Przyczyny bezrobocia

Pozostający w ścisłym związku z poziomem edukacji problem zatrud-nienia jest w przypadku Romów kluczowy dla poprawy ich sytuacji i zgodnie z intencjami legislatorów UE należy go łączyć z problemem ubóstwa tej grupy i wykluczenia społecznego. Przedstawiciele tej mniejszości pozostają w bardzo niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Główne czynniki, które o tym decydują wiążą się z omówioną już edukacją²²⁵, odmiennością i uwa-runkowaniami kulturowymi oraz wynikającą z tego dyskryminacją²²⁶.

219 National Social…, dz. cyt., s. 14.

220 Ivanow A. (ed.), Avoiding the dependenci..., dz. cyt., s. 33.

221 Kwiatkowski R. i inni, Raport Romowie..., dz. cyt., s. 19.

222 Walczak M. i inni, Ocena zakresu..., dz. cyt., 36.

223 Paszko A., Czynsz R., Aktywność ekonomiczna..., dz. cyt., s. 58.

224 Zakrzewski L., Raport z badań..., dz. cyt., s. 85.

225 Paszko A., Romowie w Polsce – historia, tradycja, współczesność, [w:] Mazur S.

(red.) Krajowe i wspólnotowe..., dz. cyt., s. 20-21; zob. także: tabela Schemat analizy przy-czyn i skutków bezrobocia oraz instrumentów ich zapobiegania, [w:] Mróz L. (red.), Ra-port końcowy…, dz. cyt.

226 Rorke B., Wilkens A., Roma Inclusion..., dz. cyt., s. 20.

O ile nie należy upatrywać przyczyn bezrobocia Romów w niepodejmo-waniu przez nich pracy w zawodach zakazanych, o tyle wszystkie składniki ich oryginalnej kultury sprawiają, że jednak mają utrudniony dostęp do zatrudnienia. Ich odrębność kulturowa prowadzi do niezrozumienia ich zachowań oraz zasad jakimi się posługują. To – w połączeniu z utrwalo-nymi przez 700 lat ich obecności w Europie stereotypami – prowadzi do dyskryminacji²²⁷. Problemem w tym zakresie jest choćby obowiązek mani-festowania romskości, który to czynnik może stanowić niewątpliwy pro-blem związany z zatrudnieniem. Inna grupa propro-blemów związana jest ze statusem kobiet i choćby tym, że młoda Romni nie może poza domem ruszać się bez opiekuna, a jej kontakty z przedstawicielami nieromskiej po-pulacji powinny być ograniczone do minimum. Społeczeństwo głównonur-towe nie rozumie szczególnego statusu kobiet romskich. W ich przypadku dochodzi do spiętrzenia elementów wpisujących je do grupy znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji. Po pierwsze jest to przynależność do grupy etnicznej, po drugie płeć, a po trzecie wreszcie nie bez znaczenia jest tradycyjne miejsce kobiet w społeczności romskiej i związane z tym uwarunkowania. Taka potrójna dyskryminacja – mająca swoje przyczyny zarówno w społeczeństwie głównego nurtu, jak i we własnej wspólnocie etnicznej – generuje zarówno większe problemy z uzyskaniem pracy, jak i z innymi składnikami wykluczenia społecznego. Być może z powodu in-tensywniejszej dyskryminacji są one o wiele pozytywniej nastawione do ja-kichkolwiek zmian i to właśnie one mogą stać się ich fi larem²²⁸.

Jeszcze w latach 90. w Czechach i na Słowacji oferty pracy często zawie-rały dodatkową informację, mówiącą że oferta pracy nie jest skierowana do Romów²²⁹. Badania przeprowadzone w Bułgarii, Czechach, Rumunii, na Węgrzech i Słowacji wskazują iż 64% Romów doświadczyło dyskryminacji ze względu na swoje pochodzenie etniczne²³⁰. W pewnym stopniu doty-czyła ona także obszaru zatrudnienia.

Dyskryminacja bazuje przede wszystkim na utrwalonych stereotypach, które nie jest łatwo przełamać. Odzwierciedlają to choćby badania

prze-227 Kwiatkowski R. i inni, Raport Romowie..., dz. cyt., s. 52.

228 Lit. N 2010/2276(INI).

229 Hyde A., Guy W., Review of the European Union Phare Assistance to Roma

Minori-ties. Interim Evaluation of Phare Support Allocated in 1999-2002 and Implemented until November 2003. Th ematic Evaluation Report. Report ZZ/MIN/03082, EMS Consortium.

EC DG for Enlargement, Brussels, s. 20.

230 Th e Glass box. Exclusion of Roma from Employment, European Roma Rights

Cen-tre, Budapest 2007, s. 32-33.

prowadzone w Polsce w ramach programu Równe Traktowanie Standardem Dobrego Rządzenia. Romowie znaleźli się na najgorszej pozycji w badaniu oceny kontaktów z przedstawicielami grup dyskryminowanych²³¹, na przed-ostatnim miejscu jeśli chodzi o akceptację bliskich kontaktów z przedstawi-cielem tej grupy²³² i w czołówce dystansu społecznego w stosunku do grup narażonych na nierówne traktowanie²³³.

Romowie traktowani są najczęściej jak migranci, jako społeczny element zewnętrzny, niewspierający rozwoju wspólnych założeń rozwojowych, zwią-zanych ze spójnością ekonomiczna i społeczną. Przede wszystkim skutkuje to nadmiernym wykorzystywaniem i obciążaniem systemu socjalnego²³⁴ oraz niepodejmowaniem żadnego wysiłku zmierzającego do integracji ze społeczeństwem państwa, w którym żyją²³⁵. Te czynniki wywołują dodat-kowe uprzedzenia społeczeństwa dominującego oraz izolację i odmowę do-stępu do rynku pracy²³⁶.

Według danych z 1999 roku wśród przyczyn bezrobocia problem wy-kształcenia był wskazywany zaledwie w 6,6% przypadków, a problemy związane z przynależnością etniczną i dyskryminacją w 8,7%. Większość Romów odwoływała się do powszechnego bezrobocia²³⁷. Nowsze, bardziej szczegółowe dane na pierwszym miejscu wskazują niechęć pracodawców wobec Romów, czyli dyskryminację ze względu na pochodzenie etniczne²³⁸, zakazaną w Polsce i UE²³⁹.

Niepokojącym faktem jest, że aż 21,6% badanych Romów nie dostrze-gało możliwości żadnej zmiany w życiu w przypadku podjęcia pracy zawo-dowej²⁴⁰, podobnie w innych badaniach 37,6% romskich respondentów nie

231 Antosz P., Równe traktowanie standardem dobrego rządzenia. Raport z badań

son-dażowych, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2012, s. 53.

232 Tamże, s. 55.

233 Tamże, s. 57.

234 Th e social situation of the Roma and their improved access to the labour market in

the EU, (IP/A/EMPL/FWC/2006-05/SC4), Policy Department Economic and Scientifi c Policy. European Parliament, Bruksela 2009, s. 23

235 Vasta E., Th e Controllability of Diff erence…, dz. cyt., s. 508.

236 Th e social situation…, dz. cyt., s. 98. Dominujące odpowiedzi na pytanie o

przyczy-ny niezatrudniania Romów w fi rmie: jestem uprzedzoprzyczy-ny/nie mam do nich zaufania, za-wiodłem sie na Cyganach, nie toleruje ich, bo mnie okradli, bo to złodzieje, lenie i oszuści, Kwiatkowski R. i inni, Raport Romowie..., dz. cyt., s. 58

237 Tamże, s. 22-23.

238 Walczak M. i inni, Ocena zakresu..., dz. cyt., s. 96, 99.

239 Art. 21 Karta praw podstawowych Unii Europejskiej 2007/C 303/01, 7.12.2007.

240 Kwiatkowski R. i inni, Raport Romowie..., dz. cyt., s. 23-24.

widziało dla swoich dzieci szans na wyuczenie dobrze płatnego zawodu²⁴¹. Bardzo istotnym czynnikiem opisanym w części dotyczącej edukacji jest brak dostrzegania korzyści wypływających z edukacji oraz związku pomiędzy uzyskaniem wykształcenia a efektywnym wejściem na rynek pracy²⁴².

Jak widać przyczyny bezrobocia są wieloaspektowe i trudno jest je jedno-znacznie i łatwo przełamać, a działania zwiększające udział Romów w rynku pracy muszą być kompleksowe i obejmować wszystkie dziedziny życia.