Regulacje prawne wysokości wynagrodzeń nauczycieli akademickich

Zdaniem M. Hulickiej, przykładowo im więcej starszych wykładowców (z pensum 360 godz.) w relacji do profesorów (mających wyższe wynagrodzenie i niższe pensum), tym niższy koszt kształcenia66

. W zależności od przydziału pracowników, zajmujących różne stanowiska, do zajęć w różnych formach, jednostkowy koszt kształcenia może być zróżnicowany. Wyjątkowo wysokie koszty kształcenia wystąpią przy zajęciach laboratoryjnych prowadzonych w małych grupach przez profesora. Natomiast istotnie niskie koszty kształcenia może uzyskać uczelnia niepubliczna przy przypadku wykładu prowadzonego przez asystenta. Alokacja zasobów kadrowych według stanowisk i tytułów naukowych do odpowiednich form zajęć jest elementem polityki kadrowej i polityki obsadzania zajęć, prowadzonej zazwyczaj przez dziekana⁶⁷.

3.3. Regulacje prawne wysokości wynagrodzeń nauczycieli

akademickich

Sposoby unormowania wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń nauczycieli akademickich są zróżnicowane. Prawo o szkolnictwie wyższym reguluje zasady wynagrodzeń pracowników uczelni publicznych metodą ustawową, z zaleceniem stosowania metody układowej, natomiast na uczelniach niepublicznych stosowana jest metoda układowa (umowna). Wynagrodzenie pracowników uczelni publicznych jest regulowane w drodze rozporządzenia wykonawczego68 tylko do czasu objęcia ich układem zbiorowym pracy lub regulaminem wynagradzania, co wynika z autonomii uczelni publicznych i pewnej ich samodzielności w wypracowywaniu i dzieleniu własnych środków

64

Na podstawie konsultacji eksperckiej z dr. Jerzym Thieme.

65 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447 z późn. zm.

66 Na podstawie konsultacji eksperckiej z dr Marią Hulicką, UNIaudit dr Maria Hulicka – Kancelaria Audytorska. 67 Na podstawie konsultacji eksperckiej z dr. Henrykiem Miłoszem, autorem Kalkulatora kosztów kształcenia. 68 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447 z późn. zm.

finansowych^69. Senat uczelni publicznej może przeznaczyć dodatkowe środki na zwiększenie wynagrodzeń, jeżeli uczelnia je posiada z innych źródeł niż budżet państwa. Od 2013 r. „rozporządzenie płacowe” określa tylko minimalną stawkę wynagrodzenia zasadniczego, choć wcześniej przewidywało tzw. widełki, tzn. obok stawek minimalnych podawało także maksymalne stawki wynagrodzenia zasadniczego. Od 2013 r. rozporządzenie MNiSW w sprawie warunków wynagradzania za pracę w szczególności określa tabele: miesięcznych, minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli akademickich zatrudnionych na stanowiskach naukowo-dydaktycznych, naukowych, naukowo-dydaktycznych, dyplomowanych bibliotekarzy oraz dyplomowanych pracowników dokumentacji i informacji naukowej, ale też pracowników niebędących nauczycielami akademickimi, uwzględniające coroczny wzrost wynagrodzeń w latach 2013-201570

.

Pracownikom uczelni publicznej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne (tzw. trzynasta pensja)⁷¹ na zasadach określonych w przepisach o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym pracowników jednostek sfery budżetowej72

.

Uczestnicy studiów doktoranckich prowadzonych w uczelni mają obowiązek odbywania praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu. Maksymalny wymiar zajęć dydaktycznych prowadzonych przez doktorantów nie może przekraczać 90 godzin rocznie⁷³. W przypadku zajęć dydaktycznych prowadzonych przez doktoranta brakuje odrębnej regulacji wynagrodzenia, a jedyną rekompensatą może być odpowiednio skonstruowane stypendium doktoranckie⁷⁴ lub stypendium dla najlepszych doktorantów75. Jeżeli jednak doktorant nie pobiera stypendium lub pobierając stypendium, przekracza obowiązkowe pensum, prowadzenie zajęć może się odbywać w ramach umowy zlecenia zawartej z uczelnią; nie jest to jednak obowiązek uczelni (Orzeszko, 2013).

Rozporządzenie Ministra dotyczące wynagrodzeń przewiduje reguły ustalania stawek za pracę w godzinach ponadwymiarowych⁷⁶ dla poszczególnych grup stanowisk nauczycieli akademickich (limity górne 3,6% minimalnego wynagrodzenia zasadniczego dla profesora, zwyczajnego, nadzwyczajnego, adiunkta i starszego wykładowcy, a do 3,9% minimalnego wynagrodzenia zasadniczego dla asystenta, wykładowcy, lektora i instruktora)77 oraz przyznawania wynagrodzenia dodatkowego (za udział w pracach związanych z postępowaniem rekrutacyjnym; kierowaniem i sprawowaniem opieki nad studenckimi praktykami zawodowymi; promotorstwo i recenzowanie rozpraw doktorskich, recenzję w postępowaniu habilitacyjnym albo recenzję w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego, a także opracowywanie recenzji w postępowaniu kwalifikacyjnym poprzedzającym zatrudnienie na stanowisku

69 Od 1 września 2005 r. uczelnie publiczne zostały wyłączone z państwowej sfery budżetowej w rozumieniu ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. z 2011 r., poz. 431 z późn. zm.

70 Załącznik 1 i 2 do Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447 z późn. zm.

71 Art. 156, ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365. 72 Ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, Dz. U. z 2009 r., poz. 1241 z późn. zm.

73 Art.197, ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365. 74 Art. 200 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365.

75 Art. 199, ust. 1, pkt 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365. 76 O których mowa w art. 131 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365.

77

Par. 5 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

profesora nadzwyczajnego lub profesora wizytującego osoby nieposiadającej tytułu naukowego profesora lub stopnia naukowego doktora habilitowanego⁷⁸; udział w działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej prowadzonej przez podstawowe jednostki organizacyjne uczelni na kierunku weterynaria⁷⁹), a także dodatki funkcyjne dla nauczycieli akademickich80 i pozostałych pracowników uczelni81

.

Minimalna wysokość wynagrodzenia za godzinę ponadwymiarowych zajęć dydaktycznych stanowiła do 31 sierpnia 2001 r. iloraz 75% zasadniczego wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi naukowo-dydaktycznemu oraz ustalonego dla niego pensum takich zajęć. Od września 2001 r. ta stawka nie może być niższa niż 50% wynagrodzenia zasadniczego. Generalnie, w Kodeksie Pracy w odniesieniu do godzin ponadwymiarowych w zatrudnieniu poza uczelniami ustala się stawki wyższe niż za godziny w ramach standardowego czasu pracy. Pojawia się zatem pogląd i w odniesieniu do uczelni, że stawka wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe nie powinna być niższa od stawki wynagrodzenia za zajęcia dydaktyczne odbywane w ramach pensum (Sanetra, 2013).

Z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia dodatkowych zadań albo ze względu na charakter pracy lub warunki wykonywania pracy, rektor może przyznawać, na wniosek kierownika jednostki organizacyjnej będącej miejscem pracy pracownika, dodatki specjalne (za pracę w porze nocnej, w zmianowym systemie pracy za pracę na drugiej zmianie)82

. Natomiast pracownikowi niebędącemu nauczycielem akademickim może być przyznana premia zgodnie z zakładowym regulaminem premiowania, ustalonym przez rektora w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi⁸³. Pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy przysługują wszystkie składniki wynagrodzenia w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy wynikającego ze stosunku pracy⁸⁴. Wysokość wynagrodzenia zasadniczego, dodatku funkcyjnego i innych składników wynagrodzenia pracownika ustala rektor, o ile statut uczelni nie stanowi inaczej. Wynagrodzenie z dodatkowych środków może przyznać rektorowi na wniosek senatu uczelni właściwy minister, a pozostałym pracownikom – rektor85. Wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za staż pracy, dodatek funkcyjny i dodatki specjalne są wypłacane nauczycielowi akademickiemu z góry w pierwszym dniu

78

Par. 8-11 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

79

Par. 12 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

80 Załącznik 7 i 8 do Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

81 Załącznik 9 do Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

82 Par. 19 i 21 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

83

Par. 22 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

84

Par. 25 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

85

Par. 26 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

miesiąca, a pozostałe składniki wynagrodzenia są wypłacane z dołu, po dokonaniu rozliczenia pracy lub zadań86

.

Pracownikowi uczelni publicznej przysługuje dodatek za staż pracy w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego roku pracy, jednak nie wyższy niż 20% wynagrodzenia zasadniczego87

. Dodatek za staż pracy przysługuje wszystkim pracownikom uczelni publicznych, zarówno nauczycielom akademickim, jak i pracownikom niebędącym nauczycielami akademickimi. Przed nowelizacją z dnia 18 marca 2011 r. przepisy te miały zastosowanie także do pracowników uczelni niepublicznej. Jednak w związku z zawężeniem podmiotowego zakresu jego zastosowania w art. 26 nowelizacji prawa o szkolnictwie wyższym z dnia 18 marca 2011 r. w uczelniach niepublicznych wysokość dodatku za staż uległa „zamrożeniu” oraz możliwości rezygnacji z jego przyznawania nauczycielom uczelni niepublicznych, którzy nie otrzymywali go do 1 października 2011 r. W uczelniach niepublicznych dodatek stażowy może zostać wprowadzony w regulacjach wewnętrznych, umowie o pracę bądź akcie mianowania (Sanetra, 2013).

Za okresy niezdolności do pracy88 oraz inne okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczycielom akademickim przysługują świadczenia określone w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa89

.

Nauczyciele akademiccy mogą otrzymywać za osiągnięcia naukowe, dydaktyczne lub organizacyjne albo za całokształt dorobku nagrody rektora lub ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego. Na nagrody ministra, przysługujące pracownikom uczelni publicznych, jak i niepublicznych, przeznacza się środki budżetowe w wysokości 0,05% planowanej rocznej dotacji podstawowej, natomiast na nagrody rektora uczelnia publiczna nalicza środki w wysokości 2% planowanych przez uczelnię rocznych środków na wynagrodzenia osobowe dla nauczycieli akademickich oraz 1% planowanych przez uczelnie rocznych środków na wynagrodzenia osobowe dla pracowników niebędących nauczycielami akademickimi. Zasady i tryb przyznawania nagród rektora określa w przypadku kadry akademickiej regulamin ustalony przez senat uczelni publicznej, a w przypadku pracowników administracyjnych – statut90

.

Zasad przyznawania nagród dla nauczycieli akademickich zatrudnionych na uczelniach niepublicznych nie rozstrzyga bezpośrednio prawo o szkolnictwie wyższym, dlatego zastosowanie ma kodeks pracy, w myśl którego pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości szczególnie przyczyniają się do wykonywania zadań zakładu pracy, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia91

.

Pracownicy uczelni publicznej mają też prawo do nagród jubileuszowych z tytułu wieloletniej pracy, w wysokości uzależnionej do stażu pracy, tj. 75% wynagrodzenia miesięcznego – za 20 lat pracy, 100% wynagrodzenia miesięcznego – za 25 lat pracy, 150% tego wynagrodzenia – za 30 lat pracy,

86 Par. 27, ust.1 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, Dz. U. z 2011 r., poz. 1447.

87 Art. 154, ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. z 2012 r., poz. 572. 88

Spowodowane przyczynami podanymi w art. 92 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1974 r., poz. 141.

89 Art. 27, ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2012 r., poz. 572; zm. Dz. U. z 2012 r., poz. 742; Dz. U. z 2012 r., poz.1544.

90 Art. 155 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. z 2012 r., poz. 572. 91

200% – za 35 lat pracy, 300% – za 40 lat pracy oraz 400% wynagrodzenia miesięcznego za 45 lat pracy⁹².

Dla pracowników uczelni publicznych tworzy się odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 6,5% planowanych przez uczelnię rocznych wynagrodzeń osobowych. Do 30% środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) można wykorzystać na utworzenie pracowniczych programów emerytalnych93. W przypadku uczelni niepublicznych układ zbiorowy pracy może dowolnie kształtować wysokość odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, a nawet może postanawiać, że fundusz nie będzie tworzony94

. Jeżeli pracownicy nie są objęci układem zbiorowym pracy, postanowienia w sprawach ZFŚS może zawierać regulamin wynagradzania.

W przypadku braku zakładowej organizacji związkowej postanowienia regulaminu wynagradzania w sprawie wysokości odpisu na ZFŚS lub nietworzenia tego funduszu wymagają uzgodnienia z pracownikiem wybranym przez pracowników do reprezentowania ich interesów (Santera, 2013).