Rekomendacje w zakresie sprawozdawczości dotyczącej finansów szkół wyższych

dotyczącej finansów szkół wyższych

Z uwagi na ograniczenia interpretacyjne danych statystyki państwowej w obszarze finansów szkół wyższych, jak i sporadyczne zamieszczanie przez uczelnie publiczne sprawozdań finansowych na ich stronach internetowych czy też w Biuletynie Informacji Publicznej, uzasadniona wydaje się sugestia co do zmiany zakresu zbieranych danych szkół wyższych. Dotychczas na podstawie formularza F-01/S GUS zbiera dane o finansach szkół wyższych, w tym o kosztach własnych podstawowej działalności

operacyjnej w podziale na koszty działalności dydaktycznej, działalności badawczej i gospodarczo wyodrębnionej, jak i dane o łącznych kosztach podstawowej działalności operacyjnej w przekroju rodzajowym (amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, w tym wynikające ze stosunku pracy; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników oraz pozostałe koszty rodzajowe) razem ze zmianą stanu produktów. Dla przeprowadzenia pogłębionych analiz kosztów kształcenia w szkołach wyższych niezbędne byłoby zbieranie danych o kosztach z wyodrębnionych działalności, w tym w szczególności w zakresie działalności dydaktycznej, w przekroju rodzajowym. Z danych zbieranych przez GUS w obecnej formie (F-01/S) nie ma bowiem możliwości wyodrębnienia kosztów wynagrodzeń dotyczących wyłącznie działalności dydaktycznej, jak i przeprowadzenia precyzyjnej analizy struktury kosztów kształcenia. Wskazana wydaje się zmiana układu rachunku zysków i strat w formularzu F-01/S z odrębnego zestawienia przychodów i kosztów działalności operacyjnej na układ właściwy dla rachunku marż, przeciwstawiającego przychodom z działalności dydaktycznej współmiernych z nimi kosztów, tj.:

(1) przychodom z dotacji z budżetu państwa, w tym dotacji podstawowej, razem ze środkami z budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków przeciwstawienie kosztów kształcenia na studiach stacjonarnych w przekroju rodzajowym, tj. z wyodrębnieniem następujących kosztów: amortyzacja, zużycie materiałów i energii, w tym energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, w tym wynikające ze stosunku pracy; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników (w tym składki z tytułu ubezpieczeń społecznych i funduszu pracy, dopłaty do kwater, wyżywienia, zasiłki na zagospodarowanie, wydatki na ochronę zdrowia, odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych) oraz pozostałe koszty rodzajowe (w tym aparatura naukowo- badawcza i podróże służbowe), przy zachowaniu ich dalszych podziałów;

(2) wyodrębnienie z przychodów z opłat za świadczone usługi edukacyjne:

a. przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach podyplomowych i przeciwstawienie im kosztów świadczenia tych usług edukacyjnych w przekroju rodzajowym;

b. przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach niestacjonarnych III stopnia (doktoranckich) i przeciwstawienie im kosztów świadczenia tych usług edukacyjnych w przekroju rodzajowym;

(3) przeciwstawienie przychodom ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach niestacjonarnych I i II stopnia kosztów świadczenia tych usług edukacyjnych w przekroju rodzajowym;

(4) przeciwstawienie pozostałym przychodom ze świadczenia usług edukacyjnych i kosztów świadczenia tych usług edukacyjnych w przekroju rodzajowym.

Umożliwiłoby to analizę i ocenę źródeł finansowania i stopnia pokrycia kosztów kształcenia w poszczególnych segmentach działalności dydaktycznej, jak i ułatwiłoby monitorowanie niepożądanych zachowań uczelni związanych z finansowaniem kosztów działalności dydaktycznej na studiach stacjonarnych z opłat za usługi edukacyjne na studiach niestacjonarnych, jak i z finansowaniem kosztów kształcenia na studiach niestacjonarnych z innych źródeł niż czesne za studia.

Dodatkowo warto rozważyć zbieranie danych o liczbie godzin zajęć dydaktycznych zrealizowanych poszczególnych obszarach kształcenia (studiach stacjonarnych I stopnia, II stopnia i III stopnia; studiach niestacjonarnych I stopnia, II stopnia, III stopnia oraz studiach podyplomowych).

Umożliwiłoby to przybliżenie się na poziomie systemowym do kalkulacji kosztów kształcenia w oparciu o godziny usług dydaktycznych.

4.9. Podsumowanie

Na przestrzeni lat 1997-2012 w uczelniach publicznych średnio na jednego pracownika „administracyjnego” przypadało 20 studentów, a w niepublicznych szkołach wyższych średnio 68 studentów. Na dysproporcje w kosztach kształcenia między sektorem publicznym a prywatnym wpływają też specjalistyczne kompetencje i umiejętności pracowników niebędących nauczycielami akademickimi, w tym zróżnicowanie udziału pracowników naukowo-technicznych i inżynieryjno-technicznych. W uczelniach publicznych nie obserwuje się znacznego zróżnicowania w stosunku liczby studentów do łącznej liczby nauczycieli akademickich pełnozatrudnionych w porównaniu z pełno- i niepełnozatrudnionymi, podczas gdy w niepublicznych szkołach wyższych rozpiętość wskaźnika sięga 4 studentów. Wynika to z wyższej stabilności zatrudnienia, niższego pensum, wyższych świadczeń socjalnych dla osób pełnozatrudnionych w szkołach publicznych. W niepublicznych szkołach wyższych niemal trzykrotnie więcej studentów jest obsługiwanych przez jednego nauczyciela akademickiego, z którym uczelnia współpracuje na podstawie stosunku pracy, gdyż z większością wykładowców współpraca odbywa się w ramach stosunku cywilnoprawnego.

Dla kształtowania kosztów działalności dydaktycznej istotne są także źródła finansowania, zwłaszcza opłaty za studia podyplomowe i niestacjonarne studia doktoranckie, korzystające z odrębnych jednostek administracyjnych (sekretariatów) szkół wyższych. W niepublicznych szkołach wyższych wzrost liczby słuchaczy studiów podyplomowych i uczestników niestacjonarnych studiów doktoranckich w latach 2005-2007 wywołał zauważalny spadek jednostkowych kosztów kształcenia. Jednostkowe koszty kształcenia ustalone wg metodologii GUS bez uwzględnienia kosztów pomocy materialnej dla studentów wykazują wysoką korelację z dotacją podstawową z budżetu państwa w przeliczeniu na liczbę studentów studiów stacjonarnych

Przeciętnie wynagrodzenia z narzutami z umowy o pracę stanowią w uczelniach publicznych 72% kosztów kształcenia, natomiast w uczelniach niepublicznych jedynie 49%. Koszty kształcenia (oparte na kosztach własnych działalności dydaktycznej przeliczonych na łączną liczbę studentów przeliczeniowych ze współczynnikami stosowanymi przez GUS) wahają się w uczelniach publicznych od 8510 zł w uczelniach skoncentrowanych na realizacji kształcenia na studiach niestacjonarnych i 4429 zł w dużych pozostałych publicznych szkołach wyższych do 40811 zł w wyższych szkołach artystycznych (filmowych i teatralnych). Kształcenie w szkołach wyższych o średniej ważonej kosztochłonności powyżej 2 jest realizowane w publicznych szkołach wyższych, w stosunkowo małych grupach (4,3-18 studentów na jednego nauczyciela akademickiego (pełno- i niepełnozatrudnionego), natomiast kształcenie w niepublicznych szkołach wyższych odbywa się na najtańszych kierunkach, tj. o najniższej średnio ważonej kosztochłonności, przy 31-59 studentach na jednego nauczyciela akademickiego (pełno- i niepełnozatrudnionego). Najdroższe kształcenie jest realizowane w średnich i dużych uniwersytetach medycznych, przy średniej ważonej kosztochłonności 2,85 oraz w małych grupach, przy 6,12 i 6,63 studentach na nauczyciela akademickiego (pełno- i niepełnozatrudnionego).