• Nie Znaleziono Wyników

Uwagi ogólne na temat transgranicznej mobilności spółek kapitałowych z perspektywy nauki prawa i ekonomii

1. Pojęcie mobilności – uwagi ogólne

2.3. Przejawy transgranicznej mobilności spółek

Czynnościami ściśle związanymi z mobilnością spółek są procesy reorganizacyjne spółek takie jak: łączenia, podziały i przekształcenia. Celem tych zbiorów działań (procesów) jest dostosowanie struktury lub formy działalności gospodarczej do zmian zaistniałych po założeniu spółki. Ich cechą charakterystyczną jest również wysoki stopień skomplikowania, angażujący praktycznie wszystkie podmioty związane ze spółką, oraz znaczne prawdopodobieństwo konfliktu interesów z tym związanych.

W obecnym stanie normatywnym w Polsce występuje pewien deficyt w zakresie odpowiedniego oznaczenia wszelkich rodzajów czynności zmierzających do powstania istotnych zmian w strukturze organizacyjno-majątkowej spółek kapitałowych, co w tym przypadku odnosić się będzie także do innych rodzajów spółek oraz takich form organizacyjnych jak chociażby spółdzielnie. Odwołując się do regulacji kodeksu spółek handlowych wskazać należy, że wymienione w nim zostały jedynie poszczególne rodzaje tego

41 Należy jednak podkreślić, że utożsamianie mobilności spółek z jej przejawami nie jest do końca poprawne;

niemniej z uwagi na jasność dalszego wywodu i stosowane uproszczenia czasami te zjawiska będą utożsamiane.

Mówiąc inaczej, fakt, że coś obywa się w ten, a nie inny sposób nie oznacza, że właśnie tym to zjawisko jest w swojej istocie. Obrazuje to popularna anegdota, zgodnie z którą fakt, że jabłko spada na ziemię nie jest równoznaczny z grawitacją, chociaż właśnie takie skutki wywołuje działanie grawitacji.

42 Zob. rozdz. III poniżej.

typu działań, tj. połączenia, podziały i przekształcenia, w ramach nazwy tytułu IV k.s.h.

i dalszych przepisów tam zawartych.

W literaturze poszukuje się określenia, które mogłoby w ujęciu semantycznym objąć swoim zakresem wskazane operacje, lecz z różnych przyczyn rezultatu tych starań nie można uznać za w pełni satysfakcjonującego. Trzy z używanych w literaturze terminów, a mianowicie

„przekształcenia sensu largo”, „transformacje”, „przemiany ustrojowe”,43 powstały poprzez wykorzystanie obecnej nazwy właściwej dla procesu zmiany formy spółek handlowych, co, jak wskazano w doktrynie, może być przyczyną nieporozumień.44 Równocześnie wymienione sformułowania nie są w pełni adekwatne w razie chociażby połączenia poprzez przejęcie spółki, w ramach którego może w ogóle nie dojść do zmiany formy prawnej spółek.

Inną nazwą wykorzystywaną do oznaczenia istotnych zmian w spółkach jest restrukturyzacja (reorganizacja).45 Termin ten, a konkretnie jego angielski odpowiednik, został również wykorzystany w ramach projektu europejskiej ustawy modelowej prawa spółek – EMCA.46 Kluczowe dla wyjaśnienia tej nazwy pozostaje pojęcie struktury spółki. Zgodnie ze stanowiskiem Ch. Teichmanna wyrażonym przy okazji omawiania wspomnianego projektu EMCA, pojęciu temu można nadać co najmniej dwa znaczenia: ekonomiczne oraz prawne.47 Ekonomiczna struktura spółki (economic structure) odwołuje się do sposobu zarządzania działalnością gospodarczą, która może mieć charakter bądź skoncentrowany (profit centre concept), bądź rozproszony poprzez utworzenie spółek zależnych lub oddziałów w różnym stopniu powiązanych z centralnym „ogniwem” danej działalności biznesowej. Drugie, w ocenie Ch. Teichmanna w tym momencie istotniejsze znaczenie, wynika z normatywnego charakteru spółki i oznacza podstawowe cechy nadane jej przez prawo, które co do zasady nie ulegają zmianie w trakcie funkcjonowania spółki, np. forma prawna, siedziba statutowa (rejestrowa).

W ten sposób pojęcie restrukturyzacji oznacza procesy, w których dochodzi do modyfikacji podstawowych elementów charakteryzujących spółkę jako odrębny podmiot.

43 Zob. przegląd tych terminów wraz ze wskazaniem literatury: G. Miś, Przekształcanie spółek handlowych, Warszawa 2005, s. 14.

44 Tak A. Opalski, A.W. Wiśniewski, w: Kodeks spółek handlowych, Komentarz, A. Opalski (red.), Warszawa 2016, s. 8, nb. 1.

45 Ib.

46 Tekst ustawy modelowej – European Model Company Act można znaleźć na stronie:

https://ssrn.com/abstract=2929348. Warto zaznaczyć, że podobnie jak w języku polskim, w języku angielskim nie istnieje jeden termin dla oznaczenia takich procesów jak łączenia, podziały oraz przekształcenia spółki. Stąd uwagi poczynione na tym gruncie pozostają aktualne dla oceny polskich rozwiązań w tym obszarze.

47 Zob. Ch. Teichmann, Corporate Restructuring under the EMCA, ECFR 2/2016, s. 279-280.

Przedstawiona definicja procesu restrukturyzacji spółki ma charakter projektujący (regulujący).48 Nietrudno bowiem zauważyć, że jej autor z góry i w sposób subiektywny podporządkował pojęciu struktury określone elementy, które z założenia miały być powiązane z odpowiednim zbiorem procesów, takich jak zmiana formy spółki, czy też siedziby spółki.

Wprawdzie zgodzić się należy, że elementy te stanowią o spółce jako odrębnym bycie prawnym, jednak nie sposób znaleźć kryterium, które uzasadniałoby odmowę nadania innym elementom takiego znaczenia. Tytułem przykładu można wymienić w tym miejscu modyfikacje struktury kapitałowej spółki, w tym poprzez wyłączenie prawa poboru, czyli instytucji służącej zachowaniu stosunków własnościowych w spółce. Struktura kapitałowa bez wątpienia stanowi doniosły element spółki, a ponadto do jej istotnych zmian, w szczególności przejęcia kontroli nad spółką (ang. takeover), nie dochodzi nazbyt często. Wspomniany autor wskazuje jedynie, że regulacje przejęć kontroli mogą być traktowane jako procesy restrukturyzacyjne wyłącznie w sensie szerokim.49

Niezależnie od tych uwag, w polskich realiach stosowanie pojęcia restrukturyzacji dla oznaczenia istotnych zmian w spółce może być mylące, a to z uwagi na wykorzystanie tego pojęcia w ramach ustawy z 15.5.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne.50 Akt ten zawiera regulacje odnoszące się do czynności podejmowanych w celach poprawy sytuacji gospodarczej podmiotów zadłużonych, a zatem pozostaje irrelewantny dla mobilności spółek w przyjętym tu znaczeniu.

Powyższych problemów pojęciowych nie jest w stanie w pełni rozwiązać zastosowanie pojęcia wewnątrzkrajowej „mobilności spółek”. Byłoby to bowiem dodatkowe pojęcie, które również wymagałoby dostosowania go do potrzeb oznaczenia konkretnych procesów zachodzących w spółce. Ponadto nie jest to termin stosowany we wskazany sposób w literaturze przedmiotu i praktyce.51 Wydaje się jednak, że warto rozważyć wykorzystanie pojęcia transgranicznej mobilności spółek w celu wyróżnienia transgranicznych procesów reorganizacyjnych. Pozwoli to na odróżnienie krajowych procesów (łączeń, podziałów i przekształceń) od przejawów transgranicznej mobilności. Procesy te, chociaż podobne do

48 Tego rodzaju definicja ma na celu najczęściej wprowadzenie nowego wyrazu do języka lub zmianę znaczenia zastanego pojęcia. W tym ostatnim przypadku definicja służy skorygowaniu znaczeniu wyrazu, co może wynikać z wad języka potocznego, jakim jest m.in. jego nieostrość. Zob. Z. Ziembiński, Logika…, s. 46.

49 Zob. Ch. Teichmann, Corporate…, op. cit., s. 284 i n.

50 Dz.U. z 2015 r., poz. 978 ze zm.

51 W pełni miałby tu zastosowanie zarzut mnożenia bytów ponad potrzebę podniesiony wobec wcześniejszych prób znalezienia zbiorczej nazwy dla łączeń, podziałów i przekształceń podniesiony przez A. Szumańskiego. Zob.

A. Szumański, Niemiecka ustawa o przekształceniu podmiotów prawnych z 28.10.1994 r. (Umwandlungsgesetz), MOP 2/1998, s. 58.

siebie, wykazują jednak istotne odmienności. Podstawowym kryterium rozróżnienia są tutaj konsekwencje, jakie niosą za sobą transgraniczne procesy reorganizacyjne, a mianowicie zmiana jurysdykcji i prawa właściwego dla spółki. W szczególności w przypadku reorganizacji mającej miejsce po utworzeniu spółki znacznemu zwiększeniu ulega ryzyko pokrzywdzenia niektórych interesariuszy spółki. Stąd warto kwestię transgranicznej mobilności spółki uczynić odrębnym przedmiotem badań.