Przykładowe projekty wsparcia Romów

Projekty fi nansowane ze środków Phare były bardzo różnorodne. W ra-mach poszczególnych priorytetów, programów horyzontalnych, projektów

23 Th e PHARE Programme and the enlargement of the European Union, Briefi ng No 33, http://www.europarl.europa.eu/enlargement/briefi ngs/33a2_en.htm#, 11.11.2012.

24 Program Operacyjny Społeczeństwo Obywatelskie. Projekt, Ministerstwo Polityki

Społecznej, Warszawa 2005, s. 35-36.

25 Th e PHARE Programme…, dz. cyt.

26 Evaluation of the Phare Partnership Programme. Final Report 1998, Local and Re-gional Development Planning (LRDP) for the Evaluation Unit of Common Service for External Relations of the European Commission, 1998, s. 19, 65.

27 Program Operacyjny Społeczeństwo..., dz. cyt., s. 37.

ad hoc, mikrograntów, realizowano znaczną liczbę działań skierowanych do wielu grup odbiorczych. Wśród nich znajdowały się także projekty skiero-wane do mniejszości romskiej. Po przyjęciu za docelowe działań nakiero-wanych na poprawę sytuacji Romów w Bułgarii, Rumunii, Czechach, Sło-wacji i na Węgrzech, liczba tych projektów wzrosła, jednak w owym czasie ograniczyły się one jedynie do wskazanych państw kandydujących. Poniżej przedstawiono skrócone zakresy działania wybranych projektów lub kom-pleksowych działań krajowych, obrazujące szeroki wachlarz aktywności re-alizowanych w ich ramach.

Już w 1994 roku realizowany był na Węgrzech, Słowacji i w Bułgarii przez Autonomia Foundation program składający się z trzech modułów.

Pierwszy dotyczył szkoleń liderów romskich, a jego celem było podniesienie ich świadomości i odpowiedzialności jako przywódców wspólnot lokal-nych. Drugi obejmował szkolenie dziennikarzy radiowych, a jego efektem były romskie audycje emitowane w rozgłośniach lokalnych. Biura ochrony prawnej były trzecim składnikiem projektu. Utworzono je we wszystkich trzech państwach. Projekt został uznany za szczególnie wartościowy, ze względu na jego ponadgraniczny charakter oraz za sprawą zwrócenia uwagi (niewątpliwie wcześnie w chronologii zainteresowania Romami) na ważny problem społeczności romskiej²⁸.

Interesującym przykładem dobrej (lub nawet bardzo dobrej) praktyki, był projekt o wartości startowej 5 mln euro Th e Drom Project, realizo-wany od 1997 roku w czeskim Brnie. Romski lider projektu, we współ-pracy z lokalnymi władzami, doprowadził do remontu lokali, w których zamieszkiwało 50 romskich rodzin. Znajdywały się one w bardzo złej sy-tuacji ekonomicznej i były uzależnione od pomocy społecznej. Projekt był kontynuowany także w kolejnych latach, poprzez wsparcie doradcze, nego-cjacje egzekucji przepisów związanych z eksmisją oraz pośrednictwo w kon-taktach z pomocą społeczną²⁹.

W 1998 roku Phare wsparło 450 000 euro słowacko-holenderski projekt o ogólnej wartości 2,4 mln euro. Jego celem było zmniejszenie nietolerancji i poprawa stosunków między społecznością romską i nieromską w regionie Spiskiej Nowej Wsi na Słowacji. Jego działania obejmowały między innymi

28 Final Report Evaluation of the PHARE and TACIS Democracy Programme 1992-1997, ISA Consult, European Institute, Sussex University, GJW Europe, Brighton- Ham-burg 1997, s. 42.

29 Hyde A., Guy W., Review of the European..., dz. cyt., s. 18-19.

utworzenie przedszkoli i ośrodków kultury dostępnych dla Romów oraz stworzenie 50 miejsc pracy dla przedstawicieli mniejszości³⁰.

W samym roku w Rumunii rozpoczęto ogólny, dwuletni program, któ-rego celem była realizacja dwuletniej strategii poprawy sytuacji Romów.

Jego wartość wynosiła 2 mln euro. W Czechach natomiast rozpoczęto wie-loletni Program Żyć razem (Dživas Jeketane). W pierwszym roku wsparcie wysokości 900 000 euro uzyskały 132 projekty. Rozpoczęła się także re-alizacja trzyletniego projektu, który między innymi przygotowywał pro-gramy nauczania dla dzieci romskich do wejścia w powszechny system edukacji, opracowywał metody zawodowego przekwalifi kowywania doro-słych i stwarzał możliwości zdobycia kwalifi kacji zawodowych przez rom-skich studentów³¹.

Bułgaria w 1999 roku wykorzystała 500 000 euro pochodzących ze środków Phare na poprawę systemu edukacji, warunków mieszkaniowych oraz szkolenia pozwalające Romom na pracę w administracji. Ten ostatni składnik był celem instytucjonalnym, mającym zachęcić do udziału w lo-kalnym systemie podejmowania decyzji i współodpowiedzialności za swoją przyszłość³². Ważnym składnikiem tych działań była również edukacja pra-cowników instytucji publicznych w dziedzinie praw człowieka oraz posza-nowania odmienności kulturowej. W Czechach w tym czasie przeznaczono 500 000 euro na wspieranie systemu edukacji, kampanie medialne, badania relacji i tożsamości etnicznej. Celem tych działań było zwiększanie akcep-tacji dla udziału Romów w społeczeństwie oraz obniżenie poziomu ich dys-kryminacji. 12,5 mln euro osiągnęła wartość kompleksowego programu zakończonego w 2002 roku, realizowanego na Węgrzech. Do jego zadań należało podniesienie uczestnictwa dzieci romskich w systemie edukacji, stworzenie szans dla zdolnej młodzieży romskiej oraz wspieranie placówek oświatowych podejmujących te wyzwania. Dokształcenie w dziedzinie pro-blematyki mniejszości nauczycieli oraz reprezentantów administracji pu-blicznej i środowisk opiniotwórczych było składnikami szerokiego zakresu działań – realizowanych ze środków Phare w wysokości 1,8 mln euro – na Słowacji. Ponadto w ramach projektu sfi nansowano kampanię

informa-30 Opet M. i inni, Štrukturálne fondy Európskej únie a riešenie rómskej problematiky,

“Finančnýe trhy”, 2011, nr 6, Ročník VIII, s. 6.

31 Review of Donor Activities Supporting Roma Education, Roma Education Fund, Paris 2004, s. 28.

32 Tamże.

cyjną i prowadzono działania podnoszące językowe standardy nauczania w szkołach mniejszościowych

Rok 2000 był okresem wzrostu środków fi nansowych przeznaczonych w ramach Phare na rzecz działań związanych z Romami. Dla Bułgarii była to kwota 3,5 mln euro przeznaczona na znoszenie marginalizacji dzieci romskich. Węgry otrzymały 2,5 mln euro, które przeznaczyły na rzecz li-kwidacji dyskryminacji oraz poprawę infrastruktury w otoczeniu osiedli romskich. Rumunia skoncentrowała się w swych działaniach na romskich NGO, wspierając ich rozwój środkami pochodzącymi z Phare w wysokości 1 mln euro. Na Słowacji rozpoczęto realizację dwuletniego programu tole-rancji mniejszości. W jego trzech podprogramach skoncentrowano się na szkoleniach dla władz lokalnych, kampanii informacyjnej w mediach na temat mniejszości i nauczaniu języków mniejszościowych w szkołach. Do-datkowo ustanowiono centrum informacyjno-doradcze³³.

W kolejnym roku w Czechach za ogólną kwotę 3 mln euro podjęto działania na rzecz tworzenia centrów działających w zakresie zmiany kwa-lifi kacji zawodowych oraz wspierania poszukiwania pracy. Dodatkowym składnikiem było promowanie udziału Romów w społeczeństwie obywa-telskim. Miało to służyć zwiększeniu ich szans na udział w życiu społeczno-ściach lokalnych. Węgry skierowały 5 mln euro pochodzących z Phare na społeczną integrację, poprzez podniesienie udziału w rynku pracy. Szcze-gólnie interesujące było jedno z działań składnika edukacyjnego, na który w całości przeznaczono 2,5 mln euro, mające pomóc w przywracaniu dzieci romskich ze szkół specjalnych do powszechnego systemu edukacji. Na te-renie Słowacji wschodniej sfi nansowano poprawę infrastruktury transpor-towej, remontowej i wodociągowej w osiedlach romskich. W 2001 roku rozpoczął się także – trwający trzy lata, z dofi nansowaniem wysokości 7 mln euro – rumuński program edukacyjny związany z edukacją przedszkolną, tworzeniem pomocy dydaktycznych dla nauczycieli oraz naciskiem na nie-przerywanie nauki i powrót do szkoły w przypadku jej przerwania.

W 2002 roku Słowacja rozpoczęła realizację dwuletniego projektu, który miał za zadanie przenoszenie dzieci pochodzących ze środowisk so-cjalnie upośledzonych ze szkół specjalnych do zwykłych oraz podnoszenie poziomu warunków socjalnych i bytowych wśród Romów. Tworzono w szkołach specjalnych klasy mające być etapem przygotowawczym do przejścia do szkoły zwykłej. Utworzono 20 tego typu klas i wyposażono je

33 Opet M. i inni, Štrukturálne fondy…, dz. cyt., s. 6.

w materiały dydaktyczne³⁴. Do 2005 roku trwał węgierski projekt o war-tości blisko 1 mln euro, którego celem było wspieranie rozwoju zintegro-wanego społeczeństwa opartego o brak dyskryminacji i tolerancję. Poza ba-daniami i analizami, zrealizowano w jego ramach także akcje medialne oraz przygotowano niedyskryminacyjne programy edukacyjne. W tym samym okresie w Rumunii – w ramach podnoszenia poziomu życia Romów – pod-jęto działania związane z włączeniem ich w system opieki zdrowotnej.

W ramach Phare 2003 realizowano do 2006 roku w Bułgarii projekt o łącznym budżecie 3,87 mln euro podnoszący jakość edukacji oraz sys-temu zdrowotnego. Nie były to działania skierowane wyłącznie do Romów, ale byli oni w jego ramach traktowani jako grupa priorytetowa. W tym czasie Czechy rozpoczęły realizację programu Improvement of long-term op-portunities for Roma, którego celem w obszarze zwiększania dostępu do edu-kacji było przygotowanie młodzieży romskiej do nauki na poziomie szkół średnich oraz wyższych. Rumunia realizowała obszerny program, mający zapobiegać i przeciwdziałać marginalizacji i wykluczeniu społecznemu oraz wypracowywać mechanizmy zwiększania dostępu i podniesienia jakości edukacji dla mniejszości – w tym Romów. Pośród szerokiego spektrum konkretnych działań na uwagę zasługują szkolenia dla pracowników szkół, rozwój programów nauczania oraz tworzenie drugiej szansy edukacyjnej szczególnie na poziomie podstawowym. Węgierskim sukcesem było przy-jęcie w 2003 roku antydyskryminacyjnego dokumentu odnoszącego się do Romów³⁵, jednak nie wpłynęło to znacząco na realną poprawę ich sytuacji.

Od 2003 do 2005 roku w zasięgu fi nansowania Phare znalazł się realizo-wany na terenie Słowacji rządowy projekt Zintegrowana koncepcja romskiej edukacji, koncentrujący się na pokonaniu bariery socjalnej, edukacyjnej i językowej pomiędzy Romami i resztą społeczeństwa.

Bułgaria w 2004 roku przyjęła do realizacji na lata 2004-2006 wielo-składnikowy program integracji mniejszości etnicznych na rynku pracy z łącznym budżetem 2,8 mln euro. Czechy zrealizowały o rok krótszy pro-gram, o wartości ponad 1 mln euro, obejmujący ułatwienie dostępu do edukacji, zatrudnienia oraz poprawy warunków mieszkaniowych³⁶.

34 Review of Donor…, dz. cyt., s. 29-34.

35 Za: Annex to the Report from the Commission 2003 – Report on PHARE and the pre-accession instruments for Cyprus, Malta and Turkey {SEC(2005) 273} COM(2005) 64 fi nal, 1.3.2005, s. 38.

36 Dokładniejszy opis wybranych projektów realizowanych w ramach Phare

mino-Na 2006 rok Komisja przyznała środki Phare dla Rumunii w wyso-kości 15,50 mln euro przeznaczone celowo na aktywność dotyczącą spo-łeczności romskiej i podnoszącą poziom ich życia codziennego oraz do-stęp do edukacji³⁷.

Ten krótki przegląd aktywności państw kandydujących w znacznym stopniu charakteryzuje kierunki wykorzystania środków przedakcesyjnych, przeznaczonych na przeciwdziałanie niedoskonałościom systemu i wa-runkom społeczno-gospodarczym, wspomagając poprawę sytuacji Romów.

Jak widać realizowano działania krótkookresowe, a także podprogramy kilkuletnie. Różny był także zakres ich fi nansowania. Zwracano w nich uwagę na zmianę sytuacji w wybranych, głównych obszarach wykluczenia Romów, obejmując nimi edukację, mieszkalnictwo, rzadziej zatrudnienie i system lecznictwa.

3.1.2. Ogólne ramy oceny Programu Phare