kwestionariusz PVQ-R2 zawiera 57 stwierdzeń grupujących się w 19 skal do pomiaru wszystkich wartości wyróżnionych w zrewidowanym modelu Schwartza (Schwartz i in., 2012). Każda skala składa się z 3 stwierdzeń.
Stwierdzenia, z których składa się narzędzie, charakteryzują ludzi w kategoriach ich przekonań na temat tego, co jest dla nich w życiu ważne. Pozycje kwestionariuszowe składają się z jednego zdania. Zadaniem osoby badanej jest odpowiedź na pytanie: „Na ile przedstawiony człowiek jest lub nie jest podobny do Ciebie”. w kwestionariuszu przyjęto skalę
59 sześciostopniową: 1 – zupełnie niepodobny do mnie, 2 – niepodobny do mnie, 3 – trochę podobny do mnie, 4 – średnio podobny do mnie, 5 – podobny do mnie, 6 – bardzo podobny do mnie. Czas badania jest nieograniczony.
Wskaźnikiem preferencji danego typu wartości jest średnia z odpowiedzi na trzy stwierdzenia składające się na daną skalę. Zgodnie z rekomendacjami Schwartza (1992) przeprowadza się tzw. centrację. Polega ona na tym, że od średniej uzyskanej dla wartości danego typu odejmuje się średnią dla wszystkich pozycji kwestionariuszowych. Wyniki dodatnie oznaczają, że dana osoba preferuje daną wartość bardziej niż średnia preferencja wszystkich wartości danej osoby, a wyniki minusowe wskazują na preferencję poniżej średniej preferencji wszystkich wartości. Alfa Cronbacha dla skal znajdują się w tabelach 7 i 8.
Kwestionariusz znajduje się w Załączniku.
4.2.2. Wartości realizowane
Metoda dzienniczka. Wartości realizowane w codziennym życiu zmierzono za pomocą
dzienniczka, który każdy badany prowadził przez tydzień. Zadaniem badanego było wskazanie każdego dnia wieczorem listę trzech zachowań (czynności) realizowanych w ciągu dnia, które osoba uważała za ważne. Następnie w odniesieniu do każdej z wypisanych czynności badany odpowiadał na pytania, jak ważne w tej czynności były różne wartości. Użyto w tym celu pozycji kwestionariuszowych z krótkiej wersji kwestionariusza PVQ (PVQ-S; Beierlein, Davidov, Cieciuch, Rammstedt, Schwartz, 2014). Instrukcja została zmodyfikowana w taki sposób, że badany odpowiadał na pytanie: „W jakim stopniu ważne było dla Ciebie podczas wykonywania tej czynności, aby…”. Pozycje kwestionariuszowe dotyczyły czterech grup wartości:
przekraczania siebie, umacniania siebie, zachowawczości, otwartości na zmianę. Każda skala jest budowana przez 3 pozycje. Skala odpowiedzi była dokładnie taka sama jak w przypadku
60 omówionego powyżej PVQ-R2. Alfa Cronbacha dla skal znajdują się w tabeli 9. Kwestionariusz znajduje się w załączniku.
4.2.3. Dobrostan
Do pomiaru dobrostanu wykorzystano serię czterech kwestionariuszy.
The Satisfaction with Life Scale (SWLS, Diener, Emmons, Larson, Griffi, 1985)
w polskiej adaptacji Juczyńskiego (2009). Narzędzie SWLS składa się z 5 pozycji kwestionariuszowych. Badany ocenia, w jakim stopniu każde z nich odnosi się do jego dotychczasowego życia na skali Likerta od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Wynikiem pomiaru jest ogólny wskaźnik poczucia zadowolenia z życia. Wskaźnik rzetelności alfa Cronbacha SWLS w niniejszym badaniu wyniósł 0,76.
Kwestionariusz znajduje się w załączniku.
Psychological Well-Being Scales (PWB, Ryff, 1989) w polskiej adaptacji Karaś
i Cieciucha (2018). Narzędzie operacjonalizuje wymiary dobrostanu eudajmonistycznego w ujęciu Ryff (1989). Wykorzystano skróconą wersję kwestionariusza obejmującą 18 pozycji kwestionariuszowych, wybranych z wersji pełnej (Karaś, Cieciuch, 2018). Kwestionariusz jest narzędziem samoopisowym, zawiera 6-stopniowo skalę Likerta od 1 (zdecydowanie się nie zgadzam) do 6 (zdecydowanie się zgadzam). Zmienne mierzone to: samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi ludźmi, autonomia, panowanie nad otoczeniem, cel życiowy, osobisty rozwój. Wyniki dla poszczególnych skal oblicza się poprzez policzenie średniej z wyników pozycji składających się na daną skalę. Możliwe jest również obliczenie wyniku ogólnego. Dla oszacowania spójności wewnętrznej poszczególnych skal, jak również całego kwestionariusza PWB, posłużono się współczynnikiem alfa Cronbacha. Wersja skrócona kwestionariusza wykazuje się niesatysfakcjonującą rzetelnością dla poszczególnych skal,
61 jednak zadowalającą dla wyniku ogólnego (w niniejszym badaniu 0,76). Kwestionariusz znajduje się w załączniku.
Mental Health Continuum – Short Form (MHC-SF, Keyes, 2005, Keyes, 2009; Keyes,
2013a; Keyes, 2013b) w polskiej adaptacji Karaś, Cieciucha, Keyesa (2014). Narzędzie jest kwestionariuszem samoopisowym do pomiaru trzech aspektów dobrostanu: emocjonalnego, psychologicznego i społecznego, z których pierwszy (emocjonalny) jest dobrostanem hedonistycznym, a dwa kolejne (psychologiczny i społeczny) dobrostanem eudajmonistycznym. MHC-SF zawiera 14 pozycji kwestionariuszowych pogrupowanych w trzy wymienione wyżej skale: trzy pozycje mierzą dobrostan emocjonalny i wywodzą się z koncepcji Bradburn’a (1969) i Cantril’a (1965). Sześć pozycji mierzy dobrostan psychiczny w rozumieniu koncepcji Ryff (1989), z czego każda pozycja mierzy inny wymiar z modelu Ryff, a pięć pozycji kwestionariuszowych MHC-SF mierzy dobrostan społeczny w ujęciu Keyes’a (1998), przy czym każda pozycja mierzy osobny wymiar dobrostanu społecznego wyróżniony przez Keyesa (1998). Osoby badane odpowiadają na pytanie o częstotliwość w ciągu ostatniego miesiąca doświadczeń wymienionych lub opisanych w kolejnych stwierdzeniach.
Odpowiedzi udzielają na skali: 1 – nigdy, 2 – raz czy dwa, 3 – mniej więcej raz w tygodniu, 4 – dwa lub trzy razy w tygodniu, 5 – prawie codziennie lub codziennie. Wynik ogólny to średnia wyników wszystkich pozycji. Możliwe jest wyliczenie wskaźników trzech składników dobrostanu oraz wyniku ogólnego. Wskaźnik rzetelności alfa Cronbacha MHC – SF w niniejszym badaniu okazał się zadowalający. Dla skali dobrostanu emocjonalnego wyniósł 0,92, dla skali dobrostanu społecznego wyniósł 0,90, dla skali dobrostanu psychicznego wyniósł 0,88. Dla wyniku ogólnego MHC było to 0,81. Kwestionariusz znajduje się w załączniku.
Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia (KPJŻ, Straś-Romanowska, Oleszkowicz, Frąckowiak, 2004). Narzędzie to posłużyło do pomiaru psychofizycznego, psychospołecznego,
62 podmiotowego i metafizycznego komponentu dobrostanu w ujęciu Straś-Romanowskiej (1995, 2002, 2004, 2005 Kwestionariusz składa się z 60 pozycji kwestionariuszowych, po 15 dla każdego wymiaru poczucia dobrostanu. Zadaniem osób badanych jest ustosunkowanie się do poszczególnych twierdzeń kwestionariusza. Skala odpowiedzi obejmuje kategorie od 1 – zdecydowanie nie zgadzam się do 4 – zdecydowanie zgadzam się. Kwestionariusz zawiera pytania punktowane wprost i odwrotnie. Wskaźnik rzetelności alfa Cronbacha KPJŻ w niniejszym badaniu okazał się zadowalający. Alfa Cronbacha dla skali dobrostanu psychofizycznego wyniósł 0,78, dla skali dobrostanu psychospołeczny wyniósł 0,72, dla skali dobrostanu podmiotowego wyniósł 0,69, a dla skali dobrostanu metafizycznego wyniósł 0,83.
Kwestionariusz znajduje się w załączniku.
Za składowe dobrostanu hedonistycznego uznano: skalę dobrostanu emocjonalnego z MHC oraz dwie skale z KPJŻ – dobrostan psychofizyczny oraz psychospołeczny. Za składowe dobrostanu eudajmonistycznego uznano: dobrostan psychologiczny oraz społeczny z MHC, dobrostan psychologiczny z PWB oraz dobrostan podmiotowy i metafizyczny z KPJŻ. SWLS łączy elementy dobrostanu eudajmonistycznego i hedonistycznego. Niezależnie od tego przypisania, analizie poddano związki każdego aspektu dobrostanu z różnymi aspektami systemu wartości.
63 ROZDZIAŁ 5. WYNIKI
5.1. Statystyki opisowe
Poniżej znajdują się statystyki opisowe wszystkich mierzonych zmiennych.
Tabela 7 zawiera statystyki opisowe z pierwszego i drugiego pomiaru deklarowanych preferencji wartości mierzonych kwestionariuszowo.
Tabela 7
Statystyki opisowe preferencji wartości deklarowanych w pierwszym (przed kreską) i drugim (po kresce) pomiarze
Skala M SD Skośność Kurtoza Alfa
Cronbacha Osiągnięcia 3,90/ 4,01 1,06/ 0.10 -0,18/ -0,13 -0,56/ -0,42 0,70/ 0,70 Hedonizm 3,88/ 3,92 1,07/ 1,12 -0,20/ -0,22 -0,36/ -0,45 0,75/ 0,79 Stymulacja 3,01/ 3,20 1,14/ 1,18 0,48/ 0,15 -0,33/ -0,73 0,75/ 0,77 Kierowanie sobą w działaniu 4,94/ 5,03 0,84/ 0,77 -0,74/ -0,67 0,61/ 0,10 0,67/ 0,79 Kierowanie sobą w myśleniu 4,78/ 4,91 0,85/ 0,78 -1,03/ -0,61 1,40/ 0,14 0,70/ 0,74 Uniwersalizm – tolerancja 4,65/ 4,68 0,9/ 1,01 -0,82/ -0,86 0,39/ 0,65 0,68/ 0,80 Uniwersalizm ekologiczny 4,30/ 4,24 1,11/ 1,22 -0,67/ -0,78 0,00/ 0,20 0,86/ 0,88 Uniwersalizm społeczny 4,90/ 4,93 0,89/ 0,97 -1,03/ -1,25 1,68/ 1,78 0,72/ 0,85 Życzliwość - troskliwość 5,16/ 5,23 0,67/ 0,74 -0,89/ -1,33 0,60/ 2,63 0,58/ 0,75 Życzliwość - niezawodność 5,30/ 5,27 0,72/ 0,79 -1,58/ -1,55 3,50/ 3,48 0,79/ 0,87
Pokora 4,02/ 4,05 1,00/ 0,99 -0,52/ -0,53 0,03/ 0,35 0,49/ 0,51
Przystosowanie do innych 4,13/ 4,12 1,15/ 1,14 -0,40/ -0,41 -0,44/ -0,53 0,83/ 0,88 Przystosowanie do reguł 4,34/ 4,35 1,03/ 1,12 -0,51/ -0,72 -0,48/ 0,03 0,81/ 0,87 Tradycja 4,66/ 4,78 1,16/ 1,15 -1,10/ -1,30 0,87/ 1,68 0,88/ 0,86 Bezpieczeństwo społeczne 5,06/ 4,80 0,99/ 1,18 -1,48/ -1,29 2,41/ 1,45 0,88/ 0,88 Bezpieczeństwo osobiste 4,74/ 4,77 0,87/ 0,86 -0,74/ -0,53 0,57/ -0,23 0,63/ 0,64 Prestiż 4,45/ 4,50 0,97/ 1,01 -0,39/ -0,62 -0,61/ 0,13 0,65/ 0,76 Władza nad zasobami 2,54/ 2,51 1,11/ 1,18 0,52/ 0,55 -0,51/ -0,43 0,80/ 0,84 Władza nad ludźmi 2,00/ 2,00 0,95/ 1,03 1,35/ 1,25 2,47/ 1,39 0,77/ 0,87
64 Wskaźnik Alfa Cronbacha jest zadowalający dla większości skal (powyżej 0,7). Alfa Cronbacha poniżej 0,7 uzyskano dla następujących skal: kierowanie sobą w działaniu (pierwszy pomiar), uniwersalizm - tolerancja (pierwszy pomiar), życzliwość - troskliwość (pierwszy pomiar), prestiż (pierwszy pomiar) oraz pokora i bezpieczeństwo osobiste w obu pomiarach.
Wyniki skośności i kurtozy wskazują na pewne odstępstwa od rozkładu normalnego. Skośność i kurtoza niemieszcząca się w przedziale od -1 do 1 dotyczy następujących skal: kierowanie sobą w myśleniu (pierwszy pomiar), uniwersalizm społeczny (pierwszy i drugi pomiar), życzliwość – troskliwość (drugi pomiar), życzliwość – niezawodność (pierwszy i drugi pomiar), tradycja (skośność w pierwszym pomiarze, kurtoza w pierwszym i drugim pomiarze), bezpieczeństwo społeczne (pierwszy i drugi pomiar), władza nad ludźmi (pierwszy i drugi pomiar). w związku z tym te wyniki trzeba traktować z ostrożnością przy interpretacji.
Tabela 8 zawiera statystyki opisowe z pierwszego i drugiego pomiaru preferencji czterech grup wartości deklarowanych.
Tabela 8
Statystyki opisowe preferencji grup wartości deklarowanych w pierwszym (przed kreską) i drugim (po kresce) pomiarze
Skala M SD Skośność Kurtoza Alfa
Cronbacha Umacnianie siebie 2,81/ 2,84 0,83/ 0,87 0,19/ 0,44 -0,31/ -0,22 0,70/ 0,74 Przekraczanie siebie 4,87/ 4,87 0,62/ 0,70 -0,71/ -0,81 0,75/ 0,64 0,76/ 0,77 Otwartość na zmianę 4,15/ 4,26 0,69/ 0,70 0,10/ 0,08 0,31/ -0,40 0,66/ 0,68 Zachowawczość 4,49/ 4,48 0,67/ 0,73 -0,50/ -0,65 -0,08/ 0,75 0,77/ 0,81
Wyniki statystyk opisowych dla wszystkich skal są zadowalające, skośność i kurtoza mieszczą się w przedziale od -1 do 1, co sugeruje rozkład normalny. Wskaźnik alfa Cronbacha
65 jest większy od 0,7 da większości grup wartości (tylko dla otwartości na zmiany wynosi 0,66 i 0,68 odpowiednio w pierwszym i drugim pomiarze).
Tabela 9 zawiera statystyki opisowe preferencji grup wartości realizowanych.
66 Tabela 9
Statystyki opisowe preferencji grup wartości realizowanych w kolejnych działaniach (dla każdej zmiennej jest 21 wskaźników = 3 zachowania x 7 dni)
1,84/ 1,96/1,95/ 1,88/ 1,84/ 1,88/ 1,84
0,86/ 0,93/ 0,95/ 0,97/ 0,98/
67 Wskaźnik alfa Cronbacha jest zadowalający dla wszystkich skal (powyżej 0,95).
Skośność i kurtoza mieszczą się w przedziale od -1 do 1 dla następujących skal: przekraczanie siebie, otwartość na zmianę i zachowawczość. Niektóre wskaźniki skośności i kurtozy dla skali umacnianie siebie wskazują na pewne odstępstwa od rozkładu normalnego. Wyniki w tej skali trzeba traktować z ostrożnością przy interpretacji.
W tabeli 10 znajdują się statystyki opisowe poszczególnych skal dobrostanu.
Tabela 10
Statystyki opisowe skal dobrostanu
Skala M SD Skośność Kurtoza Alfa
Cronbacha
Emocjonalny (MHC) 4,08 1,11 -0,40 -0,66 0,86
Społeczny (MHC) 3,43 1,13 -0,14 -0,88 0,83
Psychiczny (MHC) 4,24 0,99 -0,56 -0,43 0,85
Ogólny (MHC) 3,92 0,92 -0,20 -0,90 0,81
Psychologiczny (PWB) 4,61 0,58 0,09 1,90 0,75
Satysfakcja z życia (SWLS) 3,68 0,89 -0,32 -0,07 0,81
Psychofizyczny (KPJŻ) 2,94 0,48 -0,23 -0,40 0,83
Psychospołeczny (KPJŻ) 3,15 0,44 -0,73 -0,26 0,84
Podmiotowy (KPJŻ) 3,15 0,39 -0,54 0,33 0,74
Metafizyczny (KPJŻ) 3,39 0,33 -0,49 -0,26 0,75
Adnotacja. Skróty odnoszą się do narzędzi omówionych w Rozdziale 4 – Metoda.
Dla wszystkich skal wskaźnik alfa Cronbacha jest większy od 0,7. Skośność i kurtoza mieszczą się w przedziale od -1 do 1, co oznacza rozkład normalny skal za wyjątkiem skali dobrostanu psychologicznego (dla którego kurtoza wyniosła 1,90), zatem ten wynik trzeba traktować z ostrożnością przy interpretacji.
W tabeli 11 znajdują się korelacje między wszystkimi aspektami dobrostanu.
68 Tabela 11
Korelacje między aspektami dobrostanu uwzględnionymi w badaniach
Dobrostan Społeczny
(MHC)
Psychologicz ny (MHC)
Ogólny (MHC)
Psychologicz ny (PWB)
Satysfakcja z życia (SWLS)
Psychofizycz ny (KPJŻ)
Psychospołe czny (KPJŻ)
Podmiotowy (KPJŻ)
Metafizyczny (KPJŻ)
Emocjonalny (MHC) 0,55** 0,60** 0,78** 0,44** 0,48** 0,50** 0,51** 0,51** 0,35**
Społeczny (MHC) 0,64** 0,88** 0,41** 0,42** 0,29** 0,37** 0,46** 0,48**
Psychologiczny (MHC) 0,90** 0,60** 0,51** 0,46** 0,52** 0,65** 0,38**
Ogólny (MHC) 0,57** 0,55** 0,47** 0,54** 0,63** 0,48**
Psychologiczny (PWB) 0,66** 0,50** 0,65** 0,75** 0,36**
Satysfakcja z życia (SWLS) 0,50** 0,59** 0,66** 0,35**
Psychofizyczny (KPJŻ) 0,57** 0,61** 0,29**
Psychospołeczny (KPJŻ) 0,71** 0,42**
Podmiotowy (KPJŻ) 0,50**
Adnotacja: Współczynniki korelacji r-Pearsona są istotne** na poziomie 0,01, * na poziomie 0,05.
69 Analiza wyników wskazuje, że korelacje między wszystkimi aspektami dobrostanu są istotne statystycznie i dodatnie, co sugeruje, że są to aspekty jednego dużego konstruktu.
Najsłabsza korelacja jest między dobrostanem psychofizycznym a metafizycznym, co oznacza, że te aspekty mają najmniej ze sobą wspólnego spośród wszystkich aspektów dobrostanu.
5.2. Hierarchia deklarowanych preferencji wartości (pomiar kwestionariuszowy)
W tabeli 12 zamieszczono centrowane średnie deklarowanych preferencji wartości uzyskane w pierwszym etapie badań oraz w trzecim etapie badań za pomocą kwestionariusza PVQ-R2, wraz ze statystykami porównującymi te średnie. Średnia 1 oznacza średnią wartości deklarowanych w pierwszym etapie, średnia 2 oznacza średnią wartości deklarowanych uzyskaną w trzecim etapie. Wartości są ułożone od najważniejszej do najmniej ważnej wg średnich uzyskanych w pierwszym etapie badań. w tabeli 13 wg tych samych reguł zaprezentowano hierarchię i średnie grup wartości (czynników wyższego rzędu).
70 Tabela 12
Porównanie średnich (centrowanych) wartości deklarowanych w kwestionariuszu (pierwszy i trzeci etap)
Wartość Średnia 1
(pierwszy etap)
Średnia 2
(trzeci etap)
Statystyka t Istotność (dwustronna)
Życzliwość - niezawodność 1,05 0,99 1,71 0,09
Życzliwość - troskliwość 0,91 0,95 -1,15 0,25
Bezpieczeństwo społeczne 0,81 0,52 5,47 0,00
Kierowanie sobą w działaniu 0,69 0,75 -1,32 0,19
Uniwersalizm społeczny 0,65 0,65 -0,03 0,98
Kierowanie sobą w myśleniu 0,53 0,63 -2,35 0,02
Bezpieczeństwo osobiste 0,49 0,50 -0,08 0,93
Tradycja 0,41 0,50 -2,31 0,02
Uniwersalizm -tolerancja 0,40 0,40 -0,03 0,98
Prestiż 0,20 0,22 -0,40 0,69
Przystosowanie do reguł 0,09 0,07 0,32 0,75
Uniwersalizm ekologiczny 0,05 -0,04 1,96 0,05
Przystosowanie do innych -0,13 -0,16 0,69 0,49
Pokora -0,23 -0,23 0,12 0,90
Osiągnięcia -0,36 -0,27 -1,94 0,05
Hedonizm -0,37 -0,36 -0,28 0,78
Stymulacja -1,24 -1,09 -3,03 0,00
Władza nad zasobami -1,71 -1,77 1,19 0,24
Władza nad ludźmi -2,25 -2,28 0,50 0,62
71 Tabela 13
Porównanie średnich (centrowanych) grup wartości deklarowanych w kwestionariuszu (pierwszy i trzeci etap)
Grupa wartości Średnia 1 Średnia 2 Statystyka t Istotność (dwustronna)
Przekraczanie siebie 0,61 0,59 1,06 0,29
Zachowawczość 0,24 0,20 1,89 0,06
Otwartość na zmianę -0,10 -0,02 -3,34 0,00
Umacnianie siebie -1,44 -1,44 -0,04 0,97
Hierarchia wartości jest dość podobna w obu etapach/pomiarach. Do najwyżej cenionych wartości w obu etapach należały: niezawodność i życzliwość-troskliwość, a na poziomie grup wartości – przekraczanie siebie. Do najmniej cenionych wartości w obu etapach należały: władza nad zasobami i władza nad ludźmi, a na poziomie grup wartości – umacnianie siebie. Wartości, które zyskały na znaczeniu między pierwszym a drugim pomiarem to kierowanie sobą w myśleniu, tradycja, osiągnięcia i stymulacja. Na poziomie grup wartości zyskała na znaczeniu otwartość na zmiany. Wartości, które straciły na znaczeniu między pierwszym a drugim pomiarem to: bezpieczeństwo społeczne i uniwersalizm ekologiczny. Zmiany jednak nie są duże i hierarchia jest zasadniczo bardzo podobna na początku oraz końcu badań (czyli po tygodniowym raportowaniu ważnych aktywności oraz refleksji nad wartościami w nich ważnymi). Wzrost znaczenia kierowania sobą oraz otwartości można wiązać ze zwiększoną refleksyjnością spowodowaną tygodniowym badaniem dzienniczkowym.
72 5.3. Hierarchia deklarowanych preferencji wartości (pomiar jakościowy)
Osoby badane odpowiadały na pytanie otwarte o to, co jest dla nich najważniejsze w ich życiu, jakie wartości cenią najbardziej i dlaczego. Ponieważ model wartości Schwartza (1992, Schwartz i in., 2012) uznawany jest w literaturze za uniwersalny lub prawie uniwersalny, przyjęto go jako punkt wyjścia kategoryzacji odpowiedzi na pytanie otwarte o to, co w życiu ważne. Każdą wypowiedź analizowano pod kątem jej zbieżności z treścią definicji każdego typu wartości Schwartza (Schwartz i in., 2012). Dopuszczano możliwość, że jedna wypowiedź zostanie przypisana do kilku wartości z katalogu Schwartza. Zarazem jednak dopuszczono, że katalog wartości Schwartza nie jest katalogiem pełnym i w odpowiedziach otwartych mogą pojawić się takie wartości, których katalog Schwartza nie zawiera.
Zaplanowano w pierwszym kroku przypisanie im kategorie „inne”, a w drugim kroku – kategoryzację treściową. Okazało się jednak, że wszystkie wartości udało się przypisać do wartości z katalogu Schwartza.
Osoby badane w swoich wypowiedziach zawierały wprost nazwy wartości albo opisy wraz z uzasadnieniem, dlaczego wybrały daną wartość. w analizie brano pod uwagę zarówno nazwy wartości wskazano przez osoby badane, jak i dodatkowe opisy czy wyjaśnienia.
W każdej wypowiedzi każdej osoby badanej wyłoniono jednostki interpretacyjne, czyli fragment wypowiedzi/ zdanie/ słowo do interpretacji. Wyodrębniono kluczowe wartości dla każdego takiego fragmentu wypowiedzi/zdania/słowa. Wśród nich znalazły się zarówno wartości wprost z katalogu Schwartza, jak i spoza niego, które były jednak bardzo bliskie znaczeniowo którejś wartości z katalogu Schwartza. Przykłady wartości spoza katalogu Schwartza, które zostały nazwane przez osoby badane to: przyjaźń, rodzina, wolność, otwartość na innych. Analiza sposobu wyjaśniania wyjaśnienia jednoznacznie wskazywała
73 jednak powiązania z którąś z wartości Schwartza. w podanym wyżej przykładzie – przyjaźń i rodzina były bardzo bliskie życzliwości, a wolność – kierowania sobą Ostatecznie okazało się, że wszystkie wartości udało się przypisać do wartości z katalogu Schwartza.
W tabeli 14 zamieszczono wybrane wypowiedzi osób badanych wraz z przypisanymi im w toku analizy wartościami z katalogu Schwartza (Schwartz i in., 2012).
74 Tabela 14
Przykładowe wypowiedzi osób badanych w pytaniu otwartym, wraz z przypisanymi im wartościami z katalogu Schwartza (Schwartz i in., 2012)
Wypowiedzi Wartości
Szacunek do każdego człowieka. Uniwersalizm-tolerancja (UNT) Najważniejsze w moim życiu jest to, żeby nikt z mojego
powodu nie cierpiał, nie został upokorzony, obrażony,
poniżony. Przystosowanie do ludzi (COI)
Autonomia – niezależność w myśleniu i działaniu
Kierowanie sobą w myśleniu (SDT) Kierowanie sobą w działaniu (SDA) Najważniejsza jest dla mnie wiara. Wiara i Bóg są dla mnie
realne – rzeczywiste i stanowią punkt odniesienia w życiu
w warstwie duchowej i moralnej. Tradycja (TR)
Praca i profesjonalizm. Dają poczucie bycia potrzebnym.
Sukcesy zawodowe odzwierciedlają wysiłek włożony w wykonanie zadania i potwierdzają kompetencje zawodowe.
Osiągnięcia (AC)
Pomaganie - nadaje życiu sens, żyje się nie tylko dla siebie, ma się cel i radość z tego, że można było coś zrobić dobrego
w świecie. Uniwersalizm społeczny (UNC)
Najważniejsza jest dla mnie rodzina i chronienie jej
i wspieranie. Życzliwość-niezawodność (BED)
Dbałość o środowisko, które mnie otacza, świat przyrody
Uniwersalizm-ekologiczny (UNN) W moim życiu ważny dla mnie jest własny rozwój osobisty
i zawodowy. Praca, którą wykonuję jest moim hobby i jest motorem do działania.
Kierowanie sobą w myśleniu (SDT) Kierowanie sobą w działaniu (SDA) Osiągnięcia (AC)
Na pewno na pierwszym miejscu w moim życiu stoi rodzina i osoba bliska mojemu sercu. Dla mnie te osoby są
najważniejsze, bo to z nimi spędzam wolny czas i to na nich mogę liczyć, gdy jestem w potrzebie. Zatem rodzina, czyli wszystkie osoby, które kocham, są dla mnie najważniejsze i dla nich jestem w stanie poświęcić wszystko.
Życzliwość-niezawodność (BED) Życzliwość-troskliwość (BEC)
Posiadanie pieniędzy, dobrze płatna praca – dzięki
większym zarobkom możemy czuć się bezpieczniej, spełniać potrzeby swoje i swoich bliskich, życie staje się ciekawsze – życie w zgodzie ze sobą – samym; i moimi wartościami.
Władza nad zasobami (POR) Osiągnięcia (AC)
Bezpieczeństwo osobiste (SEP) Życzliwość-troskliwość (BEC)
75 W tabeli 15 znajdują się przykładowe wypowiedzi osób badanych, które zostały uznane za wskaźniki kolejnych wartości z katalogu Schwartza (Schwartz i in., 2012).
Tabela 15
Przykładowe wypowiedzi dla każdego typu wartości Kierowanie sobą w myśleniu (SDT)
- Wolność wypowiedzi, posiadanie własnych poglądów, narzucanie czyjegoś punktu widzenia jest nieakceptowalne przez mnie.
- Niezależność. To podstawa mojego „ja”.
- Ważne w życiu jest to by być sobą, mieć swoje przekonania i być im wiernym. By się ciągle rozwijać i nie ustawać w miejscu.
- Autonomia – niezależność w myśleniu i działaniu
- Nauka, doświadczenie. Ważne jest dla mnie doświadczenie, poznawanie, uczenie się. Dzięki temu z dnia na dzień czuję się bardziej zorientowana w tym, na czym polega życie i co jest w nim ważne.
- Niezależność w wyrażaniu swoich opinii i myśli.
- Rozwijanie swoich i innych talentów.
- Kolejna wartość dla mnie bardzo ważna to wolność. Wolność wyboru wymaga szacunku do innych i daje prawo zaznaczania własnych granic. Wolność dla mnie jest solidarnością, tolerancją wobec mniejszości i daje szanse równości.
Kierowanie sobą w działaniu (SDA)
- To, że jestem niezależny i odpowiadam za siebie.
- Wolność w wyborach, określaniu tego, co będę robić.
- Wolność i niezależność. Ciężko odpowiedzieć dlaczego. Od dziecka lubiłam być
„samowystarczalna” i samodzielnie o sobie decydować, być bez ograniczeń itd.
- Wolność i niezależność – lubię sam podejmować decyzje w swoim życiu, chociaż staram się wysłuchać argumentów innych osób. Jednak ostateczna decyzja musi należeć do mnie. Wyjątkowo źle reaguję na próby narzucania mi swoich poglądów lub pomysłów.
- Autonomia – niezależność w myśleniu i działaniu.
- Posiadanie i realizowanie pasji sprawia, że czuję się spełniona i szczęśliwa. Wzmacnia samoocenę i poczucie własnej wartości, wzbogaca osobowość. Napełnia mnie siłą do działania we wszystkich
- Posiadanie i realizowanie pasji sprawia, że czuję się spełniona i szczęśliwa. Wzmacnia samoocenę i poczucie własnej wartości, wzbogaca osobowość. Napełnia mnie siłą do działania we wszystkich