› Jako przestępstwa z nienawiści traktuje się najczęściej przestępstwa typizo-wane w art. 256, 257 oraz 119 k.k., w których są wymienione przesłanki m.in.
rasy, pochodzenia etnicznego, narodowości i wyznania. Przestępstwem z nie-nawiści może być także inne przestępstwo, którego motywem jest nienawiść wobec grup mniejszościowych.
› W polskim Kodeksie karnym brak jest definicji przestępstwa z nienawiści.
Przykładem wykorzystywanej definicji jest definicja sporządzona w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie („osce Prosecutors guide”).
„Przestępstwo z nienawiści to:
a) każde przestępstwo natury kryminalnej, włączając w to przestępstwa wymierzone w ludzi i ich mienie, w wyniku którego ofiara, lokal, lub inny cel przestępstwa, są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie, związek, przynależność, człon-kostwo lub udzielanie wsparcia grupie zdefiniowanej w punkcie b),
b) grupa może być wyróżniana na podstawie cech charakterystycznych wspólnych dla jej członków, takich jak faktyczna lub domniemana rasa, narodowość lub pochodzenie et-niczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna lub inne podobne cechy”.
› Najczęściej tego typu przestępstwa popełniane są z wykorzystaniem Inter-netu (ok. 46% wszystkich prowadzonych przez prokuratury spraw). Druga najczęstsza kategoria spraw to te dotyczące tzw. rasistowskich napisów np. na murach, budynkach, ogrodzeniach (ok. 14%). W dalszej kolejności znajdują się grupy spraw dotyczące wypowiadania gróźb wobec danej osoby, stosowa-nia przemocy, pobić.
› Najczęściej pokrzywdzonymi w tych postępowaniach są Żydzi, muzułmanie, osoby rasy czarnej i Romowie (ponad 100 postępowań w 2014 r.)7.
› Dla osoby, która spotkała się z zachowaniem nienawistnym, zgłoszenie tej sprawy organom ścigania jest często dużym wyzwaniem. Wiele osób nie de-cyduje się w ogóle na zgłaszanie tego typu spraw m.in. w obawie o to, jak zo-staną potraktowane przez te instytucje.
7 Dane na podstawie dokumentu przygotowanego przez Prokuraturę Generalną pt. Wyciąg ze sprawozda-nia dotyczącego spraw prowadzonych w 2014 r. w jednostkach organizacyjnych prokuratury z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych, pg ii p 404/13/14.
4.
Przestępstwa z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych
› Jako przestępstwa z nienawiści traktuje się najczęściej przestępstwa typizo-wane w art. 256, 257 oraz 119 k.k., w których są wymienione przesłanki m.in.
rasy, pochodzenia etnicznego, narodowości i wyznania. Przestępstwem z nie-nawiści może być także inne przestępstwo, którego motywem jest nienawiść wobec grup mniejszościowych.
› W polskim Kodeksie karnym brak jest definicji przestępstwa z nienawiści.
Przykładem wykorzystywanej definicji jest definicja sporządzona w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie („osce Prosecutors guide”).
„Przestępstwo z nienawiści to:
a) każde przestępstwo natury kryminalnej, włączając w to przestępstwa wymierzone w ludzi i ich mienie, w wyniku którego ofiara, lokal, lub inny cel przestępstwa, są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie, związek, przynależność, człon-kostwo lub udzielanie wsparcia grupie zdefiniowanej w punkcie b),
b) grupa może być wyróżniana na podstawie cech charakterystycznych wspólnych dla jej członków, takich jak faktyczna lub domniemana rasa, narodowość lub pochodzenie et-niczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna lub inne podobne cechy”.
› Najczęściej tego typu przestępstwa popełniane są z wykorzystaniem Inter-netu (ok. 46% wszystkich prowadzonych przez prokuratury spraw). Druga najczęstsza kategoria spraw to te dotyczące tzw. rasistowskich napisów np. na murach, budynkach, ogrodzeniach (ok. 14%). W dalszej kolejności znajdują się grupy spraw dotyczące wypowiadania gróźb wobec danej osoby, stosowa-nia przemocy, pobić.
› Najczęściej pokrzywdzonymi w tych postępowaniach są Żydzi, muzułmanie, osoby rasy czarnej i Romowie (ponad 100 postępowań w 2014 r.)7.
› Dla osoby, która spotkała się z zachowaniem nienawistnym, zgłoszenie tej sprawy organom ścigania jest często dużym wyzwaniem. Wiele osób nie de-cyduje się w ogóle na zgłaszanie tego typu spraw m.in. w obawie o to, jak zo-staną potraktowane przez te instytucje.
7 Dane na podstawie dokumentu przygotowanego przez Prokuraturę Generalną pt. Wyciąg ze sprawozda-nia dotyczącego spraw prowadzonych w 2014 r. w jednostkach organizacyjnych prokuratury z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych, pg ii p 404/13/14.
4.
› Wskazówki dotyczące sposobu prowadzenia postępowań w tego typu spra-wach zawarte są w:
· Wytycznych Prokuratora Generalnego z dnia 26 lutego 2014 r. w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści (pg vii g 021/54/13);
· Wytycznych Prokuratora Generalnego z dnia 27 października 2014 r. w spra-wach związanych z przestępstwami z nienawiści dokonywanymi z wyko-rzystaniem Internetu(pg i a 0021/1/14).
› Jak wynika z raportu z badań pt. „Mowa nienawiści. Raport z badań sonda-żowych” przyzwolenie na ataki słowne pod adresem różnych grup mniej-szościowych jest zróżnicowane. Stosunkowo duże jest przyzwolenie na mowę nienawiści wobec Romów. Nieco mniejszy odsetek badanych dopuszcza mowę nienawiści wobec Żydów i muzułmanów. Najmniejsze zaś jest przyzwolenie na ataki słowne skierowane wobec Ukraińców i Afrykańczyków/osób czarnoskó-rych. Na ataki słowne przyzwalają najczęściej osoby uprzedzone, które częściej stykały się z mową nienawiści. Kontakt z mową nienawiści ma miejsce głównie w Internecie (28% dorosłych Polaków miało w Internecie do czynienia z atakami na muzułmanów, 29% z wypowiedziami rasistowskimi i antysemickimi – przy czym u młodzieży wskaźniki te są niemal dwukrotnie wyższe).
› W sprawach dotyczących mowy nienawiści ważne jest, aby sędzia lub pro-kurator analizując określoną wypowiedź wziął pod uwagę obecnie nadawane znaczenie oraz kontekst historyczny, lokalny, społeczny czy sytuacyjny uży-wanych sformułowań czy symboliki. Powołując w sprawie biegłego odpowied-niej specjalności należy zwrócić uwagę na konieczność analizy kontekstowej określonego zdarzenia. Najczęściej jednak wsparcie biegłego nie jest konieczne.
Sędziowie i prokuratorzy zanim dopuszczą dowód z opinii winni wykorzystać swoją wiedzę w tym zakresie lub sięgnąć do ogólnodostępnej literatury.
W Białymstoku w 2011 r. został zorganizowany marsz na znak protestu prze-ciwko nasilającej się fali rasistowskich incydentów, w tym zdewastowania po-mnika Żydów pomordowanych w Jedwabnem. Marsz został zakłócony przez grupę mężczyzn krzyczących m.in. „nie przepraszam za Jedwabne”. Zdaniem prokuratury to hasło, szczególnie w kontekście wydarzeń bezpośrednio poprze-dzających demonstrację (zniszczenie pomnika), było nawoływaniem do nienawi-ści na tle różnic narodowonienawi-ściowych i religijnych. Ocenę prokuratury potwierdziły Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy w Białymstoku.
dobra praktyka
Do przygotowania rozdziału wykorzystaliśmy
następujące publikacje:
Do przygotowania rozdziału wykorzystaliśmy
następujące publikacje:
Bilewicz M., Marchlewska M., Soral W., Winiewski M., Mowa nienawiści.
Raport z badań sondażowych, Warszawa 2014
Czwarty raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicz-nych oraz języka regionalnego w Rzeczpospolitej Polskiej, 2013 Eyssel, J., Geschke, D., Frindte, W., Is Seeing Believing? The Relationship
Between tv Consumption and Islamophobia in German Majority Society, Journal of Media Psychology 2015, vol. 27
Jasińska-Kania A., Łodziński S. (red.), Obszary i formy wykluczenia etnicz-nego w Polsce. Mniejszości narodowe, imigranci i uchodźcy, Warszawa 2009 Komunikat z badań – Stosunek Polaków do innych narodów, opracowanie
cbos 2012
Łodziński S., Pudzianowska D., Szaranowicz-Kusz M., Prawa wyborcze dla cudzoziemców – tak czy nie?, Warszawa 2014
Łysienia M. (red.), Cudzoziemcy w Polsce. Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych, Warszawa 2015
Macrae N. C., Stangor C., Hewstone M., Stereotypy i uprzedzenia – najnowsze ujęcie, Gdańsk 1999
Przynależność narodowo-etniczna ludności – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011, notatka informacyjna gus, Warszawa 2013
Słownik języka polskiego pwn, Warszawa 1999
Stefaniak A., Bilewicz M., Pamięć fałszywa, w: Modi Memorandi. Leksykon kultury pamięci, Berlin 2014
Wskazówki na temat bardziej skutecznej komunikacji z udziałem tłumaczy, dokument przygotowany przez Europejskie Stowarzyszenie Tłu-maczy Sądowych oraz Stowarzyszenie Europejskich Obrońców Sądowych, http://www.eulita.eu/sites/default/files/Vademecum--pl.pdf
Wyciąg ze sprawozdania dotyczącego spraw prowadzonych w 2014 r.
w jednostkach organizacyjnych prokuratury z pobudek rasistow-skich lub ksenofobicznych, Prokuratura Generalna, pg ii p 404/13/14