powoływania i odwoływania członków zarządu „Telewizji Polskiej – Spółki Akcyjnej” i „Polskiego Radia – Spółki Akcyjnej”
F. Wolność zrzeszania się
3. Różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn
Różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn jest konsekwencją istniejących nierówności, z którymi kobiety spotykają się w trakcie całego swojego życia zawodo-wego. Zjawisko to potwierdzają liczne krajowe i międzynarodowe statystyki – według Głównego Urzędu Statystycznego aktualnie przeciętne wynagrodzenie mężczyzn jest o 20,6% wyższe, aniżeli przeciętne wynagrodzenie kobiet. Co więcej, w poszczegól-nych branżach różnice w wynagrodzeniach bywają znacznie wyższe. W finansach
407 III.7042.112.2016 z 12 grudnia 2016 r.
408 Pismo z 5 stycznia 2017 r.
409 Ustawa z 21 listopada 2008 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 902, z późn. zm.).
410 Ustawa z 8 marca 1990 r., (Dz.U. z 2016 r. poz. 446, z późn. zm.).
i ubezpieczeniach mężczyźni zarabiają nawet o 36,7% więcej niż kobiety, w handlu i sektorze napraw aut i pojazdów ponad 28%, a w sektorze informacji i komunikacji 25%. Wpływy na te dysproporcje mają przede wszystkim niższe wynagrodzenie za go-dzinę, mniejsza liczba godzin przepracowanych na płatnych stanowiskach oraz niższa stopa zatrudnienia.
Różnice w wynagrodzeniach związane są także ze stereotypowymi opiniami o pre-dyspozycjach kobiet do wykonywania gorzej płatnych zawodów w sektorze usług opie-kuńczych i braku predyspozycji do zawodów technicznych lub sprawowania funkcji kierowniczych. Problem luki płacowej jest szczególnie istotny również z uwagi na póź-niejsze konsekwencje, w postaci różnicy w wysokości emerytur kobiet i mężczyzn.
Kobiety w starszym wieku mają trudności w utrzymaniu niezależności ekonomicznej i są bardziej niż mężczyźni narażone na ubóstwo. Efektywne zwalczanie luki płacowej ma istotne znaczenie także z punktu widzenia prorodzinnej polityki państwa. Zwięk-szenie wysiłku w celu efektywnego wdrożenia zasady równej płacy za tę samą pracę lub pracę tej samej wartości jest niezbędne, by rodzice mogli podejmować świadome decyzje dotyczące opieki nad dziećmi, niepodyktowane wyłącznie ich sytuacją finan-sową.
Środkiem do realizacji tak postawionych celów może być wprowadzenie do prawa pracy obowiązku transparentności wynagrodzeń, o którym mowa w zaleceniach Ko-misji Europejskiej z dnia 7 marca 2014 r. Komisja rekomenduje m.in. udostępnianie pracownikom informacji o zarobkach, składanie przez firmy odpowiednich sprawoz-dań, audyty wynagrodzeń w dużych przedsiębiorstwach oraz włączenie kwestii rów-ności wynagrodzeń do układów zbiorowych.
Rzecznik zwrócił się411 do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej prośbą o udzielenie informacji na temat działań podejmowanych na rzecz przeciwdziałania zjawiska luki płacowej, przedstawienie efektów prac nad metodologią oceny luki pła-cowej w przedsiębiorstwach oraz wyników analizy międzynarodowego prawa i do-brych praktyk w zakresie monitorowania oraz przeciwdziałania zjawisku luki płaco-wej, o których Minister informowała we wcześniejszej korespondencji. Poprosił także o przesłanie kopii odpowiedzi rządu w sprawie działań podjętych w celu wdrożenia zaleceń Komisji Europejskiej.
Z uzyskanej odpowiedzi wynika412, że rząd stale podejmuje starania na rzecz wy-równywania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, m.in. poprzez przeciwdziałanie zjawisku luki płacowej i podejmując działania na rzecz transparentności płac. MRPiPS podjęło prace nad narzędziem internetowym equal pacE, umożliwiającym pracodaw-com monitoring i analizę struktury wynagrodzeń; opracowało również metodologię oceny luki płacowej, a także stworzyło przyjazne narzędzie do jej mierzenia w formie aplikacji internetowej, przeznaczone dla przedsiębiorstw oraz sektora administracji publicznej.
411 XI.816.9.2016 z 19 marca 2016 r.
412 Pismo z 8 kwietnia 2016 r.
W kolejnym wystąpieniu Rzecznik ponownie zwrócił się413 do Minister o powia-domienie o wynikach przeprowadzonej analizy międzynarodowego prawa i dobrych praktyk w zakresie monitorowania oraz przeciwdziałania zjawisku luki płacowej. Po-prosił również o udzielenie informacji na temat realizacji działań promujących narzę-dzie do mierzenia luki płacowej, które były zaplanowane na rok 2016.
B. Rozwiązanie umowy o pracę. Wygaśnięcie stosunku pracy 1. Zmiany w ustawie o służbie cywilnej
Rzecznik skierował414 wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, w którym zakwe-stionował zgodność z Konstytucją niektórych przepisów ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw415.
Dokonane zmiany w ocenie Rzecznika naruszają konstytucyjne standardy doty-czące dostępu do służby publicznej oraz funkcjonowania korpusu służby cywilnej. Za-strzeżenia dotyczą przede wszystkim zmiany sposobu obsadzania wyższych stanowisk w służbie cywilnej. Otwarty i konkurencyjny nabór na wyższe stanowiska w służbie cywilnej został zastąpiony powołaniem. Ustawa zmieniająca obniżyła także wymo-gi kwalifikacyjne dla osób powoływanych na wyższe stanowiska w służbie cywilnej.
Dla bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa zasadnicze znaczenie ma stabilność zatrudnienia w służbie cywilnej. Tymczasem stosunek pracy na podstawie powołania charakteryzuje się najmniejszą ochroną pracownika na wy-padek jego rozwiązania. Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. W praktyce oznacza to, że osoba powołana na wyższe stanowisko w służbie cywilnej pozostaje w zakresie swojego statusu pracowniczego w całkowitej zależności od organu powo-łującego. Ustawodawca wyłączył prawo obywateli do informacji o wolnych wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Nie sposób mówić w tym przypadku o realizacji pra-wa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, skoro prawo to będą mo-gli realizować wyłącznie ci obywatele, którzy mają ekskluzywny dostęp do niepublicz-nych informacji o wolniepublicz-nych wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Równocześnie ustawodawca zdecydował się na wygaszenie stosunków pracy z osobami dotychczas zajmującymi wyższe stanowiska w służbie cywilnej obsadzone w wyniku otwartego i konkurencyjnego naboru, po upływie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmienia-jącej, jeżeli nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy albo w razie nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy. Decyzja o wygaśnięciu tych stosun-ków pracy została pozostawiona w niczym nieograniczonej dyspozycji kierownistosun-ków poszczególnych urzędów. Regulacja ta jest niezgodna z zasadą zaufania obywateli do
413 Pismo z 8 grudnia 2016 r.
414 III.7040.9.2016 z 1 lutego 2016 r., sygn. K 6/16.
415 Ustawa z 30 grudnia 2015 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 34).
państwa i prawa, ponieważ bez konstytucyjnie uzasadnionego powodu narusza bez-pieczeństwo prawne osób zajmujących dotychczas wyższe stanowiska w służbie cy-wilnej.
Wniosek Rzecznika oczekuje na rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny.