(Wkład Nowej Geografii Ekonomicznej w wyjaśnianie transformacji wschodnioniemieckiej gospodarki narodowej)
W prowadzenie
Od wielu lat Klaus Gloede w swoich pracach badawczych zajmuje się (oprócz polityki pieniężnej) problematyką procesów transformacji zachodzących na terenie Niemiec i na obszarach Europy Środkowej oraz Wschodniej. W tym artykule chciałbym nawiązać do tej właśnie tematyki badań. Po upływie ponad piętnastu lat od momentu zjednoczenia państw niemieckich można stwierdzić, iż oczekiwany poziom rozwoju obszaru objętego akcesją nie został osiągnięty i jest on znacznie niż
szy od prognozowanego. Powstałym w przed- i powojennym okresie ośrodkom przemysłowym nie udało się odzyskać dawnego znaczenia, wiele ośrodków central
nych (zakładów przemysłowych) przestało istnieć. Przykład kilku dobrze prospe
rujących, nowo powstałych lub zachowanych, funkcjonujących na terenie Lipska, Drezna i kilku innych miejsc, nie może przesłonić faktu, iż na Wschodzie miało miejsce zrujnowanie przemysłu o historycznym wymiarze. Doszło do tego pomimo wysokich nakładów państwa na rozbudowę infrastruktury i przyznanych subwencji produkcyjnych; dokonało się to wbrew wszelkim wcześniej postawionym celom politycznym i społecznym chęciom przywrócenia dawnego stanu. Jak wyjaśnić ten dla wielu polityków, ale także dla naukowców zaskakujący fenomen?
Na wstępie należy zauważyć, iż nie istnieje żadna powszechnie obowiązująca teo
ria transformacji i w gruncie rzeczy istnieć nie może. Teorie to powszechnie obo
wiązujące treści - w najlepszym przypadku bez czasowego i przestrzennego ograni
czenia - które mają moc wyjaśniającą i prognostyczną. Oznacza to, że o ile zajdzie
10 - Polityka regionalna..
146 K laus Scholer
stan faktyczny X jako warunek brzegowy, to przy pomocy empirycznej teorii T mo
żemy prognozować stan Y. Zawsze, gdy zostanie wykryty stan X, zastosowana może zostać teoria. Z powodu X możemy również wyjaśnić przyczyny zajścia stanu Y, opierając się przy tym na teorii. Teoria empiryczna tego rodzaju musi być testo
wana dla różnych stanów rzeczy i wciąż na nowo stosowana do Y lub X; obo
wiązuje tak długo, dopóki nie wykaże sprzeczności z rzeczywistością. Ponieważ transformacja gospodarki centralnie sterowanej w gospodarkę wolnorynkową jest jednostkowym zjawiskiem (aktem) historycznym, więc nie może być mowy o ja
kiejkolwiek empirycznej i ogólnej teorii transformacji. Jednak w oparciu o już ist
niejące teorie można wyjaśnić niektóre (pojedyncze) aspekty transformacji. Dzięki teoriom migracji można wyjaśnić pojawiające się na obszarze transformacji ruchy migracyjne; poprzez obowiązujące ceny gruntów można wyjaśnić zagęszczenie bu
dowli w centrum miast itp. W niniejszym artykule podjęta zostanie próba przepro
wadzenia dyskusji na temat zjawiska opustoszenia Wschodu przy pomocy Nowej Geografii Ekonomicznej (w skrócie: NGE). Aby móc poznać wyjaśniającą siłę NGE, niezbędna będzie krytyczna ocena niniejszego podejścia. W części 2. przed
stawiony zostanie prosty przykład liczbowy, oparty o rozważania NGE. W części 3.
wypracowany zostanie standardowy model NGE, a wyniki porównane zostaną z przestrzennym rozmieszczeniem przemysłu w Niemczech. Artykuł zamyka krót
kie podsumowanie.
Przykład liczbowy
Wynik prekursorskich rozważań Krugmana1, które w dzisiejszych czasach rozu
miane mogą być jako podstawowy model NGE, wykorzystuje z jednej strony mikroekonomiczny pełny model Dixita i Stiglitza2, w którym przyjmuje się założe
nie istnienia heterogenicznych dóbr przemysłowych oraz produkcji charaktery
zującej się rosnącymi efektami skali. Z drugiej zaś strony model ten rozumiany jest jako podejście metodologiczne, umożliwiające uzasadnienie procesów powstawania aglomeracji (core) i - przebiegających w przeciwnym kierunku - procesów powsta
wania terenów opustoszałych lub peryferii, i to zarówno w regionalnym, jak rów
nież krajowym i międzynarodowym w kontekście. Zatem omówione podejście zga
dza się z często spotykanym poglądem, że międzynarodowy, międzyregionalny i regionalny wybór lokalizacji oraz strumienie przepływu towarów i handlu są róż
nymi zjawiskami, jednak ich przyczyny są jednakowe3.
Z a ł o ż e n i a . Wymienione pierwotne założenia mają utworzyć jednolitą podsta
wę do dalszej dyskusji, przy czym należy zaznaczyć, iż wiele z nich w toku modyfi
P. R. K rugm ann, G eography a n d Trade, Cam bridge, M ass. 1991.
2A. K. D ixit, J. E. Stiglitz, M onopolistic Competition a n d O ptim um P roduct D iversity, .A m e ric a n Econo- m ic Review ” 1997, vol. 67, s. 2 9 7 -3 0 8 .
B. O hlin, In lerreg io n a l a n d International Trade, C am bridge, M ass. 1933.
P rocesy transform acyjne a N ow a G eografia Ekonom iczna 147
kacji NGE uległo zmianie i tak funkcja użyteczności zostaje zastąpiona funkcją po
zwalająca na analityczne rozwiązanie modelu4; przyjmuje się pewien wycinek badawczy5, przyjmuje się, że konsumpcja produktów rolnych również powoduje generowanie kosztów transportu6. Mimo to, przytoczymy jedynie założenia podsta
wowe:
Al . Przyjmujemy model gospodarki dwusektorowej, tzn. rolniczy i przemysło
wy. Zakładamy ponadto, że sektor rolniczy wytwarza dobra homogeniczne i sprze
daje je na homogenicznym rynku, produkcja tego sektora charakteryzuje się stałymi efektami skali. Sektor przemysłowy wytwarza wielką pod względem fizycznym (lub psychicznym) ilość różnego rodzaju produktów i sprzedaje je na rynku w warun
kach konkurencji monopolistycznej.
A2. Pracownicy sektora rolnego pozostają w jednym miejscu, natomiast pracow
nicy sektora przemysłowego przemieszczają się do regionu, w którym oferowane są najwyższe płace realne.
A3. Koszty transportu (F) sformułowane zostają zgodnie z koncepcją Thiinen’a (wół pociągowy pożera część przewożonego przez siebie siana) lub Samuelson’a (część przewożonych produktów potrzebna jest jako surowiec do ich transportu).
Takie założenie technologii transportu sprawia, że zbyteczne staje się stworzenie modelu sektora transportowego (oszczędza modelowania sektora transportu). Kosz
ty transportu powstają jedynie w przypadku dóbr przemysłowych, nie powstają na
tomiast w przypadku dóbr rolnych.
A4. Istnieje kilka możliwości lokalizacji podmiotów gospodarczych, przy czym każda firma może osiedlić się tylko w jednym wybranym miejscu. Poza tym przyj
muje się dwa regiony, w których można dokonać lokalizacji.
A5. Wszyscy konsumenci posiadają takie same preferencje, które odnajdują swo
je odzwierciedlenie w funkcji użyteczności typu Cobba-Douglasa postaci:
^ = M M A 1 ~ 11 (1)
stosowania modelu opartego na uproszczonym przykładzie liczbowym7. Nazwijmy jeden z dwóch regionów Wschodem, a drugi Zachodem. Całkowity popyt na różne
4 G. I. P. O ttaviano, T. Tabuchi, J. F. Thisse, A gglom erationand Traderevisited, „International Econom ic
148 K laus Scholcr
go rodzaju dobra przemysłowe, wynoszący 10 jednostek, jest egzogeniczny i dzieli się następująco: zapotrzebowanie na 4 jednostki zgłaszane jest przez pracowników sektora przemysłowego, natomiast zapotrzebowanie na 6 jednostek zgłaszają praco
wnicy sektora rolnego. Dodatkowo egzogeniczny podział rolnictwa na Wschód i Zachód jest tego rodzaju, że na Zachodzie istnieje zapotrzebowanie na 4 jednostki, a na Wschodzie na 2 jednostki dóbr przemysłowych. Założenie to zapewnia istnie
nie dodatniego popytu na dobra przemysłowe w każdym rozpatrywanym regionie.
Zakładamy trzy możliwe scenariusze wyboru miejsca i lokalizacji przemysłu: 1) cały przemysł znajduje się na Zachodzie; 2) cały przemysł znajduje się na Wschodzie;
3) 1/4 przemysłu zlokalizowana jest na Zachodzie, a 3/4 na Wschodzie. Dokonuje
my wyboru takiego rozmieszczenia, aby osiągnąć jednakowych rozmiarów popyt na Wschodzie i na Zachodzie. Z tabeli 1 da się wyciągnąć wnioski o regionalnym rozłożeniu popytu.
T a b e la 1. R ozm ieszczenie przem ysłu
Lokalizacja przem ysłu Popyt Zachód Popyt W schód Popyt całkow ity
C ałość na Z achodzie 4 + 4 = 8 2 10
C ałość na W schodzie 4 4 + 2 = 6 10
Zachód - 25%
W schód - 75% 1 + 4 = 5 3 + 2 = 5 10
Przypuśćmy, że dana jest firma, która wchodzi na rynek lub chce dokonać zmia
ny dotychczasowej lokalizacji i ma możliwość wyboru miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na Zachodzie lub na Wschodzie. Racjonalne i ekonomi
cznie uzasadnione byłoby zlokalizowanie zakładu w tym regionie, który zminimali
zowałoby koszty transportu F tej firmy. Przyglądając się tabeli 1 i wynikającym z niej kosztom transportu, związanym z przewozem jednostek produktu do drugiego regionu, oczywiste staje się, że najniższe koszty transportu dla dwóch pierwszych przypadków powstają w regionie, w którym zlokalizowany jest cały przemysł, jedy
nie w trzecim przypadku wynik jest obojętny.
Za pomocą prostych założeń oraz przykładów liczbowych opisane przestrzenne rozmieszczenie przemysłu i rolnictwa wykazuje trzy następujące właściwości:
1. Jeżeli, tak jak w pierwszym i drugim przypadku, wytworzyły się aglomeracje przemysłowe, to dla przystępujących do branży lub przenoszących się firm najko
rzystniejszy będzie wybór tych właśnie aglomeracji na miejsce prowadzenia swojej
P rocesy transform acyjne a N ow a G eografia Ekonom iczna 149
działalności. W trzecim przypadku wybór miejsca lokalizacji siedziby firmy jest indyferentny - koszty transportu na Zachodzie i na Wschodzie są takie same, dlate
go w tym przypadku o wyborze miejsca lokalizacji przesądzać będą przyczyny nie- ujęte w modelu. Jeżeli firma wybierze region wschodni, to koszty transportu na Wschodzie zostaną zredukowane i dla firm stacjonujących na Zachodzie korzystniej będzie, jeżeli swoją działalność również przeniosą na Wschód, wskutek czego trze
ci przypadek przekształci się w przypadek drugi. Jeżeli przedsiębiorstwo wybierze region zachodni, powodując redukcję kosztów transportu na Zachodzie, to dla przedsiębiorstw działających dotychczas na Wschodzie bardziej ekonomiczne bę
dzie przeniesienie produkcji na Zachód i przypadek trzeci staje się przypadkiem pierwszym.
2. Wszystkie trzy przypadki przedstawiają sytuacje równowagi, przy czym przy
padki pierwszy i drugi to stany równowagi stabilnej - małe zmiany prowadzą wciąż na nowo do wskazanego stanu równowagi - a w przypadku trzecim mamy do czy
nienia z niestabilnym stanem równowagi, co pokazano w punkcie 1.
3. Mimo to, że przypadki pierwszy i drugi przedstawiają równowagę stabilną, umiejscawianie całego przemysłu na Wschodzie (przypadek drugi) z kosztami transportu rzędu 4 w porównaniu z utworzeniem aglomeracji przemysłowej na za
chodzie (przypadek pierwszy) i kosztami transportu rzędu 2 nie jest optymalne.
Przytoczony przykład można odnieść do realiów niemieckich, poprzez doliczenie do popytu niemobilnych gospodarstw rolnych sześciu jednostek dóbr przemy
słowych, na które swój popyt zgłosiły osoby niepracujące (dzieci, emerycie i renci
ści, bezrobotni itp.). Ponadto pierwszy przypadek tego przykładu bardzo dobrze od
zwierciedla - biorąc pod uwagę wszelkie możliwe uproszczenia - rozmieszczenie przemysłu na terenie Niemiec w roku 1990. Wprawdzie przemysł fizycznie znajdo
wał się w Niemczech Wschodnich - na tych terenach znajdowały się hale fabryczne i magazyny wyrobów gotowych, maszyny i instalacje przemysłowe - to jednak w sensie ekonomicznym przemysł przestał istnieć wraz z przystąpieniem do strefy walutowej marki niemieckiej, a więc z chwilą otwarcia się NRD dla handlu świato
wego. Korzystając z protekcji handlu na terenie państwa, realizowano produkcję, która nie mogła jednak zaspokoić pod względem jakościowym i ilościowym krajo
wego, ale również międzynarodowego popytu. Procesy produkcyjne nie były wydaj
ne, a zakres produkcji był zbyt duży, co mogło oznaczać tylko jedno: zakłady w NRD tylko w nieznacznym stopniu uczestniczyły w wewnątrzkrajowym, jednak przede wszystkim międzynarodowym podziale pracy. Pozostałe sektory, jak chociaż
by rolnictwo i usługi (turystyka i kultura), lepiej zniosły otwarcie rynku wewnętrz
nego. Rolnictwo mogło wykorzystać efekty skali wielkich przedsiębiorstw i jest za
bezpieczone wysokimi i typowymi dla tego sektora kosztami transportu; w obrębie sektora usług wytwarzane są dobra, których nie da się sprzedać w skali międzyre
gionalnej.
Na Zachodzie w chwili zjednoczenia istniała szeroko rozbudowana struktura przemysłowa, obejmująca swym zasięgiem wiele branż, jednak zdolności produk
150 K laus Schólcr
cyjne przedsiębiorstw nie były w pełni wykorzystywane. Z tego powodu niekorzy
stne (ekonomicznie nieracjonalne) było przejmowanie zakładów ze Wschodu i dys
trybuowanie ich produkcji w obrębie całej gospodarki narodowej; w myśl koncepcji minimalizacji kosztów transportu - jak pokazuje przykład liczbowy - bardziej sen
sowne z ekonomicznego punktu widzenia było wykorzystanie zachodnioniemiec- kich zdolności produkcyjnych z jednoczesnym zaspokojeniem potrzeb na Wscho
dzie. Jeśli pominiemy bodźce, które przemawiały za tym, by nie podejmować pro
dukcji przemysłowej w Niemczech Wschodnich, to odpowiedzialne za zlokalizowa
nie przemysłu w tym właśnie regionie i przejmowanie firm z tego regionu mogą być trzy przyczyny, których nie udało się uwzględnić w naszym uproszczonym przykładzie liczbowym:
1. Przy dystrybucji pewnej części produkcji przemysłowej powstają koszty trans
portu, które w stosunku do wartości towarów mogą zostać zaniedbane. W ten spo
sób można by wyjaśnić zlokalizowanie fabryk chipów w Dreźnie.
2. Cel polityczny zachowania centrów przemysłowych w Niemczech Wschod
nich doprowadził do udzielenia olbrzymich subwencji na lokalizację działalności produkcyjnej w tej właśnie części Niemiec. Stąd wyjaśnione może zostać powstanie zakładów Volkswagena w Mosel i wielu innych podmiotów gospodarczych.
3. W niektórych przypadkach o lokalizacji przemysłu na terenie Niemiec Wschodnich mogły zadecydować niższe koszty czynników produkcji, w szczegól
ności koszty płac i wynagrodzeń. Możliwe, że za przykład takiej sytuacji można uznać inwestycję Porsche w Lipsku.
Nie zważając na te trzy powody gospodarczego ożywienia Wschodu, można stwierdzić, iż regiony te do dnia dzisiejszego nie osiągnęły takiego natężenia prze
mysłu, jakie miało miejsce na tym obszarze w okresie przedwojennym. Otrzymany wynik daje się powiązać na gruncie teorii Nowej Geografii Ekonomicznej, z przed
stawionym przykładem liczbowym. Powstaje jedynie pytanie, czy empiryczne ob
serwacje zgadzają się z podstawowym modelem NGE, uwzględniającym różnice w płacach pomiędzy regionami, korzyści skali produkcji, jak również różne, regio
nalne poziomy cen. Zagadnieniem tym zajmiemy się w następnym rozdziale.
Standardowy model NGE
S t r o n a p o p y t o w a . W niniejszym rozdziale wypracowana ma zostać podsta
wowa struktura prostego standardowego modelu NGE. W tym celu nawiązujemy do funkcji użyteczności typu Cobba-Douglasa (1) z rozdziału poprzedniego i maksy
malizujemy ją, biorąc pod uwagę ograniczenie budżetowe konsumentów:
y = A + P M (2)
g dzie:
P - w s k a ź n ik c e n d ó b r p rz e m y sło w y c h , y - d o c h ó d ,
p o z o sta łe o z n a c z e n ia ja k (1 ).
Procesy transform acyjne a N ow a G eografia E konom iczna 151
Wskaźnik cen produktów rolnych przyjmujemy na poziomie 1.
Aby wyznaczyć ekstremum warunkowe, stosujemy funkcję Lagrange’a w postaci:
L = "" + M y - A - PM) (3) Wyprowadzamy z niej następujące pochodne cząstkowe i przyrównujemy je do zera:
Lm =H M ^ ~ XA 1^ - XP = o La = M>‘ (1 - p)A-* - 1 = 0 Lx = y - A - P M = 0
(4) (5) (6) Powyższy układ trzech równań z trzema niewiadomymi można rozwiązać po
przez wstawienie stosunku (4) i (5), tj.:
f.iM M-\ i\-H M h (1 - f i) A '
XP_
' X (V)
lub krócej:
do (6):
P M = 1 - //) A (8)
a
= (i - ft) y
(9)Konsument osiąga optimum użyteczności w punkcie, w którym udział produk
tów rolnych wynosi p, a produktów przemysłowych (1 - /i), co wynika z właściwo
ści funkcji użyteczności typu Cobba-Douglasa. Całkowita (łączna) ilość dóbr M, ro
zumiana jako ciąg n różnych rodzajów dóbr przemysłowych m(i), i e [1 \ ri], które można podsumować przy pomocy funkcji produkcji CES, wynosi:
M =
n
| m(i)p di Y,
P e (0,1) (lOa)
lub przy użyciu znaku sumy:
M = P e (0.1) (lOb)
przy czym parametr p wyraża chęć nabycia różnych produktów. Gdy wartość p jest bliska 1, to mamy przed sobą niemal homogeniczne produkty; w przypadku wartoś
ci p bliskiej zeru produkty są spostrzegane jako bardzo różne. Elastyczność miesza
na popytu dla dwóch dowolnych dóbr i oraz j wynosi cs:
152 K laus Scholer
O - cl(m(i) / m( j)) m(i) / m(j)
d{dm(i) / dm(j)) dm{i) / dmij) 1 - p
Przyjmijmy, że mamy jednakowe ilości wszystkich rodzajów produktów: m(i) = m. Wówczas równanie (lOb) można zapisać w następujący sposób:
M =
Z
wy.
n " m = nW - inrri) (lOc)W równaniu (lOc) widać wyraźnie, że wraz z rosnącą liczbą rodzajów produktów n wzrasta M. Wzrastająca wartość tego wyrażenia, zawartego w funkcji użyteczno
ści, zwiększa użyteczność konsumpcji. Zatem różnorodność produktów zwiększa użyteczność konsumpcji, na skutek czego rośnie popyt na dobra przemysłowe M —
= H y . Taki stan rzeczy został uwzględniony w rachunku optymalizacyjnym użytecz
ności konsumentów.
Wielkość dochodu fiy, jaką przeznaczamy na poszczególne rodzaje dóbr, w ra
mach ilości M, zależy od wysokości cen p(i) tych dóbr. Wobec tego wszystkie ceny p(i) uwzględniane są w ograniczeniu budżetowym dla dóbr przemysłowych:
YjPi. i)m(i)=t*y (11)
Szukamy ekstremum funkcji użyteczności CES określonej wzorem (lOb), pod wa
runkiem (11). Funkcja Lagrange’a ma następującą postać:
y
+ k (12)
z pochodnymi cząstkowymi liczonymi względem y-tej zmiennej:
L J = Z m(i)f m(jyp~ - k p ij) =0, i * j e [1, «] (13)
Warunki (13) są konieczne do istnienia ekstremum. Stosunek dwóch dowolnych wariantów dóbr i oraz j można zapisać w postaci:
mi j ) P ' P i j ) • ■ n i m i i ) p P i i)
lub równoważnie:
m ij) = m(i)[p(i) / p ( j) ] U(l~p) lub tnij) = m(i)[p(i) / p(J)]a
(14)
(15)
Procesy transform acyjne a N ow a G eografia Ekonom iczna 153
przy czym należy uwzględnić a =
1 - p
Ostatnie wyrażenie wstawiamy do równania ograniczenia budżetowego (11), skąd otrzymujemy:
Ż = Z Pti)m(i) [Pi’) / PO')]" =
y=i y=i
/* y e [ł,rc ] (16)
= p(/)° m ( i)Y ^ p (jy -° = p ( i) a m{i)P'~a = juy
j=\
z wyrażeniem:
P = Z K / ) '~
J=1
(17)
dla poziomu cen produktów przemysłowych. Im mniejsza jest elastyczność miesza
na popytu o - to znaczy im większe jest p - tym większa jest ilość produktów prze
mysłowych i tym wyższa jest redukcja wskaźnika cen towarów i usług poprzez wzrastającą liczbę rodzajów produktu. Po przekształceniu (16) otrzymujemy:
m{i) = fiyp(i)~° P a~', i e [1, n] (18)
popyt na i-ty rodzaj produktu, zdefiniowany nie tylko przez cenę p(i), ale również przez poziom cen P oraz jako wielkość egzogeniczna przez dochód}1. Jest ona izoe- lastyczna względem ceny p(i). Podstawiamy wynik (18) do równania (lOb), skąd otrzymujemy:
M =
Z ^ ( o p = Ysiyypi'Yapa~l) p
K
= HyP° Z / * 0 '
y.
= n y P c
Z
pWx~°
(19)
= /uyPa~'P~° = n y ! P
Załóżmy, że wszystkie ceny przemysłowe są równe i wynoszą p(M), wówczas (17) redukuje się do:
P = Z ^ ( o 1_a (20)
Uproszczenie to okazuje się być pożyteczne.
O d n i e s i e n i e p r z e s t r z e n n e . Zastosowanie modelu Dixita-Stiglitza do zagadnień przestrzennych dotyczących centrów i peryferii wymaga zachowania sfor
mułowanych na wstępie założeń (A1)-(A5) i ich uzupełnienia. Model zostaje rozsze
rzony do rozważań przestrzennych poprzez uwzględnienie zakładów produkcyjnych
154 K laus Scholcr
rozmieszczonych punktowo na danym obszarze8. Produkt każdego zakładu przemy
słowego przetransportowany zostaje z miejsca produkcji r e R do miejsca jego kon
sumpcji c e C, przy czym odległość pomiędzy tymi miejscami oznaczamy in
deksem rc.
A 3 \ Koszty transportu w sektorze rolnym wynoszą zero; w sektorze prze
mysłowym w transporcie zastosowana zostaje technologia góry lodowej; jednostka dobra transportowanego z r do c wykazuje na miejscu przeznaczenia c wartość
MFrc.
Jeżeli z punktu r do c transportujemy jednostkę produktu, to do miejsca konsum
pcji, przy założeniu A 3’, dociera tylko pewna jej część, a mianowicie \IFrc jednost
ki (Frc > 1). Cena wyprodukowanych dóbr przemysłowych w miejscu produkcji, tj.
p(M)r , jest niższa niż cena w miejscu konsumpcji p(M)c:
p(M)c = p(M)r Fn (21)
przez co wskaźnik cen dóbr przemysłowych jest różny w różnych miejscach kon
sumpcji. Przy użyciu (20) otrzymujemy regionalny wskaźnik cen dóbr Pc w postaci:
P. = (22)
Zatem popyt w miejscu konsumpcji c wynosi p.yc(p(M),Fr^)a P ° ~ \ przy czym y c przedstawia dochód na miejscu konsumpcji. Aby zaoferować taką ilość dóbr, nale
ży rozprowadzić jej F rc-krotność. Stąd łączny popyt q(M)r obszarów konsumpcji c, które zaopatrywane są z miejsca r, wynosi:
q { M ) r = ^ y c( p ( M ) rFKy p r ' F K (23)
C = 1
Wielkość popytu na dobro przemysłowe zależy od wielkości regionalnych do
chodów oraz od wskaźnika cen towarów i usług, jak również od wysokości kosztów transportu i ceny loko zakład. Niezależnie od przestrzennego rozmieszczenia obsza
rów konsumpcji, elastyczność cenowa popytu dla każdego produktu przemysłowe
go jest - względem cen loko zakład i całkowitego popytu rynkowego - stała i wy
nosi a.
S t r o n a p o d a ż o w a . Zgodnie z założeniem (A l) produkcja rolna charakte
ryzuje się stałymi efektami skali oraz produkt rolny sprzedawany jest na rynku homogenicznym; produkcję przemysłową charakteryzują rosnące efekty skali. Ten opis technologii odnosi się do wszystkich obszarów w przestrzeni. W produkcji przemysłowej użyty zostaje jedynie czynnik pracy fi, przy czym pewna jego część /
M. Fujita, P. K rugm an, A. J. V enablcs, The Spatial Econom y: Cities, R egions a n d International Trade, Cam bridge (M ass.)—L ondon 2002; K. Schóler, Raum w irtschaftstheorie, M iinchen 2005.
Procesy transform acyjne a N ow a G eografia E konom iczna 155
jest niezależna od ilości wyjściowej (output), inna natomiast zmienia się wraz z ilością produktów vq(M):
Każde przedsiębiorstwo produkuje dokładnie jeden rodzaj produktu w jednym zakładzie, czym wyklucza się przedsiębiorstwa produkujące więcej niż jeden rodzaj produktu, podobnie jak multiplant firms. Funkcja zysku przedsiębiorstwa, działającego w miejscu r, przy egzogenicznych płacach wr i cenie p(M)r, wyraża się wzorem:
Po uwzględnieniu (23) w funkcji zysku, warunek konieczny istnienia ekstremum funkcji zysku (maksimum zysku) w odniesieniu do ceny ma postać:
Warunek wystarczający do istnienia maksimum jest spełniony. Zatem podsta
wiając cenę do funkcji zysku (25), otrzymujemy zysk:
Przedsiębiorstwa wchodzące na rynek i wycofujące się z rynku tworzą długo
okresową równowagę rynkową z zerowymi zyskami, przy tym wielkość produkcji firmy wynosi:
Oznaczając liczbę pracowników przemysłowych w miejscu r symbolem L(M)r oraz liczbę przedsiębiorstw przemysłowych w miejscu r symbolem nr, otrzymujemy:
H = l + vq(M) (24)
n r = p(M)r q{M)r - wr(l + vq(M) r) (25)
dp{M )r= - n p { M ) r° zc (ovwr + p ( M ) r (a - 1)) = 0 (26) gdzie:
c
Z = V y F ' - a P ° ~ 'c / j Sc rc c
Stąd wynika:
a - l (27)
(28)
q \ M ) r = /(o - l)/v (29)
a nakłady pracy są następujące:
{*= v*(M)r + /= la (30)
156 K laus Scholcr
nr = L { M ) j f = L(M)r/(la) (31)
W miejscu r, w sytuacji zysku zerowego, ilość produkowanych dóbr, gdy nie są one magazynowane, równa jest wielkości popytu (23):
q ( M ) r = n ' Z y A p ( M ) rFKy ° P c° -'F K (32)
c - 1
Rozwiązując to równanie względem ceny:
p {M y ' (33)
Q ( M )r c-l
i stosując równanie (27), otrzymujemy w końcu równanie wynagrodzenia:
wr ( M ) = a -1 H
I ycK - ° P r (34)
Równanie wynagrodzenia zachodzi dla wszystkich firm, o ile spełniony jest wa
runek niemagazynowania i warunek dotyczący zysku przedsiębiorstwa. Wynagro
dzenia są zatem tym wyższe, im wyższy jest dochód y c na rynku c, im niższe są ko
szty dotarcia na rynek (koszty transportu) FIC i im wyższy jest poziom cen Pc . (Poziom cen Pc spada zgodnie z równaniem (20) wraz z rosnącą liczbą n wariantów produktu, ponieważ o > 1). Załóżmy dalej (ponadto), że w warunkach długookreso
wej równowagi przedsiębiorstwa ze wszystkich miejsc nie osiągają zysków. W koń
cu, podana w (34), stawka wynagrodzenia powinna obowiązywać również w miejs
cach, w których nie występuje produkcja przemysłowa. Wynagrodzenia realne co(M)r otrzymuje się poprzez deflację wynagrodzeń nominalnych za pomocą wskaź
cach, w których nie występuje produkcja przemysłowa. Wynagrodzenia realne co(M)r otrzymuje się poprzez deflację wynagrodzeń nominalnych za pomocą wskaź