Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawy na lata 2022–2025 jest kontynuacją Programu Profilaktyki i Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy w 2022 roku oraz Programu przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawy w roku 2022 uchwalonych przez Radę Warszawy na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 2021. Jest także kontynuacją wcześniejszych programów: programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych uchwalanych dotychczas w trybie rocznym oraz Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2019 – 2021. Program zakłada realizację działań, które są zgodne zarówno z kierunkami zawartymi w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.), jak i z kierunkami zawartymi w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005r. i późniejszymi aktami prawnymi.
Ustawy te nakładają na JST prowadzenie działań w obszarze profilaktyki, przeciwdziałania uzależnieniom oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu czyniąc je zadaniami własnymi gminy. Ustawa z 17 grudnia 2021 roku o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz
niektórych innych ustaw nakłada na JST obowiązek uchwalenia programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii jako jednego dokumentu, a działania na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób
uzależnionych od alkoholu czyni zadaniami własnymi gminy.
Program odnosi się w swych założeniach do Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025 i jest z nim zgodny.
1. Główne założenia pracy nad Programem
Przy tworzeniu projektu niniejszego Programu zwracano uwagę na to, aby projekt miał charakter:
• wielosektorowy i interdyscyplinarny, czyli uwzględniający prowadzenie kluczowych działań programu w oparciu o różne systemy (edukacji, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, wymiaru sprawiedliwości) i branże: edukacja, zdrowie itp.;
• spójny z zakresami i obszarami oddziaływań innych kluczowych projektów miejskich w sferze polityki społecznej;
• polityki opartej na dowodach, czyli był skoncentrowany na precyzyjnej diagnozie problemów oraz na działaniach o udowodnionej skuteczności i efektywności;
• partnerski, oparty o wzmocnioną współpracą z organizacjami pozarządowymi;
• uwzględniający dialog społeczny, który rozumiany jest jako proces konsultacji społecznych, prowadzonych na różnych etapach opracowywania i realizacji programu, ale także jako procedury komunikacji społecznej w zakresie skutecznej artykulacji potrzeb społecznych oraz pozyskiwania informacji o potrzebach i inicjatywach obywatelskich.
2. Forma aktualizacji Programu
Prace nad Programem przeprowadzono jako kontynuację prac prowadzonych wcześniej nad osobnym Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Programem Przeciwdziałania Narkomanii. Wszystkie te działania były prowadzone w modelu partycypacyjno-eksperckim, w procesie konsultacji z jego realizatorami. Zaangażowano w nie głównych realizatorów Programu oraz ekspertów zewnętrznych, którzy przeprowadzili ewaluacje poprzednich edycji obu Programów. Za organizację prac odpowiadało BPiPS, odpowiedzialne zgodnie z Regulaminem
organizacji Urzędu m.st. Warszawy za realizację, koordynację i nadzór nad wykonywaniem Programu.
Z uwagi na to, że Program w bardzo dużym zakresie czerpie z wypracowanych w 2021 osobnych programów (programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz programu przeciwdziałania narkomanii), podjęte wówczas działania należy uznać za element prac również nad niniejszym programem.
Prace nad Programem realizowane były od lipca 2021 r. i składały się z następujących etapów:
1. Ewaluacja Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy w 2020 roku oraz Ewaluacja Programu Przeciwdziałania Narkomanii m.st. Warszawy na lata 2019 – 2021: jednym z celów obu ewaluacji było uaktualnienie (na podstawie m.in. wniosków
z ewaluacji) diagnozy zjawiska spożycia alkoholu i uzależnienia od alkoholu na terenie m.st. Warszawy oraz diagnozy zjawiska narkomanii na terenie m.st. Warszawy (na podstawie aktualnych danych i dostępnych badań).
2. Konsultacja wyników obu badań ewaluacyjnych i rekomendacji dotyczących zapisów nowych edycji obu Programów na rok 2022.
3. Uzgodnienia i opiniowanie projektu uchwały Rady Warszawy w sprawie obu Programów.
Oba programy powstawały we współpracy z przedstawicielami podmiotów go realizujących:
• administracji samorządowej, zarówno biur, urzędów dzielnic (oba programy), jak i jednostek organizacyjnych m.st. Warszawy, w tym CWR RW (program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych);
• Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i jej dzielnicowych zespołów (program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych);
• organizacji pozarządowych, w tym członków odpowiednich Branżowych Komisji Dialogu Społecznego.
3. Ewaluacja poprzednich edycji programów
W przypadku Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na rok 2020 ewaluacja została przeprowadzona od lipca do października 2021 roku, ewaluacja Programu
Przeciwdziałania Narkomanii m.st. Warszawy na lata 2019 – 2021 trwała od sierpnia do października 2021 roku. Obie ewaluacje przeprowadził ten sam zewnętrzny wykonawca. W obu przypadkach zastosowano taki sam schemat badawczy a badania ewaluacyjne służyły opracowaniu:
• analizy i oceny stanu realizacji obu programów (w przypadku Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2020 obejmowało to również roczne harmonogramy działań lokalnych w 18 dzielnicach m.st. Warszawy),
• wniosków i rekomendacji dotyczących optymalizacji realizacji programów, w tym określeniu wskaźników, a w przypadku Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych również szczegółową analizę i weryfikację struktury harmonogramu Programu (poszczególnych celów szczegółowych, działań, wskazanych realizatorów, rezultatów oraz produktów), a także narzędzi monitoringu,
• projektów obu programów: przedstawienie ich treści (w tym określenie struktury celów i rezultatów działań), diagnozy zjawiska (na podstawie istniejących badań i danych) z uwzględnieniem sytuacji dotyczącej zjawiska w innych polskich miastach, analizy SWOT Programu, założeń i wskaźników, sposobu i narzędzi monitoringu oraz ewaluacji.
W badaniach ewaluacyjnych uwzględniono kilka różnych perspektyw:
• Biura Pomocy i Projektów Społecznych,
• wydziałów spraw społecznych i zdrowia w dzielnicach oraz Biur Urzędu m.st. Warszawy współpracujących przy realizacji Programu,
• organizacji pozarządowych,
• a w przypadku Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych również CWR RW oraz Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy (KRPA) i jej
dzielnicowych zespołów.
W badaniach ewaluacyjnych zastosowano analizę danych zastanych, pogłębione wywiady indywidualne (IDI) z różnymi interesariuszami programów (w przypadku Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zrealizowano 32 IDI, a w przypadku Programu Przeciwdziałania Narkomanii 20 IDI), wybrane elementy metod analizy semantycznej. Wywiady indywidualne miały charakter jakościowy i swobodny, były prowadzone z wykorzystaniem
scenariuszy dostosowanych do poszczególnych kategorii rozmówców, przewidzianych w koncepcji badawczej. W ich trakcie zastosowane zostały także narzędzia pisemne umożliwiające dokonanie zagregowanych ocen realizacji programów na zaproponowanych skalach. Oprócz tego zastosowano metodę projekcyjną, polegającą na sformułowaniu przez badanych porównania przeciwdziałania (odpowiednio: alkoholizmowi w Warszawie lub narkomanii w Warszawie) do jakiegoś zjawiska lub przedmiotu z dowolnej dziedziny.
Każde z powyższych badań ewaluacyjnych zostało podsumowane raportem ewaluacyjnym50 i pozwoliło na wypracowanie propozycji rekomendacji do dalszych działań oraz zmian zapisów dotyczących celów i wskaźników każdego z programów.51
4. Konsultacje
Zaproponowane w wyniku ewaluacji programów rekomendacje dotyczące zapisów każdego z programów, zostały skonsultowane z jego realizatorami podczas warsztatów konsultacyjnych52. W przypadku Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych warsztaty konsultacyjne odbyły się w dniach: 27, 29 oraz 30 września 2021 roku. Z uwagi na względy
epidemiczne i życzenie przedstawicieli BPiPS zostały one przeprowadzone w formule zdalnej. W tym celu została wykorzystana platforma komunikacyjna Zoom. W warsztatach wzięło udział łącznie 31 osób – przedstawicieli realizatorów Programu z szeregu warszawskich wydziałów spraw społecznych i zdrowia dla dzielnic (17 osób), Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (1 osoba), organizacji pozarządowych (8 osób) oraz Biur Urzędu Miasta (5 osób).
W przypadku Programu Przeciwdziałania Narkomanii odbył się jeden warsztat konsultacyjny: 22 września 2021 roku w formule zdalnej. W warsztacie wzięło udział łącznie 10 osób – przedstawicieli realizatorów Programu z szeregu warszawskich organizacji pozarządowych (6 osób), wydziałów spraw społecznych i zdrowia dla dzielnic (2 osoby), Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii
(1 osoba) oraz BPiPS (1 osoba).
Każdy warsztat został zorganizowany i przeprowadzony w następujący sposób:
• pierwsza część (około godziny) została poświęcona prezentacji najważniejszych wyników danego badania ewaluacyjnego i dyskusji nad jego wynikami w gronie zaproszonych realizatorów danego programu;
• druga część (około 2 do 3 godzin) była poświęcona dyskusji nad kilkoma kwestiami
zidentyfikowanymi przez Wykonawcę w trakcie analizy danych zastanych oraz pochodzących z badania ewaluacyjnego, których rozstrzygnięcie miało znaczenie dla zapisów danego programu.
W pierwszej części każdego warsztatu zostały zaprezentowane najważniejsze wyniki
przeprowadzonego badania ewaluacyjnego. Były one pokazane w formule omawiania kolejnych bloków tematycznych (ogólna ocena Programu, ocena celów i wskaźników, ocena współpracy, ocen kwestii formalnych, analiza SWOT) wraz z odniesieniami do wyników analiz zebranego materiału (analizy porównań oraz analizy ocen Programu wystawianych przez badanych). Towarzyszyło im
50 Raport: „Ewaluacja Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st.
Warszawy w 2020 roku”. Opracowanie: MMD Milanowa S.C., Magdalena Dudkiewicz i Marek Dudkiewicz dla Biura Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m.st. Warszawy. Warszawa, 2021 r.
oraz Raport: „Ewaluacja Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2019 – 2021”. Opracowanie:
MMD Milanowa S.C., Magdalena Dudkiewicz i Marek Dudkiewicz dla Biura Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m.st. Warszawy. Warszawa, 2021 r.
51 Propozycje rekomendacji i zmian zapisów zostały opracowane przez zewnętrznego Wykonawcę.
omówienie rekomendacji dotyczących danego programu na kolejny okres obowiązywania.
Prezentacja każdorazowo trwała około godziny, kończyła się pytaniami oraz komentarzami ze strony uczestników.
Po prezentacji w trakcie każdego warsztatu przeprowadzono dyskusję dotyczącą wybranych, zidentyfikowanych w trakcie badania kwestii problematycznych wymagających zebrania opinii szerszej grupy realizatorów. Uczestnicy pracowali warsztatowo dyskutując o poszczególnych obszarach. Na koniec każdego warsztatu była możliwość poruszenia dowolnych innych tematów. W efekcie, w przypadku części problemów udało się wypracować wspólne stanowisko praktycznie wszystkich zebranych, w części wywiązywała się dłuższa debata pokazująca odrębne sposoby patrzenia przez uczestników spotkania na te same kwestie.
Wyniki konsultacji zostały uwzględnione w projekcie obu programów w zakresie zapisów dotyczących proponowanych rekomendacji do dalszych działań i w przyjętych zmianach zapisów dotyczących niektórych działań.
5. Uzgodnienia i opiniowanie projektu uchwały Rady Warszawy w sprawie Programu
Projekt obu programów opracowaliśmy zgodnie z wytycznymi odpowiednich ustaw regulujących przeciwdziałanie alkoholizmowi oraz przeciwdziałanie narkomanii, Zarządzenia Prezydenta m.st.
Warszawy w sprawie standardów dokumentów programujących rozwój oraz Zarządzenia Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy nr 4392/2010 z dnia 31 marca 2010 r. w sprawie projektów uchwał Rady Miasta Stołecznego Warszawy oraz zarządzeń Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy.
W efekcie tych prac powstał Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st.
Warszawy w 2022 roku oraz Program przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawy w roku 2022. Oba te programy zostały uchwalone przez Radę Warszawy na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 2021 r.
17 grudnia 2021 roku Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz
niektórych innych ustaw nakazującą opracowanie wspólnego Programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Ważność wcześniej uchwalonych programów wygasa 31 marca 2022 roku. Opisane wcześniej dwa programy stały się podstawą do prac nad programem wspólnym. Prace te również miały charakter partycypacyjno-ekspercki.
Projekt Programu powstał poprzez krytyczną analizę zapisów obu programów opisanych wcześniej, połączenie zapisów (celów, działań itp.) tam, gdzie uznano to za zasadne i możliwe oraz
wypracowanie nowych zapisów i rozwiązań tam, gdzie wymagał tego nowy kontekst działań profilaktycznych.
Projekt programu został ponownie poddany konsultacjom z organizacjami pozarządowymi realizującymi zadania w obszarze przeciwdziałania uzależnieniom na terenie Warszawy, dzielnicowymi wydziałami spraw społecznych i zdrowia oraz z innymi realizatorami Programu.
Przeprowadzono również konsultacje z mieszkańcami Warszawy.
Załącznik nr 4 do Programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawy na lata 2022-2025