Różnorodne formy wspierania mniejszości

Do zakresu aktywności, mającej na celu poprawę sytuacji mniejszości na obszarze UE – poza pewną grupą działań legislacyjnych samej Wspól-noty – należą także zobowiązania wynikające z układów i ratyfi kowanych traktatów międzynarodowych, takich jak choćby Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych Rady Europy¹⁴⁶.

W tym zakresie najważniejsze są jednak niezależne dokumenty UE odnoszące się do praw człowieka i mniejszości, które wpływają także na Romów.

Instytucją, która szczególnie mocno angażowała się od początku lat 80.

na poziomie normatywnym i politycznym w ten obszar aktywności był Par-lament Europejski. Jego dokumenty – w przeważającej większości – nie są wiążące, jednak zawsze brane pod uwagę przy kształtowaniu systemu praw-nego oraz – w szczególności – formułowaniu poszczególnych polityk¹⁴⁷.

Bodaj jeden z najwcześniejszych dokumentów tego typu – Rezolucja PE C287/81 z 1981 roku o wspólnotowej karcie języków regionalnych i kul-turach oraz o karcie praw mniejszości etnicznych¹⁴⁸ – zachęcała do promocji, ochrony kultur regionalnych i używania języków subnarodowych. Narzę-dziem instytucjonalnym miało być znoszenie dyskryminacyjnych aktów prawnych obowiązujących w tej dziedzinie.

Kolejna była Rezolucja Parlamentu Europejskiego C68/83 z 1983 roku o środkach w celu popierania mniejszości językowych i kulturowych¹⁴⁹. Poza po-twierdzeniem w niej potrzeby kontynuowania działań w tym zakresie, poja-wiło się pytanie o plan podjęcia aktywnych form uczestnictwa Wspólnoty.

146 Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych, konwencja Rady

Eu-ropy sporządzona w Strasburgu dnia 5 listopada 1992 r. (CETS 148).

147 Ze względu na specyfi kę swej struktury oraz formy aktywności Parlament

Eu-ropejski niejednokrotnie publikuje dokumenty programowe, które w swej zasadniczej zawartości stanowią przypomnienie i jedynie nieznaczne uaktualnienie wcześniej już opracowanych dokumentów. Spełniają one jednak swoje zadanie, gdyż określone tematy pojawiają się dzięki temu częściej na forum obrad, co przy sprzyjającej sytuacji w Unii Europejskiej może doprowadzić do jak najbardziej wymiernych efektów.

148 Resolution on a Community charter of regional languages and cultures and on

a charter of rights of ethnic minorities C287/81, 16.10.81.

149 Resolution on measures in favour of minority languages and cultures 1-1254/82,

11.2.1983.

Pośród wielu innych dokumentów należy wskazać Rezolucję Parlamentu Europejskiego C318/87 z 1987 roku o językach i kulturach narodowych i et-nicznych w Unii Europejskiej¹⁵⁰ mówiącą o konieczności i promocji takich kultur, a także Rezolucję Parlamentu Europejskiego C61/94 z 1994 roku o mniejszościach językowych w Unii Europejskiej¹⁵¹, która mówiła o koniecz-ności uznania mniejszości językowych znajdujących się na terenie państwa i o potrzebie rozwoju oraz ochrony tych języków. W dokumencie tym po raz pierwszy dookreślono konkretnie etniczną grupę Romów jako grupę nie-terytorialną, choć wyraźnie wydzieloną.

Lata 90. to zwiększenie aktywności Unii Europejskiej w dziedzinie prze-ciwdziałania wszelkim formom grupowego łamania praw człowieka. Stąd seria dokumentów dotyczących szczególnych form tego aspektu problema-tyki mniejszości, nie tylko narodowych i etnicznych. Wśród nich znalazły się: Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 1995 roku w sprawie rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu¹⁵², komunikat Komisji na temat rasizmu, kse-nofobii i antysemityzmu¹⁵³ oraz analogiczny komunikat odnoszący się do państw kandydujących do UE¹⁵⁴, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 1997 roku w sprawie rasizmu, ksenofobii i skrajnej prawicy¹⁵⁵, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 1998 roku w sprawie rasizmu, ksenofobii i an-tysemityzmu oraz Europejskiego Roku Przeciwko Rasizmowi¹⁵⁶, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 1999 roku o rasizmie, ksenofobii i antysemity-zmie oraz koniecznych działaniach, aby przeciwstawić się dyskryminacji ra-sowej¹⁵⁷ oraz Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 2000 roku w sprawie

150 Resolution on the languages and cultures of regional and ethnic minorities in the

European Community A2-150/87, 30.10.1987.

151 Resolution on linguistic and cultural minorities in the European Communitym

A3-0042/94, 9.2.1994.

152 Resolution on the communication from the Commission on racism, xenophobia and

anti-semitism (COM(95)0653 – C4-0250/ 96) A4-0135/96, 9.5.1996

153 Communication from the Commission on racism, xenophobia and anti-semitism

COM(95)0653 – C4-0250/96.

154 Communication from the Commission – Countering racism, xenophobia and

anti-semitism in the candidate countries COM(1999) 256 fi nal, 26.5.1999

155 Resolution on racism, xenophobia and the extreme right B4-0069, 0100, 0117, 0131

and 0136/97, 20.2.1997.

156 Resolution on racism, xenophobia and anti-Semitism and the results of the

Euro-pean Year Against Racism (1997) B4-0108/98, 29.1.1998.

157 Resolution on racism, xenophobia and anti-Semitism and on further steps to combat

racial discrimination B4-1071/98, 18.12.1998.

walki z rasizmem i ksenofobią w Unii Europejskiej¹⁵⁸ oraz coroczne rezolucje PE dotyczące praw człowieka w świecie.

Problematyka mniejszościowa została zawarta także w Rozporządzeniu Rady 975/1999 z 29 kwietnia 1999 roku w sprawie ustalenia warunków dla wprowadzenia przedsięwzięć w obszarze rozwoju współpracy, które przyczy-niają się do ogólnego celu rozwoju i wzmocnienia demokracji i państwa prawa oraz ochrony praw człowieka i podstawowych wolności¹⁵⁹.

Niejako w ramach podsumowania lat 90. i zaangażowania Wspólnoty a szczególnie Parlamentu Europejskiego przyjęła ona za podstawowe za-danie w ramach UE rozwój i wzmacnianie demokracji oraz ochronę praw człowieka i podstawowych wolności. Zadaniem Wspólnoty miało być wspieranie mniejszości i grup etnicznych, promowanie równości i nie-dyskryminujących działań – także na polu przeciwdziałania rasizmowi i ksenofobii. Ponadto Rada zobowiązywała państwa członkowskie do pro-mowania i ochrony podstawowych wolności określonych w Międzynaro-dowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych¹⁶⁰ – wolności myśli, prawa głoszenia poglądów i wolności sumienia oraz prawa do posługiwania się własnym językiem.

Kolejny ważny dokument to Dyrektywa Rady 2000/43/WE¹⁶¹. Istotnym z punktu widzenia społeczności romskiej zapisem w tym dokumencie jest wskazanie (art. 3), iż prawa mniejszości etnicznych nie mogą ograniczać się jedynie do kwestii pracowniczych, ale mają obejmować także sferę życia społecznego, edukacji, ochrony zdrowia, świadczeń socjalnych. Co więcej, dyrektywa (art. 2) wskazuje na bardzo istotny typ dyskryminacji, jaką jest dyskryminacja pośrednia, która niejako ukrywa swoje oddziaływanie pod neutralnym działaniem. W przypadku Romów konieczność szczególnego traktowania tej grupy sprawia, że poza typową dyskryminacją bezpośrednią,

158 European Parliament resolution on countering racism and xenophobia in the

Eu-ropean Union (COM(1999) 268 — C5-0310/1999 — C5-0015/2000 — 1999/2205(COS)) 16.3.2000.

159 Council Regulation (EC) No 975/1999 of 29 April 1999 laying down the

require-ments for the implementation of development cooperation operations which contribute to the general objective of developing and consolidating democracy and the rule of law and to that of respecting human rights and fundamental freedoms.

160 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, traktat Zgromadzenia

Ogólnego ONZ, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 roku.

161 Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 roku wprowadzająca w życie

za-sadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne.

nad wyraz często stosowana wobec nich jest właśnie ta druga forma. Dyrek-tywa wskazuje także ramy konkretnych działań jakie należy podjąć w celu zwalczania dyskryminacji. Ważniejsze jednak są zawarte w art. 13 zadania przyporządkowane specjalnym organom państwowym, które między in-nymi powinny zająć się pomocą ofi arom dyskryminacji oraz badaniom nad tym zagadnieniem.

Pomimo że Karta praw podstawowych (KPP) początkowo została opra-cowana o wiele wcześniej, znalazła się na końcu tego chronologicznego, wybiórczego spisu, ze względu na to, iż została zawarta w treści późniejszego traktatu konstytucyjnego, a nadanie jej mocy prawnej wiąże się z 2009 rokiem i traktatem lizbońskim. Szczególnie istotne są jej art. 21 oraz 22.

Pierwszy z nich zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na grupę czyn-ników, do których podstawę stanowiła lista zamieszczona w art. 13 traktu amsterdamskiego: płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub spo-łeczne, cechy genetyczne, język, religię lub światopogląd, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, uro-dzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Dodatkowo w art. 22 dodano wzmacniający ten artykuł zapis: Unia szanuje zróżnico-wanie kulturalne, religijne i językowe. Co prawda do ratyfi kacji Karty praw podstawowych nie doszło od razu po jej podpisaniu, jednak już przyjęcie jej w sposób niewiążący przy okazji podpisania traktatu nicejskiego uczyniło z niej ważny dokument programowy wpływający na całokształt funkcjono-wania UE¹⁶².

2.2.4. Działania Unii Europejskiej