Przebieg badania

Wbrew powszechnemu stereotypowi, ukazującemu muzealników jako osoby których praca polega na tym, aby zwiedzający nie dotykali eksponatów, wykonują oni znacznie więcej zadań, co wypełnia ściśle ich czas pracy, utrudniając w ten sposób gromadzenie danych. Fakt ten zmuszał zespół do częstego ponawiania próśb o wypeł-nienie kwestionariuszy zarówno poprzez wysyłanie e-maili jak i wielokrotne telefonowanie.

Pierwszy etap badania wymagał równoczesnego prowadzenia dwóch działań: gromadzenia informacji o mu-zeach funkcjonujących na terenie województwa podkarpackiego jak również analizy aktów prawnych tworzonych na poziomie globalnych i państwowym oraz stron internetowych muzeów. Pierwsze z zadań pomimo wykorzy-stania Internetu wbrew pozorom nie należało do najłatwiejszych. Wynika to z faktu, że informacje o muzeach podkarpackich są rozproszone. Dane o muzeach znajdują się na stronie NIMOZ, zaś MKiDN prowadzi osobne rejestry muzeów państwowych, współprowadzonych, samorządowych, kościelnych, prowadzonych przez osoby fizyczne i prawne, a także spis instytucji spełniające określone kryteria wynikające z rozporządzenia Ministra Kul-tury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie sposobu prowadzenia Państwowego Rejestru Muzeów. Na niektórych stronach internetowych znajdują się również spisy muzeów oraz innych instytucji kultury z terenu województwa podkarpackiego, jednak one również nie wyczerpują listy wszystkich interesujących jednostek, co oznacza, że

21 konieczne było poszukiwanie informacji na stronach samorządów terytorialnych lub w mediach społecznościo-wych. Ostatecznie udało się ustalić listę 65 muzeów, odrzucając jednocześnie izby pamięci¹.

Analiza dokumentów stanowiła punkt wyjścia do wskazania czynników globalnych i państwowo-narodowych kształtujących pole lokalne muzealnictwa podkarpackiego, z kolei analiza stron internetowych pozwoliła oszaco-wać ich nowoczesność jak również rodzaje, ich rolę w promocji, tj., czy jedynie udzielają informacji teleadreso-wych, czy też pełnią szerzej zakreślone funkcje.

Przy konstruowaniu kwestionariusza pojawił się problem związany ze specyfiką pozyskiwanych danych. Nie każdy muzealnik ma np. dostęp do informacji o liczbie eksponatów lub realizacji projektów. Nie było również po-trzeby aby każdy respondent wpisywał owe (te same jakby nie było) dane. Poza tym informacje, które chcieliśmy pozyskać za pomocą kwestionariusza miały charakter zarówno obiektywny, jak i subiektywny, zdecydowaliśmy się na stworzenie dwóch rodzajów kwestionariuszy: instytucjonalny, gromadzący dane o funkcjonowaniu insty-tucji oraz osobowy, zawierający pytania w znacznej mierze odnoszące się do opinii muzealników. Do każdego z badanych muzeów trafił jeden kwestionariusz instytucjonalny oraz tyle osobowych, ilu muzeum zatrudniało menedżerów, pracowników merytorycznych, edukatorów i pracowników promocji.

W maju 2015 r. w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie przeprowadziliśmy pilotaż, który wskazał nam koniecz-ność wprowadzenia niewielkich modyfikacji. Po tym ruszyliśmy z właściwą fazą badania, które trwało do koń-ca listopada 2015 r. Jak wspomniano we wstępie do rozdziału, muzealnicy wbrew pozorom są bardzo zajętymi osobami, co utrudniało proces zbierania materiałów. Konieczne było wielokrotne ponawianie próśb o wypełnie-nie kwestionariuszy. W muzeach bazujących na ruchu turystycznym okres letni to czas wytężonej pracy, z kolei w tych instytucjach, które opierają się na wycieczkach szkolnych jest to okres urlopowy, co wymuszało na nas duże ustępstwa, także czasowe.

Ostatecznie, na 65 zidentyfikowanych muzeów, w 52 podmiotach udało się zgromadzić 50 kwestionariuszy instytucjonalnych oraz 170 osobowych (na zakładanych 200). Pozostałe muzea wstępnie wyrażały zgodę na udział w badaniu, ale pomimo dostarczenia kwestionariuszy nie wypełniły ich, a pomimo wielokrotnych zabiegów nie udało się skontaktować z osobami dysponującymi możliwością podejmowania decyzji o udziale w badaniu.

Niektóre muzea odmówiły zaangażowania w projekt tłumacząc to brakiem wyraźnej korzyści lub brakiem zaufa-nia do zespołu. Wśród innych przyczyn odmów było przekonanie o niskiej randze muzeum, niewystarczającym stopniu formalizacji instytucji lub zbiorów. Odmowa udziału dwóch dużych muzeów wydatnie przyczyniła się do straty co najmniej 30 z planowanych 200 kwestionariuszy.

Na podstawie zebranego materiału oraz spostrzeżeń poczynionych przez członków zespołu oraz ankiete-rów wytypowano muzea, w których należało przeprowadzić wywiady pogłębione. Dobór odbywał się z uwzględ-nieniem dwóch kryteriów: geograficznego oraz organizatora. Wywiady miały być przeprowadzone, podobnie jak podczas pierwszej fazy badań terenowych, z osobami zarządzającymi, pracownikami merytorycznymi, promocji i edukacji. Rozkład wywiadów przedstawia Tabela 1.

Ostatecznie zrealizowaliśmy 34 wywiady w 12 muzeach, funkcjonujących na terenie 9 miejscowości. Wy-wiady te zrealizowaliśmy w okresie od września do grudnia 2015 r.

Kolejnym etapem było zbadanie lokalnego kontekstu funkcjonowania muzeów. Wymagało to przeprowadze-nia rozmów z przedstawicielami samorządów oraz niemuzealnych instytucji kultury. Pierwsze miały dostarczyć informacji o kształtowaniu polityki kulturalnej, drugie zaś informacji pozwalających określić, czy problemy, z któ-rymi spotykają się muzealnicy są specyfiką wyłącznie muzeów czy też wszystkich instytucji kultury. Wywiady przeprowadzono w tych samych miejscowościach, w których realizowano etap poprzedni.

Podczas planowania tej fazy przyjęto kryterium doboru informatorów wśród przedstawicieli samorządów opar-te na podziale: pracownicy urzędów i przedstawiciele wybieralni (radni, burmistrzowie, prezydenci). Dodatkowo,

1 W tym miejscu powinien pojawić się postulat prowadzenia przez muzea podkarpackie jednej, aktualizowanej na bieżąco listy. Kwe-stia aktualizacji powinna być potraktowana poważnie, ponieważ w okresie między zakończeniem gromadzenia materiałów a tworzeniem raportu otworzono jedno nowe muzeum i zapowiedziano otwarcie dwóch kolejnych.

22

koncentrowaliśmy się na jednostkach samorządu terytorialnego będących organizatorami badanych muzeów, co uzasadnia tak niewielki udział powiatów. Należy jednak zaznaczyć, że w sytuacjach, gdy muzeum jest orga-nizowane przez województwo lub powiat prowadziliśmy również wywiady z przedstawicielami urzędów miasta, aby lepiej nakreślić kontekst ich działania i relacje w takich skomplikowanych układach. Nie zawsze było możliwe przeprowadzenie wywiadu z ustalonymi osobami, bowiem w niektórych przypadkach burmistrz preferował udział osobisty w wywiadzie zastępując np. wytypowanego początkowo kierownika wydziału kultury.

Ostatecznie od stycznia do czerwca 2016 r. przeprowadzono 18 wywiadów z przedstawicielami samorządów i 14 z pracownikami rozmaitych instytucji kultury.

Tabela 1. Podział wywiadów z muzealnikami

Organizator Położenie

Źródło: Opracowane na podstawie badania muzealników

Ostatecznie zrealizowaliśmy 34 wywiady w 12 muzeach, funkcjonujących na terenie 9 miejscowości. Wywiady te zrealizowaliśmy w okresie od września do grudnia 2015 r.

Kolejnym etapem było zbadanie lokalnego kontekstu funkcjonowania muzeów.

Wymagało to przeprowadzenia rozmów z przedstawicielami samorządów oraz nie-muzealnych instytucji kultury. Pierwsze miały dostarczyć informacji o kształtowaniu polityki kulturalnej,` drugie zaś informacji pozwalających określić, czy problemy, z któ-rymi spotykają się muzealnicy są specyfiką wyłącznie muzeów czy też wszystkich in-stytucji kultury. Wywiady przeprowadzono w tych samych miejscowościach, w których realizowano etap poprzedni.

Podczas planowania tej fazy przyjęto kryterium doboru informatorów wśród przedstawicieli samorządów oparte na podziale: pracownicy urzędów i przedstawiciele wybieralni (radni, burmistrzowie, prezydenci). Dodatkowo, koncentrowaliśmy się na jednostkach samorządu terytorialnego będących organizatorami badanych muzeów, co uzasadnia tak niewielki udział powiatów. Należy jednak zaznaczyć, że w sytuacjach, gdy muzeum jest organizowane przez województwo lub powiat prowadziliśmy również wywiady z przedstawicielami urzędów miasta, aby lepiej nakreślić kontekst ich działa-nia i relacje w takich skomplikowanych układach. Nie zawsze było możliwe przeprowa-dzenie wywiadu z ustalonymi osobami, bowiem w niektórych przypadkach burmistrz preferował udział osobisty w wywiadzie zastępując wytypowanego początkowo kierow-nika wydziału kultury.

Ostatecznie od stycznia do czerwca 2016 r. przeprowadzono 18 wywiadów z przedstawicielami samorządów i 14 z pracownikami rozmaitych instytucji kultury.

Tabela 2. Wywiady z przedstawicielami samorządów, urzędów oraz instytucji kultury

Uczestnik badania Jednostka Centrum Północ Południe Zachód Wschód Przedstawiciel

Źródło: Opracowanie na podstawie badania przedstawicieli wybieralnych, urzędników oraz animatorów kultury wybranych miejscowości województwa podkarpackiego.

Wyłączywszy nieliczne osoby nie było większych problemów z dotarciem do radnych ani pracowników urzędów. Informacja, że projekt jest finansowany przez MKiDN oraz dysponowanie listami polecającymi wydanymi przez Ministerstwo oraz Fundację Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego ułatwiało uzyskanie zgody na wywiad. Większość informatorów spośród animatorów kultury wyraziło ogromne zainte-resowanie badaniem, nie tyle nad muzealnictwem, ile nad funkcjonowaniem sektora kultury i ewentualnych zmian w jego obszarze. Zainteresowanie to przejawiało się w chęci zapoznania się z wynikami naszych badań. Niektórzy informatorzy również mieli nadzieję, że rzeczywiście uzyskane przez nas informacje w jakiś sposób przyczy-nią się do analizy polityki kulturalnej (zwłaszcza w kwestii finansowania kultury, mini-sterialnych projektów i strategii, a także nadmiernej biurokracji, która niekorzystnie wpływa na sektor kultury).

Problemy z realizacją projektu pojawiały się, gdy potencjalnym informatorem była osoba nowo obejmująca stanowisko, która nie czuła się kompetentna by wziąć udział w rozmowie na interesujący nas temat. W jednym z takich przypadków, nowo obrany radny próbował skontaktować badacza ze swoim poprzednikiem, który jego zdaniem byłby bardziej odpowiednią osobą do udzielenia niezbędnych informacji, na-tomiast przynależność do „innej opcji politycznej” tego ostatniego ostatecznie uniemoż-liwiła spotkanie z nim. Kwestii politycznych nie zawsze dało się uniknąć, jednak spora-dycznie się pojawiały. Takie sytuacje zdarzały się również w odniesieniu do animato-rów kultury. Jeden z nich na samym początku rozmów zastrzegł, że nie będzie odpo-wiadał na pytania albo jego zdaniem niewygodne, tzn. polityczne: „wie pani, w naszych czasach, to różnie bywa”.

Wyłączywszy nieliczne osoby nie było większych problemów z dotarciem do radnych ani pracowników urzę-dów. Informacja, że projekt jest finansowany przez MKiDN oraz dysponowanie listami polecającymi wydanymi przez Ministerstwo oraz Fundację Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego ułatwiało uzyskanie zgody na wy-wiad. Większość informatorów spośród animatorów kultury wyraziło ogromne zainteresowanie badaniem, nie tyle nad muzealnictwem, ile nad funkcjonowaniem sektora kultury i ewentualnych zmian w jego obszarze.

Zaintere-23 sowanie to przejawiało się w chęci zapoznania się z wynikami naszych badań. Niektórzy informatorzy również mieli nadzieję, że rzeczywiście uzyskane przez nas informacje w jakiś sposób przyczynią się do analizy polityki kulturalnej (zwłaszcza w kwestii finansowania kultury, ministerialnych projektów i strategii, a także nadmiernej biurokracji, która niekorzystnie wpływa na sektor kultury).

Problemy z realizacją projektu pojawiały się, gdy potencjalnym informatorem była osoba nowo obejmująca stanowisko, która nie czuła się kompetentna by wziąć udział w rozmowie na interesujący nas temat. W jednym z takich przypadków, nowo obrany radny próbował skontaktować badacza ze swoim poprzednikiem, który jego zdaniem byłby bardziej odpowiednią osobą do udzielenia niezbędnych informacji, natomiast przynależność do

„innej opcji politycznej” tego ostatniego ostatecznie uniemożliwiła spotkanie z nim. Kwestii politycznych nie za-wsze dało się uniknąć, jednak sporadycznie się pojawiały. Takie sytuacje zdarzały się również w odniesieniu do animatorów kultury. Jeden z nich na samym początku rozmów zastrzegł, że nie będzie odpowiadał na pytania albo jego zdaniem niewygodne, tzn. polityczne: „wie pani, w naszych czasach, to różnie bywa”.

Takie doświadczenie również może wynikać ze względnej stabilności politycznej w społecznościach lokal-nych. Tam, gdzie nie udało się zachować pewnej ciągłości, albo w miejscowościach, w których uwidacznia się konflikt polityczny ze względu na zmianę sceny politycznej po 2015 roku, m dotarcie do informatorów może być utrudnione nawet w badaniach poświęconych kulturze. Jest to znacznie szerszy problem i dotyczy niezależności kultury w kontekście lokalnym jak również w obszarze samej kultury.

Ostatni etap badania zrealizowano w maju 2016 r. Zakładał on przeprowadzenie badania ankietowego wśród gości muzealnych. Doboru instytucji dokonano z wykorzystaniem dostępnej już wiedzy na temat muzeów pod-karpackich. Obserwacja zwiedzających miała nasycić dotychczas przeprowadzane badania ankietowe i wywia-dy pogłębione. Rozpoznanie pozwoliło również ustalić, w których muzeach jest możliwe osiągnięcie ustalonego zwrotu, stąd decyzja o przeprowadzeniu ankiety w siedmiu, nie zaś w dwunastu muzeach. Instytucje, w których przeprowadzono badania widowni dzielą się według dwóch kryteriów:

● geograficzne: północ (jedno muzeum), południe (dwa muzea), centrum (trzy muzea); zachód (jedno mu-zeum); w założeniu było przeprowadzenie badania również w jednym muzeum na zachodzie wojewódz-twa, jednak pojawiły się poważne problemy związane z realizacją, stąd zrealizowano je w muzeum „re-zerwowym” na południu;

● organizator: trzy muzea są organizowane przez samorząd województwa podkarpackiego; organizatorami kolejnych trzech są samorządy miast, zaś organizatorem jednego muzeum jest powiat.

Specyfika badania uniemożliwiła probabilistyczny dobór próby, niemniej jednak ustalono procedurę pozwa-lającą na dywersyfikację respondentów. Obserwacją objęto osoby zwiedzające muzea indywidualnie lub towa-rzysko. W przypadku grup zorganizowanych (wycieczki szkolne, turystyczne) o wypełnienie kwestionariusza pro-szono nie więcej niż dwie osoby. Dodatkowo, w przypadku osób niepełnoletnich ankiety wypełniali respondenci ze szkół ponadpodstawowych.

Przyjęta metodologia zakładała, że w narzędziu nie umieszczono pytań korekcyjnych („nie wiem”). Zespół chciał uniknąć rozbudowania kwestionariusza poprzez umieszczanie dodatkowych pytań filtrujących ze wzglę-du na znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia odmów udziału w badaniu. Wprowadzenie do kwestionariu-sza zawierało informacje, że w przypadku braku satysfakcjonującej odpowiedzi respondent nie musi zazna-czać żadnej możliwości. W rezultacie tej fazy badania udało się uzyskać 440 wypełnionych kwestionariuszy na 400 planowanych.