ROZDZIAŁ 3. Propozycja programu formacji
3.1.4. Wiara
„Człowiek nie może żyć bez wiary”582
. E. Fromm formułuje tak radykalne stwierdzenie, rozumiejąc wiarę jako „fundamentalną postawę człowieka, cechę charakteru, która przenika wszelkie jego doświadczenia i przeżycia; pozwala człowiekowi widzieć rzeczywistość bez złudzeń (…)”583
. Ta fundamentalna postawa jest koniecznym warunkiem rozpoznania Chrystusa, który jest obecny w życiu chrześcijanina. Obecność ta realizuje się w życiu sakramentalnym, modlitwie i spotkaniu z ubogim i potrzebującym. Rozpoznanie obecności Chrystusa w tych szczególnych momentach wyrasta z wiary, ale też uczy tej postawy i ją umacnia. Na tę zależność zwraca uwagę dokument Rozpocząć na nowo od Chrystusa584.
Wyznawanie wiary jest szczególnym zadaniem człowieka, a zarazem jego świadectwem - „(…) każdy z nas będąc chrześcijaninem i wypowiadając symbol wiary – to nasze credo – równocześnie sam siebie wprowadza do treści symbolu wiary. Wyznaje: wierzę w moje chrześcijaństwo, wierzę w Chrystusa, który jest we mnie; ja chcę razem z Nim żyć. <Ja chcę> wypowiedziane w duchu wiary i miłości stwarza we mnie tę rzeczywistość, dzięki sakramentalnej mocy Chrystusa, obecnego w Eucharystii i we mnie. On tam jest – bo moja wiara pozwala mu przyjść do mnie, we mnie żyć i przeze mnie działać. A więc wiara ma być powiązana z życiem”585
.
Paweł VI podkreśla także jej wymiar egzystencjalny w życiu chrześcijanina, który pozwala każdej sytuacji życiowej nadawać właściwy sens. Zwraca uwagę na Eucharystię, podczas której
582 E. Fromm, Niech się stanie człowiek, Warszawa – Wrocław 1999, s. 171.
583 Tamże, s. 163.
584 RNCH, 23.
585
125
w łączności z Chrystusem może dokonywać się nowe wartościowanie rzeczywistości586. W tym kontekście „(…) Msza św. jest właśnie idealnym miejscem systematycznej< pielęgnacji>postawy wiary – w konfrontacji z jej treścią głoszoną etap po etapie w czytaniach
biblijnych i przepowiadaniu Kościoła (…). Znakiem zaś
zaangażowania, odpowiedzi wciąż dojrzewającej i stale pogłębianej winno być mszalne wyznanie wiary”587
.
Podobnie jak we wszystkich siedmiu sakramentach, również skuteczność Eucharystii zakłada „świadomy, czynny i pobożny udział kapłanów i wiernych w Ofierze Eucharystycznej, a więc duchowy udział przez wiarę i miłość oraz sakramentalny udział w niej przez obecność fizyczną i przez ucztę Komunii świętej ma na celu zespolenie się każdego z Chrystusem, wydającym się za nas Ojcu na Ofiarę”588
.
Jednym z pierwszych warunków właściwego udziału w Eucharystii jest konieczność pielęgnowania w człowieku poczucia „sacrum”. Uczestniczący w liturgii powinni być przeświadczeni, że dokonuje się w niej „coś świętego, co jest od człowieka niezależne”589. Liturgia jest w całości misterium, wymagającym zastanowienia się i kontemplacji, ciszy i skupienia, a nawet pewnej fascynacji tym, co się dokonuje. Poczucie „sacrum” tkwi w zasadzie w człowieku. Jest ono związane z jego wiarą, z jego wyczuwaniem Boga i Jego Tajemnicy. Jan Paweł II w liście do biskupów i kapłanów z 1980r. zwraca uwagę na związek „sacrum” z Eucharystią590. Sacrum staje się także wyrazem wiary chrześcijanina.
586 ET, 48.
587 B. Mokrzycki, Droga chrześcijańskiego wtajemniczenia, Warszawa 1983, s. 627.
588 R. Rak, Wychowanie do życia Eucharystycznego , s. 132, w: Msza święta, red. W. Świerzawskiego, Kraków 1993, s. 131 – 156; por. Pius XII, Mediator Dei, w: Eucharystia w wypowiedziach papieży
i innych dokumentach Stolicy Apostolskiej, Londyn 1987, s. 60 – 61.
589 J. Ratzinger, Zur Lage des Glaubens, Műnchen 1985, s. 130.
590 List o tajemnicy i kulcie Eucharystii „ Dominicae coenae”, 1980, w: Eucharystia – wypowiedzi, dz. cyt., s. 106.
126
W dzisiejszym zsekularyzowanym świecie „Europa potrzebuje nowych wyznawców wiary i piękna płynącego z wiary, świadków, którzy byliby wierzący i wiarygodni, odważni aż do przelania krwi”591
. Formacja eucharystyczna wiąże się z wiarą592. Konstytucje Zgromadzenia uwzględniają ten element w formacji „przeżywanie wszystkiego w świetle wiary, na płaszczyźnie nadprzyrodzonej i w perspektywach eschatologii, nadaje sens naszemu zakonnemu życiu. Posiadając cenny dar Boży – wiarę i mając przed oczyma skutki jej
w życiu Bogarodzicy, do której skierowane zostały słowa:
<Błogosławiona jesteś, żeś uwierzyła> (Łk 1.45) dbamy o przymnożenie i żywotność ducha wiary w nas”593
.
Benedykt XVI wskazuje na ścisłe powiązanie życia wiary z uczestniczeniem w Eucharystii: „życie wiarą jest bowiem zagrożone, jeśli się już nie odczuwa pragnienia uczestniczenia w celebracji eucharystycznej”594. Wysiłek człowieka powinien zmierzać do tego, by jak mówi Jan Paweł II: „zarówno w samym celebrowaniu Mszy świętej, jak i w kulcie eucharystycznym poza Mszą (…) w pierwszym rzędzie umacniać swą świadomość realnej obecności Chrystusa; trzeba ją
podkreślać tonem głosu, gestami, ruchami, całym swym
zachowaniem”595
.
W procesie formacyjnym mającym na celu pogłębienie postawy wiary warto uwzględnić wymiar antropologiczny. Cenne odniesienia do tego zagadnienia znajdziemy w stwierdzeniu Allporta: „(…) rozwój religijny zależy od naszego temperamentu i wpływów środowiskowych i może ulec zarówno przyspieszeniu jak i zahamowaniu. Niektóre
591 Nowe powołania dla nowej Europy, n. 12 b.
592
B. Margański, Formacja eucharystyczna w Seminariach Duchownych, s. 187, w: red. J. Kopeć,
Eucharystia Misterium- Ofiara – Kult, Lublin 1997.
593 Konstytucje Zgromadzenia 1990, art. 7.
594 SAC, 73.
595
127
czynniki hamujące sprawiają, że człowiek pozostaje przy infantylnych formach wiary, które stają się wówczas autonomiczne i zabobonne. Nerwicowa niepewność może domagać się natychmiastowych i kompulsywnych rytuałów wzmagających poczucie bezpieczeństwa (…). Kształtowanie osobowości może ulec zahamowaniu na każdym etapie”596. Rozwój i kształtowanie osobowości i rozwój wiary jest zadaniem permanentnym.
Bł. Edmund Bojanowski rozumiał ten rozwój w kategoriach duchowego wzrostu, pisząc do służebniczki: „wytrwaj tę walkę, zwycięż za łaską Bożą nacierające na Ciebie pokusy, a po wewnętrznej burzy ujrzysz w duszy i sercu stateczną pogodę, która przyświecać Ci będzie już na tej ziemi jako zwiastunka przyszłej niebieskiej jasności i wesela wiekuistego”597
.
Określenie wiary jako postawy stosuje Benedykt XVI w Adhortacji Sacramentum caritatis, w odniesieniu do Maryi, określając ją jako ”wielką Wierzącą”598
. Ukazuje w Maryi „doskonałą realizację tego sposobu działania, przez które Bóg dociera do ludzkiego stworzenia i angażuje je w swoją zbawczą inicjatywę”599. Dzieje się tak dlatego, że jest całkowicie poddana woli Bożej. W kształtowaniu tej postawy wiary Papież wskazuje na Nią jako wzór, który uczy, jak przyjmować „(…) dar, jaki Jezus czyni z siebie samego w Eucharystii”600.
Wykorzystując osiągnięcia psychologii L. Rulli w formacji postawy wiary na wszystkich etapach życia zakonnego, należałoby zwrócić uwagę na postawę, która wyraża się w potrzebie psychicznej - przeciwdziałania, czyli w wytrwałym dążeniu do przezwyciężania
596
G. W. Allport, Osobowość i religia, Warszawa 1988, s. 78 – 79.
597 E. Bojanowski, List do s. Filomeny Gruszki, 29 VIII 1867, w: L. Smołka, dz. cyt., t. I, s. 386.
598 SAC, 33.
599 SAC, 33.
600
128
trudności, nadarzających się sytuacji frustrujących, upokarzających i kłopotliwych oraz w podejmowaniu zadań pomimo tych zagrożeń601. Potrzeba ta, jeśli jest uświadomiona, może również wpływać na rozwój postawy wiary. Może wspomagać wyznawanie wiary i przeżywanie życia w dynamice wzrastania w wierności wyznawanym wartościom.